Pontllyfni
 Pont y Cim | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.0467°N 4.3375°W |
| Gwleidyddiaeth | |
 | |
Mae Pontllyfni (
ynganiad ) yn bentref bychan ar arfordir gogleddol Gwynedd, ar briffordd yr A499 rhwng Caernarfon a Phwllheli. Y ffordd gywir o sillafu'r enw, yn ôl y Rhestr o Enwau Lleoedd, (Gwasg y Brifysgol) yw Pontlyfni. Saif lle mae Afon Llyfni yn cyrraedd y môr, ychydig i'r gorllewin o Ben-y-groes a Llanllyfni. Ystyrir yr ardal yn rhan o Ddyffryn Nantlle. Mae'n gorwedd ym mhlwyf Clynnog Fawr.
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru)[1] ac yn Senedd y DU gan Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).[2]
Chwedlau a hynafiaethau
[golygu | golygu cod]Dyma'r ardal a elwid yn "Brynaerau" ym mhedwaredd cainc y Mabinogi, chwedl Math fab Mathonwy. Mae nifer o enwau lleoedd o gwmpas Pontllyfni â chysylltiadau â'r chwedl yma, er enghraifft ynys fechan 'Caer Arianrhod' ychydig i'r gogledd, rhwng Pontllyfni a Dinas Dinlle, a 'Thrwyn Maen Dylan' fymryn i'r de o'r pentref. Mae yno gae ar y lôn i Ben-y-Groes i'r dde o Bont-y-Cim ac ar y ffordd i Fryn Gwydion, sy'n perthyn i fferm 'Eithinog Wen', sydd iddo'r enw 'Llain yr Hwch'[3].
Mae'r pentref hefyd yn enwog yn llên-gwerin am chwedl Pont y Cim - pont bwa garrreg a adeiladwyd ym 1612 gan etifedd Glynllifon wedi i'w chariad gael ei foddi ar y rhyd a fodolai yma cyn codi'r bont yn ystod storm fawr pan oedd ar ei ffordd i'w gweld hi. Mae'r ysgrifiad hwn ar garreg ar dalcen y bont:
"Pont Y Cim, Catring Bwkle hath give 20 povends to mack this brighe. 1612".
Er bod elfen o ychwanegu at y stori ei mwyn ei gwella, mae sylfaen yr hanes yn fwy na chwedl gan fod llythyr gwreiddiol Catherine Bwclw at ynadon y sir yn cynnig talu am godi pont yn lle'r rhyd beryglus ar gael yn Archifdy Caernarfon.[4]
Carreg fellt Pontllyfni
[golygu | golygu cod]Mae Pontllyfni yn enwog hefyd ym myd seryddiaeth am ddigwyddiad ym mis Ebrill 1931, pan syrthiodd maen awyr (neu 'garreg fellt') i'r ddaear ar dir fferm Coch-y-bug wedi sŵn aruthrol dros ardal eang. Dyma beth mae'r cylchgrawn Y Gwyddonydd yn ei ddweud am y lle y glaniodd y garreg fellt:
"Disgynnodd bedwar cam o'r lle yr oedd gŵr y fferm, y diweddar John Lloyd Jones a'i fab John Aneuryn Jones, yn sefyll, ac fe suddodd droedfedd mewn daear galed. Pan dyn-nwyd ef allan o'r twll yr oedd yn gynnes ac o liw llwyd-las."[5]
Bu cryn helbul wedyn hefyd wrth i'r Amgueddfa Brydeinig geisio prynu'r garreg fellt gan y perchennog newydd, Mr John R Jones o ardal Llanrhystud - gwrthododd yntau'i werthu. Ym 1977 cyflwynodd y garreg i'r amgueddfa. Sonnir am y garreg fellt fel "The Pontllyfni meteorite" yn y papurau seryddol - ond dan y sillafiad amgen 'Pontlyfni' yn aml y'i rhestrir. Dim ond dwy garreg fellt sydd erioed wedi taro'r ddaear yng Nghymru i sicrwydd: y naill ym Mhontllyfni a'r llall tua bymtheg milltir i ffwrdd ochr bella crib Nantlle, ym Meddgelert ym 1949.[6]
Cysylltiadau â’r môr
[golygu | golygu cod]- Llong lo Pontllyfni
Dyma ysgrifennodd John Thorman, Cipar Glynllifon yn 1842 yn ei lyfr “memorandums” (fel y gwelwch, dydi ei lawysgrifen ddim yn eglur iawn ar adegau!):
- 2 vessel ashore from [ Malta ?], nigh pont llifni one [both wedi ei groesi allan] got off, With 'or [=her?] cargo, the [other?] got off by Discharging or [=her?] load of Coals[7]
Cymerir mai am y traeth o dan Bontllyfni mae Thorman yn sôn - a fu llongau yn gallu dod i fyny'r afon i Bontllyfni yr adeg honno? Meddai Robin Evans (arbenigwr morol): “Debyg nad Malta oedd y gair ond beth am dderbyn y cofnod fel ag y mae am eiliad – llong o Malta, wedi hwylio i Lerpwl yn cludo rhywbeth - yna wedi clywed am lwyth o lo o'r Parlwr Du - yn bwriadu mynd a fo I rywle ar y ffordd yn ol i Malta. Posibl? Un peth sy'n sicr - fyswn i byth yn gallu bod yn fiction writer!”
Tynnodd Ifor Williams fy sylw at y ffaith nad oedd y glo o angenrheidrwydd wedi dod o Malta (os Malta oedd y gair) a dyna’r cyfnod y codwyd odynnau calch ar yr arfordir er mwyn gwella cynnyrch amaethyddol. Bu yna odyn galch yng nghyffiniau Pontllyfni ar un adeg a byddai angen glo i danio’r odynnau. Mae ‘na odynnau calch bob rhyw filltir, neu lai, ar hyd yr arfordir yma, sef Pontllyfni, Aberdesach, Ty’n Coed (Clynnog), Traeth Mawr Clynnog, Gyrn Goch, Trefor – rhai bychan ar gyfer calch i’r tir a rhai mwy (neu e’lla bod y Stad yn codi adeiladau fferm ayyb yn yr ardal). Mae IES hefyd yn amheus iddynt gario glo o Malta. Meddai Idwal, "roedd yn arferiad i'r llongau ddod a glo i'r lan gyda'r llanw; defnyddid yr un egwyddor i gario tywod o'r sandbank ar y Fenai - byddent yn llwytho'r tywod i'r llong gyda berfa pan oedd y llanw allan, a'r llong yn gorwedd ar y sandbank, a dod a fo i'r lan ger Bont'raber i'w werthu". Meddai Brenda Jones, perthynas i Idwal, “tybed a ddaeth y ddwy long aground yn hytrach nag ashore...one got off with her cargo, the [other] got off by discharging her load of coal? Dyma Marian Elias yn dyfynnu’r hanesydd lleol Mair Eluned Pritchard: “Iard lo oedd Yr Iard, Aberdesach, a deuai pobl a'u troliau yno ar drai i lwytho glo. Yn Y Borth yr oedd yr odyn galch (ger Ty'n-coed) - ond lle sal i lanio ydoedd. Yn Y Wig, Pontllyfni, yr oedd odyn galch arall ar glwt glas yno. Ond erbyn hyn meddiannwyd y clwt glas a hyd yn oed lan-y-mor a chwalwyd olion yr odyn galch - bu brwydr barhaus rhwng y perchennog honedig, Cyngor Dwyfor a'r Cyngor Plwy am flynyddoedd yn y 1980au”.
Magwyd Hugh Evans, tad Mair Eluned, yn Swan ac roedd o'n cofio glo yn dod i “Rabar” (Aberdesach) hyd tua 1900-03. Erbyn hynny y trên oedd yn dod â glo i'r parthau hyn - i Lanwnda yr âi pobl Clynnog ac roedd trên ym Mhen-y-groes. Roedd y llongau a'r trenau yn cydoesi am gyfnod - sef hyd tua 1903. Roedd Sion Dafydd y Crydd yn byw yn Tŷ-rhos ger Coch-y-big a dyma ei sylw ar araith fudr y llongwyr: "'Roeddwn i lawr yn Rabar ac mi welish i fflama gleision yn dwad o'u cega nhw."
Pobl o Bontllyfni
[golygu | golygu cod]- Syr Ifor Williams: Bu'r bardd ac ysgolhaig yn byw yn y pentref am gyfnod.
- Edgar Christian, anturiaethwr, yr oedd ei deulu'n byw ym Mron-dirion, Pontllyfni.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Gwefan Senedd Cymru
- ↑ Gwefan Senedd y DU
- ↑ https://books.google.co.uk/books?id=deXuAgAAQBAJ&pg=PA122&lpg=PA122&dq=pont+y+cim&source=bl&ots=gpbjujAEiQ&sig=RJCleA9L4O2xyz2mgDCze-gJgrc&hl=en&sa=X&ei=QQYMVeDTOYTP7Qa4n4DYBA&ved=0CDAQ6AEwBDgU#v=onepage&q=pont%20y%20cim&f=false
- ↑ Archifdy Caernarfon, XQS/1612.
- ↑ Y Gwyddonydd
- ↑ "Gwefan Bryn Jones". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2015-09-18. Cyrchwyd 2015-03-20.
- ↑ Cofnod o 1842 a gasglwyd i Dywyddiadur gwefan Llên Natur (Diolch i berchen y ddogfen wreiddiol, Idwal E Symonds, CBE am ganiatad i ddyfynnu ohoni.
Dolen allanol
[golygu | golygu cod]Dinas
Bangor
Trefi
Abermaw · Y Bala · Bethesda · Blaenau Ffestiniog · Caernarfon · Cricieth · Dolgellau · Harlech · Nefyn · Penrhyndeudraeth · Porthmadog · Pwllheli · Tywyn
Pentrefi
Aberangell · Aberdaron · Aberdesach · Aberdyfi · Aber-erch · Abergwyngregyn · Abergynolwyn · Aberllefenni · Abersoch · Afon Wen · Arthog · Beddgelert · Bethania · Bethel · Betws Garmon · Boduan · Y Bont-ddu · Bontnewydd (Arfon) · Bontnewydd (Meirionnydd) · Botwnnog · Brithdir · Bronaber · Bryncir · Bryncroes · Bryn-crug · Brynrefail · Bwlchtocyn · Caeathro · Carmel · Carneddi · Cefnddwysarn · Clynnog Fawr · Corris · Croesor · Crogen · Cwm-y-glo · Chwilog · Deiniolen · Dinas, Llanwnda · Dinas, Llŷn · Dinas Dinlle · Dinas Mawddwy · Dolbenmaen · Dolydd · Dyffryn Ardudwy · Edern · Efailnewydd · Fairbourne · Y Felinheli · Y Ffôr · Y Fron · Fron-goch · Ffestiniog · Ganllwyd · Garndolbenmaen · Garreg · Gellilydan · Glan-y-wern · Glasinfryn · Golan · Groeslon · Llanaber · Llanaelhaearn · Llanarmon · Llanbedr · Llanbedrog · Llanberis · Llandanwg · Llandecwyn · Llandegwning · Llandwrog · Llandygái · Llanddeiniolen · Llandderfel · Llanddwywe · Llanegryn · Llanenddwyn · Llanengan · Llanelltyd · Llanfachreth · Llanfaelrhys · Llanfaglan · Llanfair · Llanfihangel-y-Pennant (Abergynolwyn) · Llanfihangel-y-Pennant (Cwm Pennant) · Llanfihangel-y-traethau · Llanfor · Llanfrothen · Llangelynnin · Llangïan · Llangwnadl · Llwyngwril · Llangybi · Llangywer · Llaniestyn · Llanllechid · Llanllyfni · Llannor · Llanrug · Llanuwchllyn · Llanwnda · Llanymawddwy · Llanystumdwy · Llanycil · Llithfaen · Maentwrog · Mallwyd · Minffordd · Minllyn · Morfa Bychan · Morfa Nefyn · Mynydd Llandygái · Mynytho · Nantlle · Nantmor · Nant Peris · Nasareth · Nebo · Pant Glas · Penmorfa · Pennal · Penrhos · Penrhosgarnedd · Pen-sarn · Pentir · Pentrefelin · Pentre Gwynfryn · Pentreuchaf · Pen-y-groes · Pistyll · Pontllyfni · Portmeirion · Prenteg · Rachub · Y Rhiw · Rhiwlas · Rhos-fawr · Rhosgadfan · Rhoshirwaun · Rhoslan · Rhoslefain · Rhostryfan · Rhos-y-gwaliau · Rhyd · Rhyd-ddu · Rhyduchaf · Rhydyclafdy · Rhydymain · Sarnau · Sarn Mellteyrn · Saron · Sling · Soar · Talsarnau · Tal-y-bont, Abermaw · Tal-y-bont, Bangor · Tal-y-llyn · Tal-y-sarn · Tanygrisiau · Trawsfynydd · Treborth · Trefor · Tre-garth · Tremadog · Tudweiliog · Waunfawr