Перайсці да зместу

Ляхавічы: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўка
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дрНяма тлумачэння праўкі
др →Вядомыя асобы: clean up, выдалена: ‎ з дапамогай AWB
 
(Не паказана 37 прамежкавых версій 18 удзельнікаў)
Радок 1: Радок 1:
{{Значэнні|Спасылка=Ляхавічы, значэнні}}
{{Значэнні|Спасылка=Ляхавічы (значэнні)}}
{{НП-Беларусь
{{НП-Беларусь
|статус = Горад
|статус = Горад
Радок 5: Радок 5:
|арыгінальная назва = Ляхавічы
|арыгінальная назва = Ляхавічы
|краіна = Беларусь
|краіна = Беларусь
|падначаленне =
|герб = Coat of Arms of Lachavičy, Belarus.png
|сцяг =
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява =
|подпіс =
|lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 2|lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = 26|lon_min = 16|lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты краіны =
|памер карты вобласці =
|памер карты раёна =
|вобласць = Брэсцкая
|вобласць = Брэсцкая
|раён = Ляхавіцкі
|раён = Ляхавіцкі
|сельсавет =
|пасялковы савет =
|карта краіны =
|карта вобласці =
|карта раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава =
|дата заснавання =
|першае згадванне = 1572
|першае згадванне = 1572
|ранейшыя назвы =
|ранейшыя назвы =
|статус з =
|статус з =
|плошча =
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 10902
|крыніца насельніцтва = <ref name="2016-Estimate"/>
|год перапісу = 2016
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|канфесійны склад =
|часавы пояс =
|DST =
|тэлефонны код = 1633
|паштовы індэкс = 225372
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 1
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Liachavičy
|сайт = http://liahovichi.brest-region.by
|мова сайта = ru
|мова сайта 2 =
|мова сайта 3 =
|мова сайта 4 =
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242978917
}}
}}
'''Ля́хавічы''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Liachavičy'') — горад у [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкага раёна]], на [[рака Ведзьма|р. Ведзьма]]. У 225 км ад Брэста. [[Станцыя Ляхавічы|Чыгуначная станцыя]] на лініі [[Баранавічы]]—[[Лунінец]]. Праз горад праходзіць дарога [[Брэст]]—[[Русінавічы]]. Насельніцтва 10&nbsp;902 чалавек (2016)<ref name="2016-Estimate"/>.
'''Ля́хавічы'''<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Liachavičy}}) — горад у [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Ляхавіцкі раён|Ляхавіцкага раёна]], на рацэ [[Ведзьма (рака)|Ведзьма]]. За 225 км ад [[Брэст]]а. [[Ляхавічы (станцыя)|Чыгуначная станцыя]] на лініі [[Баранавічы]] — [[Лунінец]]. Праз горад праходзіць дарога [[Брэст]] — [[Русінавічы (Ляхавіцкі раён)|Русінавічы]]. Насельніцтва 10&nbsp;919 чалавек (2017)<ref name="2017-Estimate"/>.

{{змест злева}}


== Назва ==
== Назва ==
Тапоніма «Ляхавічы» пайшоў ад этноніма «ляхі» (ранейшая назва палякаў).
Тапонім «Ляхавічы», імаверна, утварыўся ад назвы першых пасяленцаў — [[Ляхі|ляхаў]] (раней гэтак называлі палякаў). Не адкідваецца і звязак з прозвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 218.</ref>. Сама мянушка «лях/ляхі» з'явілася (з даследаванняў М. Турыянскага) у [[VII стагоддзе|VII]]—[[IX стагоддзе|IX ст.]] з міграцыяй у Польшчу яўрэяў з Заходняй Еўропы. Словы «ляхем-панем» ў гаворцы яўрэяў з [[Іспанія|Іспаніі]] азначаюць чалавека, які займаецца вырошчваннем зерня жыта і грэчкі на хлеб, грэчкасея і абшарніка, вольнага гаспадара свайго двара, працаўніка на зямлі і набожнага чалавека, які пакінуў паганскія звычкі жыць хітрыкаю, рабаваннем, паляваннем і збіральніцтвам, прыняў Св. Хрост і адцураўся ад полігаміі.

У наваколлі Ляхавічаў асаблівая канцэнтрацыя тапонімаў, што паходзяць ад этнонімаў: Ятвезь, Лотва, Мазуркі, Русінавічы, Русіны, Жамойдзь, Літоўка, Літва, Дайнякі.

Не адкідваецца і звязак з прозвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі<ref name="KTSB" />.

Назва «ляхаў» звязаная з племем ляхітаў, продкаў цяперашніх палякаў. Паводле іншай, больш экзатычнай версіі, мянушка «лях/ляхі» з’явілася (паводле даследаванняў [[М. Турыянскі|М. Турыянскага]]) у VII—IX ст. з міграцыяй у Польшчу яўрэяў з Заходняй Еўропы, разам са словам «ляхем-панем» у гаворцы яўрэяў з [[Іспанія|Іспаніі]].


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Першыя пісьмовыя згадкі пра Ляхавічы як цэнтр воласці (маёнтку) датуюцца [[15 стагоддзе|ХV ст.]]<ref name="evkl">Ляхавічы // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 239.</ref>. У 1-й пал. [[16 стагоддзе|ХVI ст.]] мясцовасць знаходзілася ва ўладанні [[Гаштольды|Гаштольдаў]], з [[1551]] — [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]].
Упершыню згадана ў фальсіфікаванай ў XV ст. «Устаўнай грамаце пра заснаванне Тураўскай епіскапіі» ад імя вялікага князя кіеўскага [[Уладзімір Святаславіч|Уладзіміра Святаславіча]] як цэнтр воласці<ref name="evkl"/><ref>Щапов, Я. И. Туровские уставы XIV в. о десятине // Археографический ежегодник за 1964 год / АН СССР, Отд-ние истории, Археографическая комиссия. — М.: Наука, 1965. — 393, [1] с. — С. 271—272.</ref>. У 1-й палове XVI ст. цэнтр вялікага маёнтка [[Гаштольды|Гаштольдаў]], з 1551 гоада вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]].


З [[1572]] года Ляхавічамі валодалі [[Ян Хадкевіч|Я. Хадкевіч]] і яго нашчадкі, якія з канца [[16 стагоддзе|ХVI ст.]] пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У кан. [[16 стагоддзе|ХVI ст.]] тут збудавалі [[Ляхавіцкі замак|мураваны замак]]. У [[17 стагоддзе|ХVII ст.]] Ляхавічы атрымалі статус мястэчка<ref>Ляхавічы // {{Крыніцы/ЭГБ|4к}} С. 430.</ref>, уваходзілі ў [[Наваградскі павет]]. Узімку [[1595]]—[[1596]] казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспаспяхова штурмавалі фартыфікацыю<ref name="evkl"/>. У [[1635]] праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да [[Сапегі|Сапегаў]]. Станам на [[1635]] тут было 215 [[дым (адзінка падаткаабкладання)|дымоў]]<ref name="evkl"/>.
З 1572 годзе Ляхавічамі валодалі [[Ян Хадкевіч|Я. Хадкевіч]] і яго нашчадкі, якія з канца [[XVI]] ст. пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У канцы [[XVI]] ст. тут збудавалі [[Ляхавіцкі замак|мураваны замак]]. У [[XVII]] ст. Ляхавічы атрымалі статус мястэчка<ref name="EHB"/>, уваходзілі ў [[Наваградскі павет]]. Узімку [[1595]]—[[1596]] гг. казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспаспяхова штурмавалі фартыфікацыю<ref name="evkl"/>. У [[1635]] г. праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да [[Сапегі|Сапегаў]]. Станам на [[1635]] г. тут было 215 [[дым (адзінка падаткаабкладання)|дымоў]]<ref name="evkl"/>.


У часы [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] ([[1654]]—[[1667]]) у [[1660]] [[Маскоўская дзяржава|маскоўскі ваявода]] Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак не здолеў яго захапіць. У [[18 стагоддзе|ХVIII ст.]] мястэчка перайшло ў валоданне [[Масальскія|Масальскіх]]. У [[1775]] сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У [[1791]] места ўвайшло ў [[Случарэцкі павет]].
У часы [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] (1654—1667) у 1660 годзе маскоўскі ваявода Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак не здолеў яго захапіць. У [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] мястэчка перайшло ў валоданне [[Масальскія|Масальскіх]]. У 1775 годзе сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У 1791 годзе места ўвайшло ў [[Случарэцкі павет]].


У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Ляхавічы апынуліся ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе з [[1795]] сталі цэнтрам воласці Слуцкага павета [[Мінская губерня|Мінскай губерні]].
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Ляхавічы апынуліся ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе з 1795 года сталі цэнтрам воласці Слуцкага павета [[Мінская губерня|Мінскай губерні]].


Будова лініі [[Палескія чыгункі|Палескіх чыгунак]] ([[Сарны]] — [[Вільня]]) у [[1880-я]] дала штуршок эканамічнаму развіццю Ляхавічаў. Станам на кан. [[19 стагоддзе|ХІХ ст.]] у мястэчку было 155 двароў, царква, сінагога, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў, школа, бальніца, гаршковы завод, 30 крамаў, 3 карчмы, 3 кірмашы, праводзіліся штотыднёвыя таргі<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/63248/Ляховичи Ляховичи] // {{Крыніцы/ЭСБЕ}}</ref>. На [[1900]] — мелася паштовая станцыя, працавала 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.
Будова лініі [[Палескія чыгункі|Палескіх чыгунак]] ([[Сарны]] — [[Вільня]]) у 1880-я гады дала штуршок эканамічнаму развіццю Ляхавічаў. Станам на кан. XIX ст. у мястэчку было 155 двароў, царква, сінагога, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў, школа, бальніца, гаршковы завод, 30 крам, 3 карчмы, 3 кірмашы, праводзіліся штотыднёвыя таргі<ref name="academic"/>. На 1900 — мелася паштовая станцыя, працавала 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.


<center><gallery caption="Даўнія графічныя выявы Ляхавічаў" widths=150 heights=150>
<center><gallery widths="150" heights="150" caption="Даўнія графічныя выявы Ляхавічаў">
Выява:Osada Liahovich 1660.jpg|«Аблога Ляхавіцкага замка», [[1660]]
Выява:Osada Liahovich 1660.jpg|«Аблога Ляхавіцкага замка», 1660
Выява:Lachowicze1.jpg|Фартыфікацыя, [[чарцёж|прарысоўка]] з плану аблогі
Выява:Lachowicze1.jpg|Фартыфікацыя, [[чарцёж|прарысоўка]] з плану аблогі
Выява:Kasakoŭski Manor in Lachavičy.jpg|Сядзіба Касакоўскіх
Выява:Kasakoŭski Manor in Lachavičy.jpg|Сядзіба Касакоўскіх
Радок 95: Радок 42:
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. [[18 лютага]] [[1918]] мястэчка занялі нямецкія войскі, увосень таго ж года — бальшавікі, [[17 красавіка]] [[1919]] — польскія войскі, у ліпені [[1920]] — зноў бальшавікі.
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. [[18 лютага]] [[1918]] мястэчка занялі нямецкія войскі, увосень таго ж года — бальшавікі, [[17 красавіка]] [[1919]] — польскія войскі, у ліпені [[1920]] — зноў бальшавікі.


Згодна з [[Рыжскі мірны дагавор 1921 года|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) Ляхавічы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам гміны Баранавіцкага павета [[Навагрудскае ваяводства, 1919—1939|Навагрудскага ваяводства]]. [[27 чэрвеня]] [[1931]] паселішча зноў атрымала статус [[горад]], адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малая Лотва і чыгуначнаю станцыю Ведзма<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19310560448&type=2 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448] {{ref-pl}}</ref>.
Згодна з [[Рыжскі мірны дагавор 1921 года|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) Ляхавічы апынуліся ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], дзе сталі цэнтрам гміны Баранавіцкага павета [[Навагрудскае ваяводства (Польшча)|Навагрудскага ваяводства]]. [[27 чэрвеня]] [[1931]] паселішча зноў атрымала статус [[горад]], адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малая Лотва і чыгуначнаю станцыю Ведзма<ref name="sejm"/>.


У [[1939]] Ляхавічы ўвайшлі ў [[БССР]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[24 чэрвеня]] [[1941]] да [[6 ліпеня]] [[1944]] места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
У [[1939]] Ляхавічы ўвайшлі ў [[БССР]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[24 чэрвеня]] [[1941]] да [[6 ліпеня]] [[1944]] места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.


<center><gallery caption="Места на старых фатаздымках" widths=150 heights=150>
<center><gallery caption="Места на старых фатаздымках" widths=150 heights=150>
Выява:Lachavičy. Ляхавічы (1928).jpg|Стары касцёл пасля перабудовы ў царкву, знішчаны бальшавікамі ў [[1960-я]]
Выява:Lachavičy, Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža. Ляхавічы, Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1928).jpg|Стары касцёл пасля перабудовы ў царкву, знішчаны бальшавікамі ў [[1960-я]]
Выява:Lachavičy, novy kaścioł.jpg|Новы касцёл (цяпер паліклініка)
Выява:Lachavičy, novy kaścioł.jpg|Новы касцёл (цяпер паліклініка)
Выява:Lachavičy, kaścioł.jpg|Новы касцёл, галоўны фасад
Выява:Lachavičy, kaścioł.jpg|Новы касцёл, галоўны фасад
Выява:Lachavičy-kaścioł.jpg|Новы касцёл, інтэр'ер
Выява:Lachavičy-kaścioł.jpg|Новы касцёл, інтэр’ер
</gallery></center>
</gallery></center>

== Насельніцтва ==
* [[2006]] — 11,6 тыс. чал.
* [[2008]] — 11,7 тыс. чал.
* [[2016]] — 10&nbsp;902 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>


== Клімат ==
== Клімат ==
Радок 155: Радок 97:
| Год_а_макс= | Год_а_мін=
| Год_а_макс= | Год_а_мін=
|}}
|}}

== Насельніцтва ==
{{Wikidata/Population}}
[[Файл:Ляхавічы чыгуначная станцыя.jpg|злева|міні|Чыгуначная станцыя «Ляхавічы»]]


== Эканоміка ==
== Эканоміка ==
Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай (ДЛГУ «Ляхавіцкі лясгас»), харчовай (ААТ «Ляхавіцкі кансервавы завод», ПГУП «Ляхавіцкі кааппрам», СААТ «Ляхавіцкі малочны завод»), будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Чатыры будаўнічыя арганізацыі. Гасцініца.
Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай (ДЛГУ «Ляхавіцкі лясгас»), харчовай (ААТ «Ляхавіцкі кансервавы завод», ПГУП «Ляхавіцкі кааппрам», СААТ «Ляхавіцкі малочны завод»), будаўнічых матэрыялаў прамысловасці, ААТ «[[Ляхавіцкі льнозавод]]». Чатыры будаўнічыя арганізацыі. Гасцініца.


== Адукацыя і культура ==
== Культура ==
3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, 5 культурна-асветніцкіх арганізацый, 12 аб'ектаў гісторыка-культурнага прызначэння. Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1992).
3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, 5 культурна-асветніцкіх арганізацый, 12 аб’ектаў гісторыка-культурнага прызначэння. Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1992). [[Ляхавіцкі дзяржаўны аграрны каледж]].


== Турыстычная інфармацыя ==
== Турыстычная інфармацыя ==
Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы<ref>Ляховичи // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>.
Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы<ref name="TEB"/>.


=== Славутасці ===
=== Славутасці ===
* Гістарычная забудова (XIX — пач. ХХ стст.; фрагменты)
* Гістарычная забудова (XIX — пач. XX стст.; фрагменты)
* [[Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса (Ляхавічы)|Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса]]
* Касцёл Св. Іосіфа (Юзэфа<ref>{{Крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі, 2008|к}} С. 207.</ref>; 1907)
* [[Касцёл Святога Іосіфа (Ляхавічы)|Касцёл Св. Іосіфа]] (Юзэфа<ref name="KChB-1"/>; 1907)
* Могілкі старыя хрысціянскія, капліцы (XIX ст.)
* Могілкі старыя хрысціянскія, капліцы (XIX ст.)
* Сінагога (XIX ст.)
* Сінагога (XIX ст.)
* [[Свята-Крыжаўзвіжанская царква (Ляхавічы)|Свята-Крыжаўзвіжанская царква]] (1992)


=== Страчаная спадчына ===
=== Страчаная спадчына ===
* Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—ХХ ст.)
* Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—XX ст.)
* Замак (XV—XVIII стст.)
* Замак (XV—XVIII стст.)
* Капліца Св. Ганны (XVI—ХХ ст.)
* Капліца Св. Ганны (XVI—XX ст.)
* Касцёл Св. Войцеха (XV ст.)
* Касцёл Св. Войцеха (XV ст.)
* Касцёл Узвышэння Св. Крыжа<ref>{{Крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі, 2008|к}} С. 433.</ref> (XVII ст.)
* Касцёл Узвышэння Св. Крыжа<ref name="KChB-2"/> (XVII ст.)
* Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
* Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
* Мячэць (1815)
* Мячэць (1815)
Радок 188: Радок 136:


== Вядомыя асобы ==
== Вядомыя асобы ==
{{main|Вядомыя асобы Ляхавічаў}}
* [[Фёдар Еўлашоўскі]] (1546—1616) — вялікалітоўскі грамадскі дзеяч, мемуарыст
* [[Джозеф Бройдзі]] (1877—1937) — [[кампазітар]] і [[дырыжор]]
* [[Фёдар Еўлашоўскі]] (1546—1616) — [[ВКЛ|вялікалітоўскі]] грамадскі дзеяч, мемуарыст
* [[Тадэвуш Рэйтан]] (1740—1780) — вялікалітоўскі грамадска-палітычны дзеяч
* [[Тадэвуш Рэйтан]] (1740—1780) — вялікалітоўскі грамадска-палітычны дзеяч
* [[Станіслаў Рэйтан]] (1781 — пасля 1865) — грамадска-палітычны і вайсковы дзеяч, [[пісьменнік]]
* [[Станіслаў Рэйтан]] (1781 — пасля 1865) — грамадска-палітычны і вайсковы дзеяч, [[пісьменнік]]
* [[Аляксандр Іванавіч Багданчук]] (1905—1976) — грамадска-палітычны дзеяч, рэдактар, мемуарыст
* [[Аляксандр Іванавіч Багданчук]] (1905—1976) — грамадска-палітычны дзеяч, рэдактар, мемуарыст
* [[Іосіф Майсеевіч Эпштэйн]] (1895—1980) — [[урач]], доктар навук, [[прафесар]]
* [[Іосіф Майсеевіч Эпштэйн]] (1895—1980) — [[урач]], доктар навук, [[прафесар]]
* [[Сяргей Пясецкі]] (1901—1964) — [[пісьменнік]]
* [[Уладзімір Уладзіміравіч Майсюк]] (нар. 1949) — беларускі палітык.


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==

* [[Ляхавіцкая цукерачная фабрыка]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Брэсцкай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
* [[Гарады Беларусі]]


== Заўвагі ==
{{зноскі}}
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="KTSB">{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 218.</ref>
<ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=239|артыкул=Ляхавічы|аўтар=}}</ref>
<ref name="EHB">Ляхавічы // {{Крыніцы/ЭГБ|4к}} С. 430.</ref>
<ref name="academic">[http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron/63248/Ляховичи Ляховичи] // {{Крыніцы/ЭСБЕ}}</ref>
<ref name="sejm">[http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19310560448&type=2 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448] {{ref-pl}}</ref>
<ref name="TEB">Ляховичи // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>
<ref name="KChB-1">{{Крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі, 2008|к}} С. 207.</ref>
<ref name="KChB-2">{{Крыніцы/Каталіцкія храмы Беларусі, 2008|к}} С. 433.</ref>
}}

== Літаратура ==
* {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Ляхавічы|446}}


== Спасылкі ==
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Liachavičy}}
{{Commonscat-inline|Liachavičy|Ляхавічы}}
* [http://lyahovichi.by Cайт горада Ляхавічы]
{{OSM relation|6722260|Ляхавічы}}
* [http://lyahovichi.by Сайт горада Ляхавічы] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130820121541/http://lyahovichi.by/ |date=20 жніўня 2013 }}
* [http://lves.by Cайт газеты «Ляхавіцкі веснік»]
* [http://lves.by Сайт газеты «Ляхавіцкі веснік»]


{{Ляхавіцкі раён}}
{{Ляхавіцкі раён}}
{{Брэсцкая вобласць}}
{{Гарады Брэсцкай вобласці}}
{{Бібліяінфармацыя}}


[[Катэгорыя:Горад Ляхавічы| ]]
[[Катэгорыя:Ляхавічы| ]]
[[Катэгорыя:Мястэчкі Новагародскага ваяводства]]

Актуальная версія на 23:01, 30 мая 2024

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ляхавічы (значэнні).
Горад
Ляхавічы
Герб
Герб
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Першая згадка
Вышыня цэнтра
180 ± 1 м
Насельніцтва
  • ▼10 605 чал. (1 студзеня 2024)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 1633
Паштовыя індэксы
225372
Аўтамабільны код
1
СААТА
1250501000
Афіцыйны сайт
Ляхавічы на карце Беларусі ±
Ляхавічы (Беларусь)
Ляхавічы
Ляхавічы (Брэсцкая вобласць)
Ляхавічы

Ля́хавічы[2] (трансліт.: Liachavičy) — горад у Брэсцкай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Ляхавіцкага раёна, на рацэ Ведзьма. За 225 км ад Брэста. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Лунінец. Праз горад праходзіць дарога Брэст — Русінавічы. Насельніцтва 10 919 чалавек (2017)[3].

Назва

[правіць | правіць зыходнік]

Тапоніма «Ляхавічы» пайшоў ад этноніма «ляхі» (ранейшая назва палякаў).

У наваколлі Ляхавічаў асаблівая канцэнтрацыя тапонімаў, што паходзяць ад этнонімаў: Ятвезь, Лотва, Мазуркі, Русінавічы, Русіны, Жамойдзь, Літоўка, Літва, Дайнякі.

Не адкідваецца і звязак з прозвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі[4].

Назва «ляхаў» звязаная з племем ляхітаў, продкаў цяперашніх палякаў. Паводле іншай, больш экзатычнай версіі, мянушка «лях/ляхі» з’явілася (паводле даследаванняў М. Турыянскага) у VII—IX ст. з міграцыяй у Польшчу яўрэяў з Заходняй Еўропы, разам са словам «ляхем-панем» у гаворцы яўрэяў з Іспаніі.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Упершыню згадана ў фальсіфікаванай ў XV ст. «Устаўнай грамаце пра заснаванне Тураўскай епіскапіі» ад імя вялікага князя кіеўскага Уладзіміра Святаславіча як цэнтр воласці[5][6]. У 1-й палове XVI ст. цэнтр вялікага маёнтка Гаштольдаў, з 1551 гоада вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

З 1572 годзе Ляхавічамі валодалі Я. Хадкевіч і яго нашчадкі, якія з канца XVI ст. пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У канцы XVI ст. тут збудавалі мураваны замак. У XVII ст. Ляхавічы атрымалі статус мястэчка[7], уваходзілі ў Наваградскі павет. Узімку 1595—1596 гг. казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспаспяхова штурмавалі фартыфікацыю[5]. У 1635 г. праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да Сапегаў. Станам на 1635 г. тут было 215 дымоў[5].

У часы Трынаццацігадовай вайны (1654—1667) у 1660 годзе маскоўскі ваявода Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак не здолеў яго захапіць. У XVIII ст. мястэчка перайшло ў валоданне Масальскіх. У 1775 годзе сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У 1791 годзе места ўвайшло ў Случарэцкі павет.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Ляхавічы апынуліся ў Расійскай імперыі, дзе з 1795 года сталі цэнтрам воласці Слуцкага павета Мінскай губерні.

Будова лініі Палескіх чыгунак (Сарны — Вільня) у 1880-я гады дала штуршок эканамічнаму развіццю Ляхавічаў. Станам на кан. XIX ст. у мястэчку было 155 двароў, царква, сінагога, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў, школа, бальніца, гаршковы завод, 30 крам, 3 карчмы, 3 кірмашы, праводзіліся штотыднёвыя таргі[8]. На 1900 — мелася паштовая станцыя, працавала 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.

  • Даўнія графічныя выявы Ляхавічаў
  • «Аблога Ляхавіцкага замка», 1660
    «Аблога Ляхавіцкага замка», 1660
  • Фартыфікацыя, прарысоўка з плану аблогі
    Фартыфікацыя, прарысоўка з плану аблогі
  • Сядзіба Касакоўскіх
    Сядзіба Касакоўскіх
  • Мячэт
    Мячэт

У Першую сусветную вайну Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. 18 лютага 1918 мястэчка занялі нямецкія войскі, увосень таго ж года — бальшавікі, 17 красавіка 1919 — польскія войскі, у ліпені 1920 — зноў бальшавікі.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Ляхавічы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства. 27 чэрвеня 1931 паселішча зноў атрымала статус горад, адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малая Лотва і чыгуначнаю станцыю Ведзма[9].

У 1939 Ляхавічы ўвайшлі ў БССР. У Другую сусветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

  • Места на старых фатаздымках
  • Стары касцёл пасля перабудовы ў царкву, знішчаны бальшавікамі ў 1960-я
    Стары касцёл пасля перабудовы ў царкву, знішчаны бальшавікамі ў 1960-я
  • Новы касцёл (цяпер паліклініка)
    Новы касцёл (цяпер паліклініка)
  • Новы касцёл, галоўны фасад
    Новы касцёл, галоўны фасад
  • Новы касцёл, інтэр’ер
    Новы касцёл, інтэр’ер

Клімат

[правіць | правіць зыходнік]
Клімат Ляхавічаў
Паказчык Сту Лют Сак Кра Май Чэр Ліп Жні Вер Кас Ліс Сне Год
Сярэдні максімум, °C −3,2 −1,7 3,0 11,7 18,6 21,9 22,9 22,4 17,4 11,0 4,0 −0,5 10,6
Сярэдняя тэмпература, °C −6,2 −4,9 −0,7 6,9 13,0 16,6 17,7 17,1 12,6 7,2 1,6 −3 6,5
Сярэдні мінімум, °C −9,1 −8,1 −4,4 2,1 7,5 11,3 12,6 11,8 7,9 3,5 −0,7 −5,5 2,4
Норма ападкаў, мм 36 27 34 41 57 84 81 68 57 47 47 42 621
Крыніца: Climate-Data.org

Насельніцтва

[правіць | правіць зыходнік]
Год Колькасць
1897 5 000
1939 5 100
1959 4 500
1995 12 000
Год Колькасць
2006 11 600
2008 11 700
2009 10 997
2016 10 902 [10]
Год Колькасць
2017 10 919 [11]
2019 10 701
2020 10 700 [12]
2021 10 607 [13]
Год Колькасць
2022 10 584 [14]
2023 10 613 [15]
2024 10 605 [1]
Чыгуначная станцыя «Ляхавічы»

Эканоміка

[правіць | правіць зыходнік]

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай (ДЛГУ «Ляхавіцкі лясгас»), харчовай (ААТ «Ляхавіцкі кансервавы завод», ПГУП «Ляхавіцкі кааппрам», СААТ «Ляхавіцкі малочны завод»), будаўнічых матэрыялаў прамысловасці, ААТ «Ляхавіцкі льнозавод». Чатыры будаўнічыя арганізацыі. Гасцініца.

Адукацыя і культура

[правіць | правіць зыходнік]

3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, 5 культурна-асветніцкіх арганізацый, 12 аб’ектаў гісторыка-культурнага прызначэння. Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1992). Ляхавіцкі дзяржаўны аграрны каледж.

Турыстычная інфармацыя

[правіць | правіць зыходнік]

Спыніцца можна ў гарадскай гасцініцы[16].

Славутасці

[правіць | правіць зыходнік]

Страчаная спадчына

[правіць | правіць зыходнік]
  • Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—XX ст.)
  • Замак (XV—XVIII стст.)
  • Капліца Св. Ганны (XVI—XX ст.)
  • Касцёл Св. Войцеха (XV ст.)
  • Касцёл Узвышэння Св. Крыжа[18] (XVII ст.)
  • Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
  • Мячэць (1815)
  • Сінагога «Вялікая» (XVI—XX ст.)
  • Сядзіба «Гажэвічы»
  • Сядзіба Касакоўскіх (XVIII ст.)
  • Сядзіба Бохвіцаў (XVIII ст.)
  • Сядзіба Масальскіх (XIX ст.)
  • Палац Сапегаў-Ябланоўскіх (XVIII ст.)
  • Факторыя «Голдавічы» (XV—XX ст.)

Вядомыя асобы

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Ляхавічаў

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
  2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
  3. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
  4. ↑ к // Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 218.
  5. ↑ а б в Ляхавічы // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 239. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
  6. ↑ Щапов, Я. И. Туровские уставы XIV в. о десятине // Археографический ежегодник за 1964 год / АН СССР, Отд-ние истории, Археографическая комиссия. — М.: Наука, 1965. — 393, [1] с. — С. 271—272.
  7. ↑ Ляхавічы // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 432 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 430.
  8. ↑ Ляховичи // Ляхавічы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  9. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1931 r. o zaliczeniu osady (miasteczka) Lachowicze w powiecie baranowickim, województwie nowogródzkiem w poczet miast i włączeniu do nowoutworzonego miasta niektórych osiedli, Dz. U. Nr 56, poz. 448 (польск.)
  10. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2016.
  11. ↑ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2017.
  12. ↑ Численность населения на 1 января 2020 г. по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2020.
  13. ↑ Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2021.
  14. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
  15. ↑ Численность населения на 1 января 2023 г. и среднегодовая численность населения за 2022 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2023.
  16. ↑ Ляховичи // к // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
  17. ↑ к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 207.
  18. ↑ к // Каталіцкія храмы Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; фатограф А. Л. Дыбоўскі. — 2-е выд. — Мн.: БелЭн, 2008. — 488 с. — ISBN 978-985-11-0395-5. С. 433.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Ляхавічы // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 446. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ляхавічы&oldid=4767299"