Rus-yapon müharibəsi

Rus-yapon müharibəsi
Tarix	27 yanvar (9 fevral), 1904 - 23 avqust (5 sentyabr), 1905.
Yeri	Mançuriya, Koreya, Sarı dəniz, Yapon dənizi, Saxalin
Səbəbi	Koreya və Mançuriyada Rusiya və Yaponiya imperiyalarının təsir zonalarının toqquşması
Nəticəsi	Yaponiyanın qələbəsi, Portsmut sülh müqaviləsi
Ərazi dəyişikliyi	Luişun yarımadasının icarə hüququnun Yaponiyaya verilməsi və Cənubi Saxalinin ilhaqı
Münaqişə tərəfləri
Yaponiya imperiyası Rusiya imperiyası Monteneqro Knyazlığı
Komandan(lar)
İmperator Meyci İvao Oyama Maresuke Noqi Toqo Heyhaçiro Kuroki Tamemoto Oku Yasukata Kamimura Hikonojo Deva Şigeto Sotokiçi Uriu II Nikolay Yevgeni Alekseyev Aleksey Kuropatkin Nikolay Lineviç Mixail Zasuliç Aleksandr Kaulbars Alexander Bilderling Georgi Ştakelberq Aleksandr Fok Pavel Mişşenko Anatoli Stessel Roman Kondratenko Böyük Knyaz Aleksey Aleksandroviç Oskar Stark Stepan Makarov Vilhelm Vitgeft Robert Viren Zinoviy Rojdestvenski Nikolay Neboqatov Oskar Enquist Karl Yessen
Tərəflərin qüvvəsi
1,200,000 (cəmi) 650,000 (ən çox olduğu vaxt) 1,365,000 (cəmi) 700,000 (ən çox olduğu vaxt)
İtkilər
öldürülən: 47,152–47,400; yaralı, kontuziya alan: 173.425; yaralardan ölən: 11.424-11.500; xəstəlikdən ölən: 21,802-27,200; ümumi bərpa olunmayan itkilər: 58,000–86,100 öldürülən: 34.000–52.623; yaralı, kontuziya alan: 151 944; xəstələnən: 405,910; yaralardan ölən : 9300–18,830; xəstəlikdən ölən: 10 462; əsir düşən: 74 369; ümumi bərpa olunmayan itkilər: 43,300–120,000
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rus-yapon müharibəsi (yap. 日露戦争 niti ro-senso;9 fevral 1904–5 sentyabr 1905) – Rusiya və Yaponiya arasında Koreya və Mancuriya üzərində hökmranlıq üçün baş vermişdir.

Zəmin

XX əsrin əvvəllərində Rusiya və Avropa dövlətlərinin Uzaq Şərqdəki maraqları Meyci inqilabından sonra sürətli inkişafa nail olan Yaponiyanın regiondakı maraqları ilə kəsişməyə başladı.Nəticədə ölkələr arasında rəqabət kəskin artdı.Bu müharibə uzaqmənzilli artilleriya,zirehli gəmi, minadaşıyan gəmi kimi yeni silahların ilk dəfə işlədilməsi ilə də tarixə düşmüşdür. Rus-yapon müharibəsi həm də bir Asiya dövlətinin müasir dövrdə ilk dəfə olaraq Avropa dövlətini məğlubiyyətə uğratması ilə əlamətdardır.

İmperator II Nikolayın hakimiyyətinin ilk yarısında onun bütün Rusiya siyasətində əsas yerlərdən birini "Böyük Asiya proqramı"na əsasən Uzaq Şərq məsələsi tuturdu. Hələ Reveldə imperator II Vilhelmlə görüşü zamanı Rusiya imperatoru birbaşa, açıqca bildirmişdi ki, o Rusiyanın Şərqi Asiyada qüvvətlənməsi və təsir gücünün artmasına öz hakimiyyətinin "Əsas vəzifəsi" kimi baxır. Rusiyanın Uzaq Şərqdə üstünlüyünə ən böyük hədə Yaponiya idi. Qarşıdurmanın qaçılmaz olduğunu öncədən görən II Nikolay nəinki diplomatik yollarla, həmçinin, hərbi yollarla da müxtəlif tədbirlər görürdü. Belə ki, Avstriya ilə anlaşmanın əldə olunması və Almaniya ilə münasibətlərin yaxşılaşdırılması Rusiyanın mövqelərini möhkəmlədir və həmçinin,Sibir yollarının inşası,donanmanın gücləndirilməsi müharibə ehtimalına qarşı tədbirlərin təmin olunmasına xidmət edirdi.Məlum olduğu kimi, Rusiya və Yaponiya arasında diplomatik münasibətlər hələ 1855-ci ildə pozulmuşdur. Rusiyanın xarici işlər naziri Qorçakov Rusiyanın Yaponiya və Çinlə yaxınlaşmasında maraqlı şəxslərdən biri idi. Qorçakov bu 2 dövlətin dünya siyasətinə gələcək təsirini hiss edirdi və Rusiyanı bu dövlətlə rəqabətdən yayındırmağa çalışırdı. Ancaq Rusiyanın dövlət maraqları onun Uzaq Şərqdə möhkəmlənməsini tələb edirdi. Lakin Rusiya hakimiyyət dairələrində böyük ümid edirdilər ki, Rusiyanın əzəməti qorxusu Yaponiyanı birbaşa hücuma keçməkdən çəkindirəcəkdir. 1867–1868-ci illərdəki burjua inqilabının natamamlığı nəticəsində Yaponiyada daxili bazarın son dərəcə məhdud olması işğalçılıq meyllərini gücləndirmişdi. Hakim dairələr yapon kapitalizminin təşəkkülündən doğan daxili ziddiyətləri özgə torpaqlara təcavüz etmək yolu ilə həll etməyə çalışırdılar.

Müharibənin başlanması

Yaponiyanın müstəmləkə təcavüzünün ilk hədəflərindən biri Koreya olmuşdur. XIX əsrin axırlarında Çini birlikdə istismar etmək və onu "nüfuz dairələrinə" bölmək üçün ilk addımı İngiltərə və ABŞ-nin köməyi ilə Yaponiya atdı. Koreya uğrunda mübarizə 1894-1895-ci illərdə Çin-Yaponiya müharibəsinə səbəb oldu. 1895-ci ilin aprelində Çinlə Yaponiya arasında imzalanmış Smonsek müqaviləsinə görə Çin Koreyanın müstəqilliyini tanıdı, Tayvan və Lyaodun Yaponiyaya verildi. Çin böyük məbləğdə təzminat ödəməli oldu. Yaponiya ilə müharibədə məğlubiyyət Çinin müstəmləkəçi dövlətlər arasında bölüşdürülməsi prosesini sürətləndirdi. ABŞ Çinin müstəmləkəçi dövlətlər tərəfindən bölüşdürülməsi prosesindən kənarda qalmaq istəmirdi. ABŞ dövlət katibi C.M.Hey 1899-cu ildə verdiyi notada "açıq qapı" adlandırılan doktrinanı elan etdi. Doktrinanın mahiyyəti bundan ibarət idi ki, ölkələr Çinin ayrı-ayrı regionları və portları ilə artıq müqavilə bağlamış digər dövlətlərin hüquqlarına müdaxilə etməmək, başqa ölkələrin maraq dairələrini pozmamaq, öz nüfuz dairələrinə daxil olan gəmilər üçün daha yüksək rüsum təyin etməmək barədə öhdəlik götürməli idilər. Bu doktrinanın meydana çıxması məhz o zaman mümkün oldu ki, ABŞ iqtisadi inkişafda aparıcı Avropa dövlətlərinin səviyyəsinə çatdı və onlarla rəqabət apara bilərdi. Əgər əvvəl elan olunmuş Monro və Olini doktrinaları Avropa ölkələrinin Latın Amerikası qitəsinin işlərinə müdaxiləsinə qarşı yönəlmişdisə, Hey doktrinası ondan fərqli olaraq artıq ABŞ üçün Çində başqa dövlətlərlə bərabər iqtisadi imkanlar tələb edirdi. 1902-ci ildə bütün Avropa dövlətləri Heyin təklifini qəbul etdilər. Rusiyaya gəlincə isə o, bir sıra qeyd-şərtlər etdi, belə ki, onun Çinə daşıdığı malların tarif müdafiəsinə ehtiyac vardı. Çinə hamıdan yaxında yerləşən və bununla da əlaqədar olaraq başqa ölkələr qarşısında üstünlüyə malik olan Yaponiya Amerikanın təklifinə etiraz etmədi. Beləliklə, yalnız Rusiya xüsusi mövqe tuturdu ki,bu da müəyyən mənada ABŞ, İngiltərə və Yaponiyanın Uzaq Şərqdə ona qarşı yaxınlaşmasına təsir göstərdi.

XX əsrin əvvəllərində Rusiyada kapitalizmin inkişafı xeyli sürətlənmişdi. Burada kapitalizm təhkimçi mülkədarların tədricən burjua təsərrüfatçısına çevrilməsi yolu ilə inkişaf edirdi. Bu isə kəndlilərin əsas kütləsinin uzun müddət mülkədar asılılığından saxlanmasına səbəb olurdu. Sənayeçilər iri fabrik – zavodlar inşa etdirir, dəmiryolu tikintisi coşqun surətlə genişlənir, banklar və səhmdar cəmiyyətləri artırdı. Rusiyada sindikatlar sayca üstünlüyə malik idilər. 1902–1907-ci illərdə burada "Truboprokat" , "Prodamet" ,"Qvozd" , "Prodauqol" və s. inhisarlar meydana gəlmişdir. İnhisarlarla sıx əlaqədə olan iri banklar ölkədə həlledici rol oynamağa başlamışdılar. XX əsrin əvvəllərində ölkədə ictimai-siyasi proseslər dərinləşməyə başlamışdı. Burjua –liberal, sosial-demokrat hərəkatı güclənmiş, ilk siyasi partiyalar yaranmağa başlamışdı.

XX əsrin başlanğıcında Yaponiya iqtisadi cəhətdən Avropanın digər böyük dövlətlərindən və ABŞ-dən hələ geridə qalmaqda idi. 1900–1903-cu illərin dünya iqtisadi böhranı ölkədə kapitalın və istehsalın təmərküzləşməsi prosesini sürətləndirmişdi.

Yaponiya inhisarlarının səciyyəvi cəhətlərindən biri ondan ibarət idi ki, onlar sələmçi-ticarət kapitalı əsasında yaranaraq inkişaf etmişdilər. Bu isə inhisarların quruluşunda və fəaliyətində yarımfeodal üsullarının hökm sürməsi ilə müşaiət edilirdi. II səciyyəvi cəhət inhisarlaşma prosesinin sənayenin inkişafını aşağı səviyyədə olduğu şəraitdə getməsində idi. Ölkənin iqtisadi inkişafında maraqlı olan hakimiyyət dairələri inhisarlara fəal köməklik göstərir və onları müdafiə edirdilər. Yapon kapitalizmi hərbi-feodal səciyəsi daşıyırdı, bu da mahiyyət etibarilə inhisarçı kapitalizm ilə yarımfeodal qalıqların çulğaşmasından ibarət idi.

Müharibənin gedişi

1904-cü ilin fevralın 5-də Yaponiya xarici işlər naziri Cyutaro Komuro Peterburqdakı səfirə teleqraf göndərdi ki, "bu mənasız,boş danışıqları qurtarsın" və Rusiya ilə diplomatik danışıqları kəssin. 6 fevral 1904-cü ildə artıq Yaponiya ilə Rusiya arasında diplomatik əlaqələr kəsildi. 2 gün sonra fevralın 8-dən 9-na keçən gecə Yaponiya müharibə elan etmədən Rusiyaya qarşı hərbi əməliyatlara başladı. Yaponlar Port-Artur və Çemulpo hərbi dəniz bazalarına hücum etdi. ABŞ və İngiltərə Yaponiyanın Rusiyaya qarşı müharibəyə başlamasında maraqlı idi və ona iqtisadi yardım göstərirdi. Rusiyaya isə Fransa kömək edirdi. Almaniya bildirirdi ki, Rusiya-Yaponiya müharibəsinə qarışmayacaq. Eyni zamanda Almaniya Uzaq Şərqdə müharibənin başlanmasını razılıqla qarşıladı. Almaniya bildirdi ki, Avstriya-Macarıstan Balkanlarda Rusiyanın mənafeləri üçün təhlükə yaratmayacaq. Yaponiya müharibəyə işğalçılıq məqsədilə başladığını gizlətmirdi. 1904-cü ilin əvvəlində Yaponiyanın Rusiyaya qarşı müharibəyə başlaması üçün əlverişli şərait yaranmışdı. İngiltərə Türkiyədən tələb etmişdi ki, Qara dəniz boğazlarından Rusiyanın gəmilərini buraxmasın. 1904-cü ildə ABŞ və İngiltərə Yaponiyaya 6%-lə 110 milyon dollar kredit vermişdi. Yaponiya hökuməti krediti gömrük hesabına qaytarmalı idi. 1905-ci ilin martında ABŞ və İngiltərə Yaponiyaya 4,5%-lə 150 milyon dollar kredit verdi ki, Yaponiya bunu tütün satışından əldə etdiyi gəlirlər hesabına qaytarmalı idi. Yaponiyanın hərbi xərclərinin 40%-i xarici yardıma əsaslanırdı.

Müharibənin başa çatması və itkilər

ABŞ və İngiltərə üçün rus-yapon müharibəsi böyük gəlir mənbəyi idi. ABŞ Rusiyanın siyasətini Uzaq Şərqdə öz mənafeləri üçün əsas təhlükə mənbəyi sayırdı. Lakin mənafe ümumiliyi ABŞ ilə İngiltərə arasında ziddiyətləri aradan qaldırmadı. Yaponiyanın siyasəti də ABŞ-nin Uzaq Şərqdəki mənafeləri üçün təhlükə yaradırdı. İngiltərə bitərəf olduğunu bildirdi. Fransa isə Uzaq Şərqdə müharibəyə qoşulmaq,xüsusilə İngiltərəyə qarşı hərbi əməliyatlara başlamaq istəmirdi. Lakin yapon diplomatiyası Rusiya ilə Almaniya arasında münasibətlərin kəskinləşməsinə nail olmadı. Ona görə Rusiya hökuməti Yaponiya ilə müharibə zamanı ölkənin qərb sərhədlərinin təhlükəsizliyi üçün narahat deyildi. Bu qanlı savaşlardan Rusiya imperiyası

31458 ölü; 146032 yaralı;

Yaponiya İmperatorluğu isə

47387 ölü; 173425 yaralı ilə çıxdı.

Bundan əlavə bu müharibədə 20000 çinli öldü. 12128 insan Rusiya tərəfdən, 27192 insan isə Yaponiya tərəfdən xəstəliklər nəticəsində həyatını itirib bu müharibədə. Müharibə Rusiyanın Mancuriyadan qoşunlarını çəkməsini bildirən bir müqaviləyə əməl etməməsi ilə başladı. Yaponlar bunu bəhanə edib fevral ayının 9-da gözlənilmədən Lyoyandakı rus əsgərlərinə hücum etdilər və bununla da Rus-yapon savaşı başladı. 1891-1903-cü illər arasında tikilmiş Trans-Sibir dəmiryolu Rusiyanın Mancuriyadakı hərbi birliklərinə silah və əsgəri yardım etmək üçün hələ də yetərsiz idi. Digər yandan rus komandanlığının bacarıqsızlığı bu müharibədə əvvəlcə Lyaoyan müharibəsinin (avqust 1904-cü il) daha sonra isə Mukden dəniz müharibəsinin (fevral-mart 1905-ci il) uduzulmasıyla nəticələndi. 1905-ci ilin may ayında baş verən Susima dəniz müharibəsində də rus eskadrası tamamilə məhv edildi. Həmçinin 1904-cü ilin may ayından mühasirə də olan Port-Artur qalası həmin ilin dekabr ayında yaponlar tərəfindən ələ keçirildi. Susima dəniz müharibəsində Yaponiya admiralı Toqo Heihaçironun rəhbərlik etdiyi yapon donanmasının rus donanmasına yardım etmək üçün 1904-cü ilin oktyabr ayından Rusiyanın Baltik dənizi sahillərinin Liepaja limanından Admiral Z.P.Rojestvenskinin rəhbərliyi altında yola çıxmış və Vladivostoka gəlmək üçün çox uzun bir yol gəlmiş Rus Baltik Filosunu məhv etməsi ilə Rusiya donanması tamamilə məhv edilmişdi. Bu məğlubiyyətdən sonra Rusiya çarı II Nikolay Yaponiya İmperatorluğu ilə danışıqlara başlamaq qərarına gəldi.

Müharibənin yekunu

Əsas məqalə: Portsmut sülh müqaviləsi

Portsmut danışıqları (1905)

ABŞ prezidenti Teodor Ruzveltin səyləriylə 9 avqust-5 sentyabr arasında ABŞ-nin Nyu-Hempşir ştatının Portsmut şəhərində sülh müqaviləsi bağlandı. Bu müqaviləyə əsasən Rusiya:

1) Yaponiya İmperatorluğu tərəfindən Koreyanın işğalını təsdiqləyirdi;

2) Lyaodun yarımadasını və Port-Artur qalasını Yaponiya İmperatorluğuna verirdi;

3) Saxalin adasının cənub hissəsi və Kiril adalarını Yaponiya İmperatorluğuna verirdi.

Bununla belə Rusiya İmperiyası Mancuriyanın şimalını yenə əlində saxlamağı bacardı.

Ölkə daxilində müharibəyə münasibət

Müharibə ərəfəsində olduğu kimi müharibə başlananda da Peterburqda ölkənin Uzaq Şərqdə xarici siyasət strategiyası və müharibənin məqsədləri barədə vahid rəy yox idi. Başında stats-katib A.M.Bezobrazov duran və hələ boksçu üsyanının yatırılması zamanı Çinə daxil olan Bezobrazov güruhu adlanan qruplaşma Rusiyanın Mancuriyada və Koreyada nüfuzunun güclənməsinə yönələn qəti kurs uğrunda çıxış edirdi. 1903-cü ilin martında Mancuriyadan qayıtmış Bezobrazov hazırlayıb çara göndərdiyi məruzədə Koreyada konsessiyala malik olmanın Rusiya üçün faydalarını hər cür qeyd edirdi. Bütün bu məsələlər Mancuriya və Koreyada rus konsessiyalarının istismarı üçün şəxsi cəmiyyətin yaradılmasının taleyi həll olunan 26 mart tarixli xüsusi müşavirədə müzakirə olundu. Bu təkliflər Uzaq Şərqdə vəziyyəti mürəkkəbləşdirir və Yaponiya ilə münasibətləri daha da qızışdırırdı. V.N.Lamzdorfun dəstək verdiyi S.Y.Vitte rus qoşunlarının Mancuriyadan çıxarılmasının tərəfdarı idi. Lakin daxili işlər naziri V.K.Pleve Bezobrazovçuların tərəfini tutaraq, şəxsi cəmiyyətlərin yaradılması uğrunda çıxış etdi. Bu məsələnin həlli zamanı Vitte və Lamzdorf təcrid olunmuş vəziyyətə düşdülər və son nəticədə Uzaq Şərqdə Rus Meşə Sənayesi Cəmiyyətinin nizamnaməsi qəbul olundu. Çinin bir sıra şəhərlərindən qoşunların hələlik çıxarılmaması qərara alındı. Tarixdə "yeni kurs" kimi məşhur olan bu siyasətə həm çarın ətrafında və hökumətdə, həm də sahibkarlar arasında olan nüfuzlu şəxslər dəstək verirdilər. Onların arasında böyük knyaz Aleksandr Mixayloviç, Kvantun vilayətinin rəisi Y.İ. Alekseyev, daxili işlər naziri V.K. Pleve, qraf İ.İ. Vorontsov-Daşkov və başqaları vardı. Bu qrupun ideoloqu istefada olan potmistr A.M. Bezobrozov idi. Koreyanın ərazisində gəlirinin yarısının birbaşa çar xəzinəsinə daxil olmalı olduğu konsessiyaların yaradılması kimi avantürist layihələr yolu ilə Bezobrazovçular II Nikolayın dəstəyinə nail oldular. "Yeni kurs" açıq-aşkar avantüra idi və onun dövlət maraqları ilə heç bir əlaqəsi yox idi. Çünki Uzaq Şərqdə vəziyyətin kəskinləşməsinə və Yaponiya ilə müharibəyə doğru aparırdı. Lakin çarın dəstəyini alaraq, o, maliyyə naziri S.Y.Vittenin, xarici işlər naziri V.N.Lamzdorfun təklif etdiyi və hərbi nazir A.N.Kuropatkinin dəstək verdiyi mötədil və ölçülüb-biçilmiş yanaşmanı üstələdi. Vitte nazir postunu itirdi, postunu saxlamış Lamzdorfun mövqeləri isə zəiflədi.

Həmçinin bax

• Rusiya–Yaponiya münasibətləri

Ədəbiyyat

• Correspondence regarding the negotiations between Japan and Russia (1903–1904) Presented to the Imperial diet. March 1904. [Washington? D.C., Gibson brothers? printers. 1904.
• Chapman, John W. M. Russia, Germany and the Anglo-Japanese Intelligence Collaboration, 1896–1906 // Erickson, Mark; Erickson, Ljubica (redaktorlar ). Russia War, Peace and Diplomacy. London: Weidenfeld & Nicolson. 2004. 41–55. ISBN 0-297-84913-1.
• Connaughton, R. M. The War of the Rising Sun and the Tumbling Bear—A Military History of the Russo-Japanese War 1904–5. London. 1988. ISBN 0-415-00906-5.
• Duus, Peter. The Abacus and the Sword: The Japanese Penetration of Korea. University of California Press. 1998. ISBN 978-0-520-92090-3.
• Esthus, Raymond A. "Nicholas II and the Russo-Japanese War". en:The Russian Review. 40 (4). October 1981: 396–411. doi:10.2307/129919. ISSN 0036-0341. JSTOR 129919. online Arxiv surəti 27 iyul 2019 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 27 iyul 2019 at the Wayback Machine
• Fiebi-von Hase, Ragnhild. The uses of 'friendship': The 'personal regime' of Wilhelm II and Theodore Roosevelt, 1901–1909. 2003. In Mombauer, Deist, 2003. səh. 143–75
• Forczyk, Robert. Russian Battleship vs Japanese Battleship, Yellow Sea 1904–05. Osprey. 2009. ISBN 978-1-84603-330-8.
• Hwang, Kyung Moon. A History of Korea. London: Palgrave. 2010. ISBN 978-0230205468.
• Jukes, Geoffrey. The Russo-Japanese War 1904–1905. Essential Histories. Wellingborough: Osprey Publishing. 2002. ISBN 978-1-84176-446-7. 31 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 September 2020.
• Katō, Yōko. "What Caused the Russo-Japanese War: Korea or Manchuria?". en:Social Science Japan Journal. 10 (1). April 2007: 95–103. doi:10.1093/ssjj/jym033.
• Keegan, John. The First World War. New York City: Alfred A. Knopf. 1999. ISBN 0-375-40052-4.
• Kowner, Rotem. Historical Dictionary of the Russo-Japanese War, also published as The A to Z of the Russo-Japanese War (2009) excerpt Arxiv surəti 8 mart 2021 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 8 mart 2021 at the Wayback Machine
• Mahan, Alfred T. "Reflections, Historic and Other, Suggested by the Battle of the Japan Sea". US Naval Institute Proceedings. 32 (2–118). April 1906. 16 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 January 2018.
• McLean, Roderick R. Dreams of a German Europe: Wilhelm II and the Treaty of Björkö of 1905. 2003. In Mombauer, Deist, 2003. səh. 119–41.
• Mombauer, Annika; Deist, Wilhelm, redaktorlar The Kaiser – New Research on Wilhelm II's Role in Imperial Germany. Cambridge University Press. 2003. ISBN 978-052182408-8.
• Olender, Piotr. Russo-Japanese Naval War 1904–1905: Battle of Tsushima. 2. Sandomierz, Poland: Stratus s.c. 2010. ISBN 978-83-61421-02-3.
• Paine, S. C. M. The Japanese Empire: Grand Strategy from the Meiji Restoration to the Pacific War. Cambridge University Press. 2017. ISBN 978-1-107-01195-3.
• Paine, S.C.M. The Sino-Japanese War of 1894–1895: Perceptions, Power, and Primacy. Cambridge University Press. 2003. ISBN 0-521-81714-5. 29 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 September 2020.
• Röhl, John C.G. Wilhelm II: Into the Abyss of War and Exile, 1900–1941. Sheila de Bellaigue & Roy Bridge tərəfindən tərcümə olunub. Cambridge University Press. 2014. ISBN 978-052184431-4. 1 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 September 2020.
• Schimmelpenninck van der Oye, David. The Immediate Origins of the War. 2005. In Steinberg və b. 2005.
• Simpson, Richard. Building The Mosquito Fleet, The US Navy's First Torpedo Boats. South Carolina: Arcadia Publishing. 2001. ISBN 0-7385-0508-0.
• Steinberg, John W.; və b., redaktorlar The Russo-Japanese War in Global Perspective: World War Zero. History of Warfare/29. I. en:Leiden: Brill. 2005. ISBN 978-900414284-8.
  • Cox, Gary P. "The Russo-Japanese War in Global Perspective: World War Zero". The Journal of Military History. 70 (1). January 2006: 250–251. doi:10.1353/jmh.2006.0037.
• Steinberg, John W. "Was the Russo-Japanese War World War Zero?". en:The Russian Review. 67 (1). January 2008: 1–7. doi:10.1111/j.1467-9434.2007.00470.x. ISSN 1467-9434. JSTOR 20620667.
• Sondhaus, Lawrence. Naval Warfare, 1815–1914. Routledge. 2001. ISBN 978-0-415-21477-3.
• Storry, Richard. Japan and the Decline of the West in Asia, 1894–1943. New York City: St. Martins' Press. 1979. ISBN 978-033306868-7.
• Strachan, Hew. The First World War. 1 - To Arms. Oxford University Press. 2003. ISBN 978-019926191-8.
• Tikowara, Hesibo. Before Port Arthur in a Destroyer; The Personal Diary of a Japanese Naval Officer. Robert Grant. tərəfindən tərcümə olunub. London: J. Murray. 1907.
• Walder, David. The short victorious war: The Russo-Japanese Conflict, 1904-5. New York: Harper & Row. 1974. ISBN 0060145161.
• Warner, Denis; Warner, Peggy. The Tide at Sunrise, A History of the Russo-Japanese War 1904–1905. New York City: Charterhouse. 1974. ISBN 9780883270318.
• Watts, Anthony J. The Imperial Russian Navy. London, UK: Arms and Armour Press. 1990. ISBN 0-85368-912-1.
• Wells, David; Wilson, Sandra, redaktorlar The Russo-Japanese War in Cultural Perspective, 1904-05. Macmillan. 1999. ISBN 0-333-63742-9.
• Willmott, H. P. The Last Century of Sea Power: From Port Arthur to Chanak, 1894–1922, Volume 1. Indiana University Press. 2009. ISBN 978-0-25300-356-0.

Xarici keçidlər

•  Russo-Japanese War // Britannika Ensiklopediyası. 23 (XI). 1911.
• da Silva, Joaquín. "Chronology of Japanese Cinema: 1904". EigaNove. 29 April 2016.
• RussoJapaneseWar.com Arxivləşdirilib 30 sentyabr 2002 at the Wayback Machine, Russo-Japanese War research society.
• BFcollection.net, Database of Russian Army Jewish soldiers injured, killed, or missing in action from the war.
• BYU.edu, Text of the Treaty of Portsmouth:.
• Flot.com, Russian Navy history of war.
• Frontiers.loc.gov, Russo-Japanese Relations in the Far East. Meeting of Frontiers (en:Library of Congress)
• CSmonitor.com, Treaty of Portsmouth now seen as global turning point from the en:Christian Science Monitor, by Robert Marquand, 30 December 2005.
• Stanford.edu, Lyrics, translation and melody of the song "On the hills of Manchuria" (Na sopkah Manchzhurii).
• Google Map with battles of Russo-Japanese War and other important events.
• See more Russo-Japanese War Maps at the Persuasive Cartography, The PJ Mode Collection, en:Cornell University Library