المپیک ۲٠۲۴: آیا تنش‌های بین‌المللی به المپیک پاریس هم سرایت خواهد کرد؟

چند روز قبل از آغاز جام جهانی فوتبال قطر (۲٠۲۲)، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه گفته بود «ورزش را نباید سیاسی کرد.» با اینحال همه می‌دانند که تاریخ ورزش از رویدادهای مهم سیاسی جدا نیست و سخن ماکرون تنها جنبۀ شعار دارد.

رئیس‌جمهوری فرانسه که در روز جمعه ۲۶ ژوئیه/۵ مرداد بازی‌های المپیک پاریس را  رسماً افتتاح خواهد کرد به‌خوبی از مقتضیات  و الزامات جغرافیای سیاسی آگاه است.

مداخلۀ امور سیاسی در دنیای ورزش به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم، با گسترده‌تر شدن ابعاد رسانه‌ای المپیک جدی‌تر شد و با المپیک مسکو (۱٩٨٠) و لس‌آنجلس (۱٩٨۴) که به‌ترتیب از سوی آمریکا و شوروی تحریم شدند، به اوج رسید. در دنیای امروز نیز برگزاری بازی‌ها یک چالش سیاسی سنگین محسوب می‌شود.

گذشته نشانگر تأثیر سیاست بر بازی‌های المپیک است

سال ۱٩۵۶، در المپیک ملبورن، هفت کشور به دلایل مختلف بازی‌ها را تحریم کردند. جمهوری خلق چین برای اعتراض به حضور چین ملی (تایوان) از رفتن به ملبورن صرف نظر کرد. مصر، عراق و لبنان برای اعتراض به حملۀ مشترک اسرائیل و فرانسه و انگلیس به خاک مصر (بحران کانال سوئز) بازی‌ها را تحریم کردند. و بالاخره هلند، اسپانیا و سوئیس در واکنش به هجوم نیروهای شوروی به مجارستان از حضور در بازی‌های استرالیایی سر باز زدند.

مثال دیگر: در المپیک ۱٩۷۶ مونترآل، چندین کشور آفریقایی در اعتراض به حضور نیوزیلند بازی‌ها را تحریم کردند. نیوزیلند در آن زمان با آفریقای جنوبی مبادلات ورزشی داشت، اما این از نظر سایر کشورهای آفریقایی که مخالف رژیم آپارتاید بودند، قابل قبول نبود.

در دوران جنگ سرد و از سال ۱٩۵٠ که شوروی به کمیته بین‌المللی المپیک پیوست، مسابقات به صحنۀ برخورد میان «اردوی سوسیالیست» و «اردوی سرمایه‌داری» تبدیل شد. امروزه نیز جنگ اوکراین مایۀ اختلاف شده است.

پرچم روسیه در پاریس دیده نخواهد شد

حدود یک ماه قبل از گشایش المپیک پاریس، کمیتۀ بین‌المللی المپیک به ۲۲ ورزشکار روس و ۱۷ ورزشکار بلاروس اجازه داد که در بازی‌های پاریس شرکت کنند، اما زیر پرچم بی‌طرف. این ورزشکاران نه تنها می‌بایست از مراحل معمول گزینش عبور می‌کردند، بلکه کمیتۀ بین‌المللی المپیک می‌خواست در مورد عدم طرفداری آنها از حملۀ روسیه به اوکراین نیز مطمئن شود.

رئیس‌جمهوری فرانسه حدود یک سال قبل به این نتیجه رسید که پرچم روسیه نباید در المپیک پاریس دیده شود. مسکو نیز در نهایت از تحریم بازی‌ها منصرف شد.

بدین ترتیب کمیتۀ بین‌المللی المپیک صلاح دید که شرکت‌کنندگان روس و بلاروس تحت عنوان «ورزشکاران فردی بی‌طرف»، زیر یک پرچم سبزرنگ، بدون نواختن سرود ملی اما همراه با یک قطعه موسیقی بدون کلام در بازی‌ها حاضر شوند. آنها در مراسم افتتاح بازی‌ها که روی رودخانۀ سن برگزار می‌شود، حضور نخواهند یافت. همچنین نتایج رقابت‌های ورزشی آنان در جدول نهایی مدال‌ها ثبت نخواهد شد. در حالی که در بازی‌های المپیک دورۀ قبل (۲٠۲۱ توکیو)، روسیه با ۳۳٠ ورزشکار حضور داشت، شمار اعضای گروه در پاریس از چند ده نفر فراتر نخواهد رفت.

افغانستان، مشکلی بدون راه‌حل

افغانستان که در شبکۀ روابط بین‌الملل نقطه‌ای تاریک محسوب می‌شود، با گروهی بسیار کوچک در بازی‌های پاریس حضور می‌یابد. در حالی که سازمان ملل متحد رژیم طالبان را «آپارتاید جنسیتی» می‌داند، کمیتۀ بین‌المللی المپیک نیز نظارت ویژه‌ای بر حضور ورزشکاران افغان داشته و تأکید کرده است که هیئت افغانستان باید برابری جنسی را رعایت نماید.

به همین دلیل قرار است سه زن و سه مرد به نمایندگی از ورزشکاران افغان به پاریس بیایند. اما نه کمیتۀ بین‌المللی و نه کمیتۀ ملی المپیک افغانستان اسامی این سه ورزشکار را اعلام نکرده‌اند. با اینحال داد محمد پاینده اختری رئیس اجرایی کمیته ملی المپیک أفغانستان گفته است که این ورزشکاران به غیر از یک جودوکار، همگی در خارج از کشور به‌سر می‌برند. به گفتۀ او «با توجه به این که ورزش زنان در افغانستان متوقف شده است، ورزشکاران زن از داخل کشور نمی‌آیند. آنان همگی در خارج هستند و توسط کمیتۀ بین‌المللی به بازی‌ها اعزام می‌شوند». این کمیته تمامی هزینه‌ها را نیز به گردن گرفته است.

اگرچه رژیم طالبان پرچم سیاه وسفید خود را دارد، اما با توجه به اینکه هنوز هیچ کشوری دولت کنونی أفغانستان را به رسمیت نشناخته، همچنان پرچم سیاه و سرخ و سبز جمهوری سرنگون‌شدۀ أفغانستان در بازی‌های پاریس افراشته خواهد شد.

حکومت طالبان تاکنون چند بار ادعا کرده است که از حضور ورزشکاران در صحنه‌های بین‌المللی حمایت می‌کند، اما در عین حال ورزش زنان یا حضور آنان در اماکن ورزشی و پارک‌ها را بر نمی‌تابد و اجازۀ ادامۀ تحصیل به دختران جوان را نمی‌دهد. مارک آدامز، سخنگوی کمیتۀ بین‌المللی المپیک تأکید کرده است که «هیچ نماینده‌ای از حکومت طالبان اجازۀ حضور در المپیک پاریس را دریافت نکرده است».

نباید فراموش کرد که پنج ورزشکار افغان نیز در تیم پناهندگان جهان حضور دارند. در حال حاضر، افغانستان از نظر شمار شهروندانی که کشور را ترک کرده‌اند، رتبۀ سوم جهانی را دارد. بیش از هشت میلیون افغان در ۱٠۳ کشور پراکنده شده‌اند.

پاریس، فرصتی برای ورزشکاران فلسطینی

به غیر از جنگ اوکراین، جنگ اسرائیل و حماس که با حملۀ خونین حماس در روز هفتم اکتبر شروع شد، یکی دیگر از مسائل بسیار حساس کنونی است. جبرئیل رجوب، رئیس کمیتۀ المپیک فلسطین اخیراً ابراز امیدواری کرده است که المپیک پاریس فرصتی شود برای جلب توجه عمومی به جنگ غزه و اشغال کرانۀ باختری توسط اسرائیل. آقای رجوب طی یک نشست خبری در رام‌الله گفت: «پاریس، یک فرصت تاریخی است تا از آنجا به دنیا اعلام کنیم: دیگر بس است.» در این جهت او تلاش کرده تا «ورزشکارانی از غزه یا حداقل متولد غزه» را به پاریس اعزام کند.

جبرئیل رجوب که یکی از اعضاء تاریخی سازمان آزادیبخش فلسطین محسوب می‌شود گفته است: «اسرائیلی‌ها به خاطر ارتکاب جنایت، حق اخلاقی و قانونی شرکت در بازی‌ها را ندارند.» به گفتۀ وی ۳٠٠ ورزشکار یا کارمند شاغل در دنیای ورزش در غزه کشته شده‌اند و تمام زیرساخت‌های ورزشی در این منطقه ویران شده یا به عنوان پایگاه نظامی در اختیار سربازان اسرائیلی قرار گرفته است. او همچنین از محدودیت‌های سفر برای ورزشکاران فلسطینی انتقاد کرده است.

با اینهمه، جبرئیل رجوب یادآوری می‌کند که «به رغم همه مشکلات و موانع، حداقل یک ورزشکار فلسطینی به بازی‌ها راه یافته است.» منظور، عمر اسماعیل، تکواندوکار فلسطینی است. احتمال دارد که چند ورزشکار فلسطینی دیگر نیز در بازی‌ها شرکت کنند.

حضور اسرائیل

بر خلاف نظر مسئولان فلسطینی، کمیته بین‌المللی المپیک با تدابیر تنبیهی علیه ورزشکاران اسرائیلی مخالف است.

خانم یائل آراد، رئیس کمیته المپیک اسرائیل گفته است: «ما فقط مایلیم ورزشکاران‌مان بتوانند کار خودشان را انجام دهند، یعنی بتوانند در مسابقات شرکت کنند.»

در حالی که جمهوری اسلامی ایران «استقبال و حفاظت از ورزشکاران اسرائيلی» در المپیک پاریس را محکوم کرده و خواستار اخراج آنها شده، رسانه‌های فرانسوی اعلام کردند که هیئت اسرائیلی تحت تدابیر شدید امنیتی به پاریس رسیده است. همچنین قرار است که اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهوری اسرائیل به پاریس بیاید. این در حالی است که برخی نمایندگان چپ تندرو در فرانسه، خواستار تحریم اسرائیل و عدم شرکت ورزشکاران اسرائیلی در مسابقات شده‌اند.