Schoap
- Dit artikel es geschreevn in 't Ypers, en da zou best ozô bluuvn.
| Schoap | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 E schoap | |||||||||||||
| Taxonomische indêlienge | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Sorte | |||||||||||||
| Ovis aries Linnaeus, 1758 |
Schoapn zyn zoogdiern die setoe oudn zyn voen nunder wulle, mek en vlêes. De schoapn die doavôorn gebruukt zyn, zyn temme variantn van wilde sôortn.
Geschiedenisse
[bewerkn | brontekst bewerken]Temme schoapn zyn verzeker ekwikt in 't Middn-Ôostn uut wilde schoapesôortn. Juuste lik gêetn, zyn schoapn ol vôorn 7500 vôorn Christus edomesticeerd. In België zyn ze roend 5000 v.c. arriveerd.
't Zyn 'n dag va vadoage bikan 1000 verschillnde rassn.
Verspreidienge
[bewerkn | brontekst bewerken]Temme schoapn zyn in verre olle lann van de weireld ekwikt, 't zyn der mêer of e meljard. Australië et de noame van 't mêeste schoapn 't en, mor eigentlik is dadde China (170 meljoen teegnover 102 meljoen).
Uutzicht
[bewerkn | brontekst bewerken]De mêeste schoapn zyn wit, mo 't zyn oek brune, grysde en zworte. Z'en ollemoale e steirt, by d'êne sôorte ol langer dan by d'aar.
Wulle krygn z'ollêne up nunder lyf, dus nie up nundern kop of up nunder pôotn.
Gebruuk
[bewerkn | brontekst bewerken]D'oenderdêeln van schoapn zyn voen e masse diengn gebruukt
- Wulle: van wulle moakn ze sjette en dat is surtout gebruukt voen klêers te moakn. Nunder wulle kut ieder joar ofeschôorn zyn.
- Mek: schoapemek is mêestol gebruukt voen up te drienkn (nie zovele) of voen koas van te moakn (oendermêer Roquefort en feta).
- Vlêes: voen te broadn of te kookn.
- Schoapevel: leer voen schoenn of klêers te moakn.
- Dermes: gebruukt voen snoarn van viooln van te moakn (oendertusschn wel surtout in kunststoffe)
- Bemestieng: gebeurt nie vele mi deur d'upkomste van kunstmest
Gedrag
[bewerkn | brontekst bewerken]Sommigste schoapesôortn en de gewunte voen in kuddn te loopn (voen beschermienge teegn vlêeseters). In Ysland byvôorbeeld doen ze dadde miender omdan der gin vlêeseters zittn en omdat er nie vele gin teetn en is.
Schoapn die up nundern rik volln, kunn zevve nie were rechte groakn.
Terminologie
[bewerkn | brontekst bewerken]Een vrouwelik joenk schoap wordt e beite genaamd, ne keer volwassen wordt ze ooie genaamd. Ne gecastreerde ram wordt hamel genaamd.