Turkmenistan

Turkmenii, oficialižikš Turkmenistan (turkmen.: Türkmenistan), om valdmererandatoi valdkund Keskmäižes Azijas. Pälidn da kaikiš suremb lidn om Ašhabad (turkmen.: Aşgabat).

Turkmenistan
Türkmenistan

Flag	Valdkundznam
Pälidn	Ašhabad
Eläjiden lugu (2018)	5,411,012 ristitud
Pind	488,100 km²
Kel'	turkmenan
Valdkundan pämez'	Gurbanguli Berdimuhamedov
Päministr	hän-žo
Religii	islam
Valüt	turkmenijan manat (TMT)
Internet-domen	.tm
Telefonkod	+993
Aigvö	UTC+5

Turkmenistan om neitraline valdkund.

Istorii

Vn 1991 27. päiväl redukud Turkmenistan tedištoiti ripmatomudes Nevondkundaližes Ühtištusespäi.

Valdkundan uz' Konstitucii (turkmen.: Konstitusiýasy) om vahvištadud vn 1992 18. päiväl semendkud. Se om väges voziden 1995, 1999, 2003, 2006, 2008 i 2016 vajehtusidenke.

Geografijan andmused

Turkmenistanan topografine kart.

Turkmenistan om mavaldkundröunoiš Kazahstananke (röunan piduz — 413 km) da Uzbekistananke (1793 km) pohjoižes, Irananke (1148 km) da Afganistananke (854 km) suves. Ühthine röunoiden piduz om 4158 km. Valdkundan päivlaskmaižed randad lainištab Kaspijan meri. Necen järven randanpird — 1768 km. Turkmenistan om valdmererandatoi valdkund.

Karakum-letetazangišt otab nell' videndest valdkundan territorijad. Turkmenistanan kaikiš korktemb čokkoim om Airibab-mägi, 3139 m valdmeren pindan päl. Kaikiš madalamb čokkoim om Akčakai-alang (−81 m) valdkundan lodehes.

Znamasižed vezivalud oma Amudarj päivnouzmas i sen sarak Karakuman kanal suves. Saum vezid — 3,7% (18 170 km²).

Londuseližed pävarad oma londuseline gaz (nellänz' surtte mail'mas) da kivivoi, toižed varad — rik, keitandsol, turbaz.

Politine sistem

Medžlisan sauvuz Ašhabadas vižkümnemanataižel banknotal, vn 2009 pästand.

Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund. Prezident (turkmen.: Türkmenistanyň prezidenti) om valdkundan da radonoigendajan tobmuden pämez'. Kaik rahvaz valičeb händast seičemeks vodeks, strokuiden lugu om lopmätoi (hänen elon pitte).

Parlament om üks'kodine Medžlis (turkmen.: Türkmenistanyň Mejlisi) 125 ühtnijanke. Kaik rahvaz valičeb heid videks vodeks.

Prezidentan valičendad oliba järgenduseližen kerdan vn 2017 12. päiväl uhokud. Nügüdläine Gurbanguli Berdimuhamedov-prezident sai 97,69% ühesan kandidatan keskes (vl 2012 — 97,14% kahesan kandidatan keskes), se om hänen koumanz' strok, radab vs 2006 tal'vkun 21. päiväspäi. Valdkundan parlamentan i sijaližen tobmuden ühtnijoiden järgenduseližed valičendad oliba vn 2018 25. päiväl keväz'kud.

Administrativiž-territorialine jagand

   Kacu kirjutuz: Turkmenistanan administrativiž-territorialine jagand.

Turkmenistan jagase kudeks regionaks: viž agjad (üks'lugu turkmen.: welaýaty) da üks' Ašhabad-pälidn agjaha tazostadud. Agjad alajagasoiš 44 ümbrikoks (üks'lugu turkmen.: etraby, sidä kesken 4 om Ašhabadas).

Eläjad

Vl 2014 valdkundan eläjiden lugu oli 5 171 943 ristitud. Kaikiš suremb ristitišt om nügüd'.

Rahvahad (2003): turkmenalaižed — 85%, uzbekad — 5%, venänikad — 4%, toižed rahvahad — 6%.

Kodikelen mödhe (2020): turkmenan kel' — 72%, venäkel' — 12%, uzbekan kel' — 9%, toižed keled — 7%.

Uskondan mödhe (2020): islamanuskojad — 89%, ortodoksižed hristanuskojad — 9%, märhapanendata — 2%.

Toižed sured lidnad (enamba 200 tuh. ristituid vl 2009, surembaspäi penembha): Turkmenabat, Dašoguz, Mari. Vl 2016 kaik oli 47 lidnad valdkundas. Lidnalaižiden pala om 52,5% (2020).

Ižanduz

Agrariž-industrialine ekonomik baziruiše londuseližen gazan i kivivoin eksportal, ned transportiruidas veimil päpaloin. Radnikoiden 48,2% oma ottud maižandushe, 14% ratas industrijas, 37,8% — holitišiden sferas (2004).

Znamasižed ižandusen sarakod oma londuseližen gazan samine, kivivoin ümbriradmine, sauvond i sauvondmaterialiden tehmine, puvillkanghiden i kouriden pästand. Maižandusen päižed kul'turad oma nižu i puvillan kazmuz.

Turkmenistanan päeksport om londuseline gaz (38%, sidä kesken nozoltadud), kivivoi (27%), puvill (18%); toine eksport — turbaz (4%), polipropilen (4%), sobad (läz 3%), elektruz (1%), mujutimed da dubindsubstancijad maploduišpäi (1%). Eksportan tobj pala lähteb Kitaihe (70% vl 2016), toižed eksportan partnörad oma Iran, Italii, Afganistan i Venäma. Importan päpartnörad oma Venäma (nelländez vl 2016), Iran (kümnendez), Japonii, Saksanma, Suvikorei, Kitai i Italii (5..10% kaikutte).

Irdkosketused

Tobmuz

• Turkmenistanan ohjastusen oficialine sait (turkmenistan.gov.tm). (turkmen.) (ven.) (angl.)
• Turkmenistanan röunantagaižiden azjoiden ministrusen oficialine sait (mfa.gov.tm). (turkmen.) (angl.) (ven.)

Ühthine informacii valdkundas

• Turkmenistanan valdkundaližen informacižen agentusen sait (TDH, tdh.gov.tm). (turkmen.) (angl.) (ven.)