Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) değerlendirmesi bilim, teknoloji ve yenilik (BTY) sistemlerinde teknolojilerin mevcut seviyesinin belirlenmesi, proje başvurularının doğru aktör/destek mekanizmalarına yönlendirilmesi ve böylelikle kaynakların etkin, hedef odaklı kullanımını sağlaması açısından önem kazanan bir süreçtir.
TÜBİTAK’ın “akademik ve endüstriyel Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine destek vermesi” ve “belirlenen ulusal önceliklere hizmet eden Ar-Ge çalışmalarını gerçekleştirmesi” görevleri göz önünde bulundurulduğunda, kendi süreçlerinde kullanmak amacıyla bir Teknoloji Hazırlık Seviyesi belirleme metodolojisi oluşturması gerekliliği ortaya çıkmıştır.
2018 yılında TÜBİTAK Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Dairesi (BTYPD) tarafından ülkemize özgü “Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) Belirleme Soru Setleri” ve “Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) Hesaplama Metodolojisi” geliştirilmiştir. THS belirleme metodolojisi geliştirme çalışması ilgili ulusal ve uluslararası akademik literatür taraması yapılarak elde edilen bilgiler; ülkemizdeki yasal düzenlemeler ve ilgili mevzuatların incelenmesi, BTY ekosistemi içerisindeki aktörler ve alan bazlı olarak yetkin akademisyenler ile araştırmacıların görüşlerinin alınması ve tüm girdiler sonucunda soru setlerinin oluşturulması aşamalarından oluşmaktadır.
Geliştirilen Teknolojik Hazırlık Seviyesi (THS) soru setlerinin kullanılmasıyla, TÜBİTAK tarafından desteklenen Ar-Ge ve Yenilik projelerinin teknolojik ilerlemeyi sağlama başarısı ve seviyelerinin ölçülebilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda THS soru setlerinin Ar-Ge yenilik destekleri süreçlerine entegrasyonu, “beklenen” (ex-ante) ve “gerçekleşen” (ex-post) etki analizlerinin gerçekleştirilmesine yönelik önemli bir adımdır.
THS soru setleri; ürün ve teknolojilerin geliştirilme safhaları, yasal izin prosedürleri ve mevzuatları göz önünde bulundurulduğunda, sektörel olarak farklılaşmaktadır.
Yaygın olarak kullanılan THS soru ve tanımları çok genel, mühendislik ve donanım odaklıdır. Teknolojilerin kendilerine has yapısı ve geliştirme aşamalarındaki farklılıklar göz önüne alınarak TÜBİTAK BTYPD tarafından Genel-Mühendislik-Sistem Geliştirme, Yazılım, Sağlık Sektörü Tıbbi Cihaz Geliştirme, Sağlık Sektörü İlaç ve Tedavi Geliştirme, Sağlık Sektörü Tanı ve Tanı Kiti Geliştirme, Tarım ve Hayvancılık Tarla ve Bahçe Biyoteknolojisi, Tarım ve Hayvancılık Bitki Koruma ve Toprak Besleme ve Tarım ve Hayvancılık Hayvan Yetiştirme\Besleme olmak üzere toplam 8 farklı THS soru seti oluşturulmuştur. Hazırlanan THS metodolojisi ve soru setleri ilk kez TÜBİTAK 2020-1 dönemi başvuru süreçlerine entegre edilmeye başlanmıştır.
Soru grupları her bir THS için oluşturulduktan sonra bazı teknik terimleri anlaşılır hale getirmek adına “Terimler Sözlüğü” oluşturulmuştur. THS sorularını cevaplayacak kişilere yol gösterici nitelikte olan bu sözlüğe aşağıdaki bağlantıdan ulaşabilirsiniz:
TÜBİTAK süreçlerinde kullanılması planlanan THS belirleme metodolojisinde 6’lı skala benimsenmiş olup; her bir soru için tamamlanma yüzdesi belirlenirken, rakam seçtirmek yerine tamamlanma oranı işaretlenmektedir (Şekil 1).
Şekil 1. THS Belirlemeye Yönelik Sorulan Sorularda Tamamlanma Derecesi Ölçümü
Her bir soru için tamamlanma oranı elde edildikten sonra söz konusu THS’de kaç soru varsa soruların tamamlanma yüzdeleri toplanarak soru sayısına bölünmektedir.
Teknoloji Hazırlık Seviyelerine ilişkin tüm Ar-Ge adımları göz önünde bulundurularak, ilgili mevzuatlara ve standartlara uygun bir şekilde hazırlanan soru gruplarının hesaplama yönetimde her bir soruya eşit ağırlık verilmektedir. %80 tamamlanma oranını geçen THS tamamlanmış kabul edilmektedir. Projenin teknoloji hazırlık seviyesi belirlenirken tamamlanmamış herhangi bir THS varsa o seviyeden sonraki THS’lerin tamamlanıp, tamamlanmamış olması projenin THS’sine etki etmemektedir.
Eksik kalan ilk THS’den önceki tamamlanmış son THS o projenin THS’si olarak belirlenmektedir. Örnek vermek gerekirse; bir proje THS 1, THS 2 ve THS 4 ü tamamlamış ancak THS 3 tamamlanmamış gözüküyorsa, projenin THS’si 2 olarak belirlenmektedir (Şekil 2).
Şekil 2. THS Belirleme Örneği
THS belirleme araçları bir araya getirildiğinde her bir THS özelinde tanımlar, soru grupları, her bir faaliyetin tamamlanma seviyesi ve gerçekleştirilen faaliyetin proje dahilinde/dışında olma durumu bir excel dosyasına aktarılarak hesaplama yöntemi formülleştirilmiş ve otomatik THS hesaplama aracı excel formatında kullanıma sunulmuştur.
Aşağıdaki dosyada farklı sekmelerde verilen THS soru setlerinden proje başvurunuzun konusuna veya projenizee en uygun olduğunu değerlendirdiğiniz 1 seti doldurmanız beklenmektedir. Soru seti, proje başvuru aşamasında konunun halihazırdaki seviyesi için 1 set, proje sonucunda hedeflenen seviye için 1 set olarak doldurulmalıdır. Projenizin konusunda önceden sizin ve/veya başka bir araştırma grubunun tamamladığı çalışmalarla ilgili sorulara “tamamlandı” seçeneğini işaretleyebilirsiniz. Başvuru esnasında talep edilen “hedeflenen teknolojik hazırlık seviyesi” proje dahilinde yürüteceğiniz çalışmalar ve planlamanız ışığında bu teknolojiyi projenizin bitiminde hangi THS'ye ilerletmeyi öngördüğünüze dairdir. Hedeflenen THS'den kasıt, proje dahilinde yürüteceğiniz çalışmalar neticesinde hangi THS'ye ulaşmış olmayı hedeflediğinize dair sizin öngörünüzdür.
Hesaplamanın doğru olabilmesi için seçilen THS setindeki tüm sorulara "X" (büyük x harfi) işareti ile cevap verilmesi gerekmektedir. Ortalama tamamlanma yüzdesi 80 ve üzeri olan son THS; projenin teknolojik hazırlık seviyesi olarak kabul edilmektedir. X olarak işaretlenen tamamlanma oranlarına göre teknolojik hazırlık seviyesi, soru setinin en sağ ve en yukarıdaki kutucuğunda otomatik olarak hesaplanmaktadır.
TÜBİTAK’ın 2012-2017 yılları arasında desteklediği Ar-Ge ve yenilik projeleri temelinde önceki dönem hedeflenen kritik ürün/teknolojilere ilişkin gelinen teknolojik hazırlık seviyesinin, fikri/sınai mülkiyet hakları birikiminin, proje çıktılarının ürünleşme/ticarileşme süreçlerinin ve bu süreçleri destekleyecek konulara ilişkin deneyimlerin belirlenmesine ilişkin olarak, söz konusu dönemdeki ilgili destek programlarının proje yürütücülerine 2019 yılında kapsamlı bir anket çalışması yapılmıştır. Anket, aşağıdaki destek programlarından Ar-Ge ve yenilik desteği almış proje yürütücülerine iletilmiştir:
- TÜBİTAK 1001 - Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı
- TÜBİTAK 3501 - Kariyer Geliştirme Programı
- TÜBİTAK 1003 - Öncelikli Alanlar Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
- TÜBİTAK 1005 - Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
- TÜBİTAK 1501 - Sanayi Ar-Ge Projeleri Destekleme Programı
- TÜBİTAK 1505 - Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı
- TÜBİTAK 1507 - TÜBİTAK KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı
TÜBİTAK 1511 - Öncelikli Alanlar Araştırma Teknoloji Geliştirme ve Yenilik Projeleri Destekleme Programı
Şekil 3. “Proje Çıktı Anketi” Bölümleri ve Kapsamları
“Proje Çıktı Anketi”, 6 sektördeki (otomotiv, makina imalat, BİT, enerji, sağlık, tarım ve gıda) öncelikli 100’ü aşkın teknoloji alanında 13 binden fazla proje yürütücüsüne iletilmiş, 4107 proje yürütücüsünden katkı alınmıştır. Seçilen 6 sektörde desteklenen tüm projelerin %32’si analiz edilmiş olup, ankete cevap veren projeler önemli bir örneklem oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu analiz ile ulaşılan bulgular, tüm desteklenen projeler konusunda anlamlı yorumlar yapılabilmesine imkan tanıyacak niteliktedir. Analize tabi tutulan proje sayılarının sektörlere göre dağılımı Tablo 1 ‘de verilmektedir.
Tablo 1. Proje Çıktı Anketlerinde Değerlendirmeye Tabi Tutulan Proje Sayıları
“Proje Çıktı Anketi”nin 2. bölümünde proje yürütücülerine, her Teknolojik Hazırlık Seviyesinin (THS) gerektirdiği çalışmaların tamamlanma durumları sorulmuştur. Bu bölümde TÜBİTAK BTYPD tarafından geliştirilen özgün “Teknoloji Hazırlık Seviyesi Belirleme Soru Grupları” ve “Teknoloji Hazırlık Seviyesi Hesaplama Metodolojisi” kullanılmıştır.