İçeriğe atla

Suhoy Su-24

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sukhoi Su-24 Fencer
Rus Hava Kuvvetleri'ne ait bir Su-24M (Mayıs 2009)
Rus Hava Kuvvetleri'ne ait bir Su-24M (Mayıs 2009)
TürüSaldırı / Bombardıman
Ulusal köken Sovyetler Birliği
ÜreticiSukhoi
İlk uçuş2 Temmuz 1967
Hizmete giriş1974
DurumuEtkin hizmette
Ana kullanıcıRus Hava Kuvvetleri
Diğer kullanıcılarUkrayna Hava Kuvvetleri
İran İslam Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri
Üretim aralığı1967–1993
Üretim sayısı~ 1,400
Birim maliyeti24-25 milyon US$ (1997)[1]

Suhoy Su-24 (NATO raporlama adı: 'Fencer') 1970 ve 1980'li yıllarda Sovyetler Birliği 'nin her türlü hava koşulunda görev yapabilen en gelişmiş havadan tecrit ve saldırı uçağıydı. İki koltuklu, çift motorlu uçak Rusya 'nın ilk entegre sayısal seyrüsefer/atak sistemiyle donatılmıştı. Su-24'ün konfigürasyonu F-111 ile benzerlikler ihtiva eder. Eski Sovyet cumhuriyetleri hava kuvvetleri ve ayrıca başka birkaç ülkede daha halihazırda kullanılmaktadır.

Geliştirme

[değiştir | kaynağı değiştir]

1961 yılında Sukhoi Su-7B 'nin hizmete girme nedeni Suhoy'nin her hava koşulunda nokta hava saldırılarını destekleyecek bir model geliştirme gereksinimiydi. S-28 ve S-32 üzerinde yapılan ilk incelemeler temel Su-7 tasarımının bu görev için gerekli tüm aviyonik sistemleri taşımak için çok küçük olduğunu ortaya çıkardı.[2] OKB-794 yeni uçağın özünü oluşturacak Puma kodadlı gelişmiş bir seyrüsefer/atak sistemi tasarlamakla görevlendirildi.

T-6-1
Sovyet Su-24 uçuşta

1962 ve 1963'te Suhoy 2 adet Tumansky R-21F-300 turbojet motoruyla donatılmış, 2 pilotlu bir S-6 prototipi üretti. Prototip incelendi ancak Puma donanımının geliştirilmesindeki eksikliklerden ötürü herhangi bir sipariş verilmedi.[2]

1964 yılında Suhoy S-58M üzerinde çalışmaya başladı. Uçağın Suhoy Su-15 önleme uçağının bir modifikasyonu olması düşünülmekteydi. Aynı dönemde güncellenen Sovyet Hava Kuvvetleri gereksinimleri kısa pistlere iniş-kalkış kabiliyeti'ne(İngilizce: short take-off and landing(STOL)) sahip bir alçak irtifa saldırı uçağı gereksinimi doğurdu. İstenilen önemli bir özellik düşman hava savunma sistemlerini geçebilmek için uzun süre boyunca alçak irtifada sesüstü hızlarla uçabilme kabiliyetiydi.[2] Bu ihtiyaçlara cevap verebilmek için uçağın seyir için 2 adet Tumansky R-27F-300 artyakıcılı turbojet ve STOL kabiliyeti için 4 adet Kolesov RD-36-25 turbojet kullanması öngörülmekteydi. Büyük Orion radar anteni geniş bir ön kesit gerektirdiğinden pilot koltukları yan yana yerleştirildi.[2] 6 motorlu yapıyı test etmek için ilk Su-15 prototipi S-58VD uçan laboratuvara dönüştürülüp 1966-1969 yılları arasında uçuruldu.[2]

Uçak 24 Ağustos 1965'te T-6 kodadıyla resmi olarak tescil edildi. İlk prototip Mayıs 1967'de tamamlandı ve 2 Temmuz'da Sergey Vladimirovich İlyuşin tarafından uçuruldu.[2] İlk uçuş denemeleri Ekim 1967'de monte edilecek 4 kaldırma motoru olmadan yapıldı. Aynı dönemde R-27 motorları Lyulka AL-21F ile değiştirildi. S-58VD üzerinde yapılan STOL testleri kısa-pist performansı için gerekli olan kaldırma motorlarının normalde yakıt için kullanılacak alanın büyük kısmını kaplayarak önemli ölçüde uçuş menzili kaybına neden olduğunu gösterdi. Ayrıca uçağın STOL'den normal uçuşa geçerken kontrolünün zor olması gövde altına taşıyıcı donanım yerleştirilmesini engellemekteydi.[2]

7 Ağustos 1968'de OKB resmi olarak T-6 için değişken kanat geometrisi 'ni araştırmakla görevlendirildi. Sonucunda ortaya çıkan T-6-2I 17 Ocak 1970'te ilk olarak İlyuşin tarafından uçuruldu. Hükûmetin uçak üzerinde yaptığı denemeler uçak üzerinde oldukça kompleks sistemlerin bulunması nedeniyle 1974'e kadar devam etti.[2] Her türlü hava koşulunda görev yapabilme kabiliyeti hedefine Orion-A saldırı radarı, Relyef arazi radarı ve Orbita-10-58 görev bilgisayarıyla birlikte çalışabilen Puma seyrüsefer/atak sistemi sayesinde ulaşıldı. Personel için Zvezda K-36D fırlatma koltukları da yerleştirildi.[2]

İlk üretim modeli 31 Aralık 1971'de V. T. Vylomov tarafından uçuruldu ve 4 Şubat 1975'te T-6 Su-24 adıyla resmi olarak hizmete alındı.[2]

Tasarım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Su-24 uçuşta.

Su-24, 69° dönebilen küçük boyutlu değişken geometrili kanat yapısına sahiptir. Kanatların dört açı ayarı vardır: Kalkış ve iniş için 16°, farklı irtifalarda seyir için 35° ile 45° ve düşük-irtifa manevralar için 69° minimum en-boy oranı. Değişken geometrili kanat uçağa Sukhoi Su-17 'ye göre kalkış ağırlığı daha fazla olmasına rağmen 230 km/s(143 mi/s) gibi daha düşük iniş hızına izin veren kusursuz bir STOL performansı sağlar. Yüksek kanat yüklemesi kararlı bir düşük-irtifa uçuşu ve minimal rüzgâr etkisi sağlar.

Su-24 her biri 109.8 kN(24,700 lbf) itme sağlayan iki adet Saturn/Lyulka AL-21F-3A artyakıcılı motora sahiptir.

Su-24 motor hava girişleri yanlardadır. İlk 'Fencer-A' uçaklarında bu girişler 17,500 m (57,400 ft) servis tavanında 2,320 km/s (1,440 mi/s), yani 2.18 Mach hıza olanak veren değişken rampalara sahipti. Su-24 neredeyse tamamen düşük-irtifa görevlerinde kullanıldığından ağırlığı azaltmak ve bakım kolaylığı için değişken giriş aktivatörleri iptal edildi. Bu değişiklik düşük irtifa performansını etkilememekle beraber maksimum hız ve irtifa 1.35 Mach ve 11,000 m (36,100 ft)'e düştü.[3] İlk 'Fencer-A' 'nın kutuya benzer arka gövdesi sürüklenmeyi azaltmak için motor etrafında sıkıca şekillendirildi. Revize edilen uçağın burnuna yan yana üç adet anten karenajı eklendi, frenleme paraşütünün yeri değiştirildi ve kuyruk kısmına yeni bir hava girişi konuldu. Bu yeni modeli NATO 'Fencer-B' olarak adlandırmasına rağmen Sovyetler Birliği yeni bir adlandırma kullanmadı.

Su-24'ün sabit silahı gövde altına monte edilmiş, 500 mermi kapasiteli seri ateş eden bir adet Gryazev-Shipunov GSh-6-23 topudur. 'Fencer' 'de bu silah kullanılmadığı zamanlarda bir kapağın arkasındadır. Kanat bağlantısında iki adet, dış kanat altında iki adet döner pilon, gövdeye monteli dört adet olmak üzere çeşitli nükleer silahlar da taşıyabilen toplam 8,000 kg (17,600 lb) kapasiteli sekiz adet silah taşıyıcı bulunur. Genellikle, savunma amaçlı iki ya da dört adet Molniya R-60 kızılötesi füze taşınır.

İlk 'Fencer-A' ve 'Fencer-B' 'ler sadece eski Sirena radar ikaz alıcısından oluşan ve dahili karıştırma sistemi olmayan sınırlı bir elektronik karşı-tedbir sistemine sahipti. Daha sonraki üretimlere hava girişlerinin yanlarında ve arka kuyruk dikmesi üzerinde üçgen antenleri olan daha kapsamlı radar ikaz, füze ikaz ve elektronik karşı tedbir sistemleri yerleştirildi. Bu modeller NATO tarafından 'Fencer-C' olarak adlandırmasına rağmen Sovyetler Birliği yine ayrı bir adlandırma kullanmadı. Bazı 'Fencer-C' ve Su-24M 'Fencer-D' 'lerde kanat altında, diğerlerinde kuyrukta Chaff/Flare atma sistemleri mevcuttur.

Görev tarihçesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Rus Su-24'ü 2003 Baltık Deniz tatbikatında

Sovyetler 1984'te Su-24'leri Afganistan 'da ve 1990'larda Çeçen savaşında kullandılar.

Su-24 yaklaşık 1400 adet üretilmiştir. Azerbaycan, Belarus, Kazakistan, Rusya, Özbekistan ve Ukrayna 'da halihazırda çok sayıda Su-24 kullanılmaktadır. 321 adet Rusya Hava Kuvvetleri 'nde 94 adet Rusya Donanması 'nda olmak üzere yaklaşık 415 adet Su-24 halen Rusya tarafından kullanılmaktadır.[4]

Su-24'lerin Rusya tarafından 2008 Güney Osetya çatışmalarında Gürcistan hedeflerine karşı kullanıldıklarına dair raporlar bulunmaktadır.[5] Moscow Defense Brief dergisi iki adet Su-24'ün Gürcistan yerden havaya savunma gücü tarafından düşürüldüğünü bildirmiştir.[6] 19 Aralık 2008'de bir Su-24M bombardıman uçağı güneybatı Rusya'da Voronezh kenti yakınlarında düşmüştür. Rusya Savunma Bakanlığı ilk gelen bilgilere göre kazanın uçuş kontrollerindeki bir arızadan kaynaklandığını ve pilotların atlayarak uçağı tahliye ettiğini bildirmiştir.[7]

Rusya ekonomisinin koşullarına göre Su-24'lerin Sukhoi Su-34 ya da daha üstün bir uçakla değiştirilmesi planlanmaktadır.[8]

24 Kasım 2015 tarihinde Suriye'den kalkan Su-24 uçağı, Türk hava sahasını ihlal edince Türk F-16 uçakları tarafından düşürülmüştür.

Modeller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynak: Sukhoi[2]
Su-24
İlk üretim modeli. 1971-1983 yılları arasında üretildi.
Su-24M ('Fencer-D')
Havada yakıt ikmali ve daha fazla cephane ile daha yüksek atak kabiliyetlerini kapsayan Su-24 güncelleştirme çalışmaları 1971 yılında başladı. T-6M-8 prototipi ilk olarak 29 Haziran 1977 yılında uçuruldu ve ilk Su-24M üretim modeli 20 Haziran 1979 yılında havalandı. Uçak 1983 yılında hizmete alındı. Su-24M 'nin gövdesi 0.76 m (30 in) uzatıldı ve içine yeni hücum radarı ile yakıt ikmal sondası konuldu. Yeni uçak eskisinden üç parçalı sondanın yerine gelen tekli sonda ile ayırt edilebilmekteydi. Ayrıca yeni bir PNS-24M ataletsel seyrüsefer sistemi ve sayısal bilgisayar da eklendi. Lazer ve TV güdümlü bombalar, ayrıca KH-14 (AS-12 'Kegler') ve Kh-59 (AS-13 'Kingbolt') füzeleri ile uyumluluk için gövde altı iskele tarafındaki bir çıkıntı içine Amerikan Pave Tack benzeri Kaira-24 lazer işaretleme/TV sistemi monte edildi. Yeni eklemeler ile yakıt kapasitesi 85 l (22.4 galon) düştü. Su-24M 1981-1993 yılları arasında üretilmiştir.
Su-24MK ('Fencer-D')
Su-24M daha az aviyonik ve silah kapasiteli ihraç modeli. İlk uçuşu T-6MK adıyla 30 Mayıs 1987'de, Su-24MK adıyla 17 Mayıs 1988'de yapıldı. 1988-1992 yılları arasında üretilmiş ve Cezayir, İran, Irak, Libya ve Suriye'ye satılmıştır.
Su-24MR ('Fencer-E')
Taktik keşif modeli. İlk uçuşu T-6MR-26 adıyla 25 Temmuz 1980, Su-24MR adıyla 13 Nisan 1983'te yapıldı. Arazi izleme radarı da dahil Su-24M'in seyrüsefer sistemlerinin çoğuna sahiptir ancak Orion-A hücum radarı, lazer/TV sistemi ve makinalı tüfek çıkarılmış, yerine 2 adet panoramik kamera, 'Aist-M' ('Stork') TV kamerası, RDS-BO 'Shtik' ('Bayonet') yan izleme hava radarı (SLAR) ve 'Zima' ('Winter') kızılberisi keşif düzeneği yerleştirilmiştir. Diğer alıcılar pod sistemi içinde taşınmaktadır. 1983-1993 yılları arasında üretilmiştir.
Su-24MP ('Fencer-F')
Yakovlev Yak-28 'in yerini almak için geliştirilen elektronik istihbarat modeli. İlk uçuşu T-6M-25 adıyla 14 Mart 1980, Su-24MP adıyla 7 Nisan 1983'te yapıldı. Su-24MP istihbarat alıcılarının yerleştirildiği ilave antenlere sahiptir. Laser/TV sistemi iptal edilmiş ancak makinalı tüfek ve savunma amaçlı 4 adet R-60 (AA-8) füze sistemi muhafaza edilmiştir. Sadece 10 adet üretilmiştir.

Halen kullanılmakta olan Su-24M ve Su-24MK modelleri için içlerinde GLONASS, çok işlevli göstergeler ile güncelleştirilmiş kokpit, Head-Up Display (HUD), sayısal hareketli harita üreteci, kaska monteli görüş sistemi, R-73 (AA-11 'Archer') havadan havaya füzesi de dahil olmak üzere son teknoloji güdümlü silahlar için provizyonun da olduğu bir yenileştirme programı yürütülmektedir. Su-24M ve Su-24MK'nin yeni kokpit ve seyrüsefer sistemleri ile donatılıp donatılmayacağı bilinmemektedir. Yenilenmiş uçak Su-24M2 olarak adlandırılmıştır.

Q-6
Program Hongdu Havacılık Endüstrisi Şirketi tarafından iptal edilmiştir.

Kullanıcılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Su-24 Askeri kullanıcılar:
  Aktif kullanıcılar
  Eski kullanıcılar
 Afganistan
1980'lerde Afganistan Hava Kuvvetleri renklerinde 15 adet Su-24MK rapor edilmiştir, ancak 1989 yılında ülke silahlı kuvvetlerince kaydının silinmiş olması muhtemeldir.
 Cezayir
Cezayir Hava Kuvvetleri 39 adet satın almıştır. 32 adet Su-24M2'ye güncellenmiş Su-24MK ve 4 adet Su-24MR halen hizmettedir.
 Angola
Angola Hava Kuvvetleri 'nin Belarus olduğu sanılan bir kaynaktan 12 adet Su-24 satın aldığı yönünde doğrulanmamış istihbarat raporları mevcuttur. Bir adet Su-24 2008 yılında Catumbela Hava Üssü'nde görülmüştür.[9]  Azerbaycan: Kasım 2008 itibarıyla Azerbaycan Hava Kuvvetleri 'nde 11 adet Su-24 hizmettedir.[4]
 Belarus
Sovyetler Birliği'nden kalan 22 adet Su-24MK ve 12 adet Su-24MR olmak üzere 34 adet Su-24 Belarus Hava Kuvvetleri 'nde hizmettedir.
 İran
İran-Irak Savaşı sonrasında İran İslam Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri tarafından 24 ila 36 adet Su-24 satın alınmıştır.
 Irak
Irak Hava Kuvvetleri tarafından 24 adet alınmıştır ancak 2003 Amerikan işgali'nden kurtulan olmamıştır. İlk körfez savaşı sırasında 24 uçağın tamamı İran'a gönderilmiş ve İran İslam Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri 'nde hizmete girmiştir; bkz. yukarı.
 Kazakistan
Kazakistan Ordusu'nda 25 adet hizmettedir.
 Libya
Libya Hava Kuvvetleri 8 adet Su-24MK satın almıştır. 6 'sı halen envanterindedir, bir tanesi yangında tahrip olmuştur.
 Rusya
Kasım 2008 itibarıyla 415 adet hizmettedir.[4]
  • Rusya Hava Kuvvetleri - Kasım 2008 itibarıyla 321 uçak hizmettedir.[4]
  • Rusya Deniz Havacılığı - Kasım 2008 itibarıyla 94 uçak hizmettedir.[4]
 Sovyetler Birliği
Yeni kurulan devletlere devrolmuştur.
  • Sovyet Hava Kuvvetleri
  • Sovyet Deniz Havacılığı
 Suriye
20 kadar uçağın Suriye Hava Kuvvetleri 'nde hizmette olduğu rapor edilmiştir.
 Ukrayna
Kasım 2008 itibarıyla 230 Su-24 hizmettedir.[4]
  • Ukrayna Hava Kuvvetleri
 Özbekistan
Sovyetler Birliği'nden kalan bazı uçakların hizmette olması muhtemeldir.

Teknik özellikler (Su-24MK)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Performans

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Hız: deniz seviyesinde; 1,315 km/h (1.08 mach), yüksek irtifada; 1,654 km/h (1.35 Mach)
  • Muharebe yarıçapı: 615 km
  • Menzil: 2,775 km
  • Servis Tavanı: 11,000 metre
  • Tırmanış değeri:: 150 m/s
  • Kanat yüklemesi: 651 kg/m²
  • İtki/Ağırlık oranı: 0.60
  • G Limiti:: 6 g
  • Kalkış Mesafesi: 1,550 m
  • İniş Mesafesi: 1,100 m

Silahlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sukhoi Su-24MR (Kubinka Hava üssü)
  • 1 adet GSh-6-23mm top
  • 4 adet Kh-23 (AS-7 'Kerry')
  • 4 adet Kh-25ML (AS-10 'Karen')
  • 2 adet Kh-28 (AS-9 'Kyle')
  • 2 adet Raduga Kh-58 (AS-11 'Kilter')
  • 3 adet Raduga Kh-31P
  • 2 adet Kh-29L/T (AS-14 'Kedge')
  • 2 adet Kh-59
  • 2 adet R-60 (AA-8 'Aphid')
  • 2 adet R-73 (AA-11 'Archer')
  • 2 adet KAB-500KR
  • 2 adet KAB-500L

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Military aircraft prices". 14 Eylül 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2009. 
  2. ^ a b c d e f g h i j k "Sukhoi Su-24 history on the manufacturer's website". 28 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2009. 
  4. ^ a b c d e f "Directory: World Air Forces" 21 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Flight International, 11-17 Kasım 2008.
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009. 
  6. ^ "Georgia's Air Defense in the War with South Ossetia". 28 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009. 
  9. ^ Picture of the Angolan Su-24, approx. July 2008 at the blog of El Hangar de TJ http://2.bp.blogspot.com/_2BBc6-JDVWY/SeRF-9tgcFI/AAAAAAAAF0U/i30NGOK9ONM/s1600-h/SU-24+ANGOLE%C3%83%E2%80%98O+CATUMBELA+Y+COLA+MIG-23.JPG 30 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Suhoy Su-24 ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Suhoy_Su-24&oldid=33341822" sayfasından alınmıştır