Çölyak
Çölyak hastalığı (ya da gluten enteropatisi); bağırsaklardaki besin emilimini sağlayan villus denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır.[1][2]
Belirtileri
değiştirKüçük çocuklarda kusma, ishal, karın şişliği, iştahsızlık, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabileceği gibi daha ileri yaşlarda sadece kansızlık, boy kısalığı, kemik zayıflığı ve nedeni bilinemeyen karaciğer hastalığı, şiddetli karın ağrıları, gaz problemleri gibi çok değişik belirtilerle de kendini gösterir.
Çölyak hastası olan kişiler buğdayda, arpada, çavdarda ve kesin olmamakla birlikte yulafta bulunan ve glüten olarak adlandırılan bir proteine tahammül edememektedir. Eğer glütenli bir ürün tüketirlerse karın ağrıları olabilir. Çölyaklı hastalar glüten içeren yiyecekler yediklerinde, onların bağışıklık sistemleri bunu ince bağırsaklara zarar vererek yanıtlar. Özellikle çok küçük ve parmak şekline benzeyen villus olarak adlandırılan ince bağırsaktaki emilimi sağlayan yapılar kaybolur (düzleşir ve görevini yapamaz hale gelir).
Yiyeceklerdeki besinler bu villuslardan geçerek kan dolaşımı içine emilirler. Villuslar olmadan kişi; ne kadar yiyecek yerse yesin; beslenemez.
Vücudun kendi bağışıklık sistemine zarar vermesinden dolayı çölyak hastalığı oto-immün sistem rahatsızlığı olarak düşünülmektedir. Bununla birlikte, yiyeceklerin emilememesinden dolayı sindirim rahatsızlığı olarak da sınıflandırılabilmektedir.[3]
Tanı yöntemi
değiştirÇölyak hastalığının kesin tanısı ancak deneyimli bir gastroenterolog tarafından yapılacak kan tahlilleri ve ince bağırsak biyopsisi ile tanımlanabilir.
Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır, yani ailevi kalıtım söz konusudur. Bazen hastalık bir ameliyat, çocuk doğumu, hamilelik, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stresten sonra tetiklenebildiği gibi ilk seferde de aktif olabilir. Hastalık yaşamının herhangi bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Çölyak kimi kişilerde çocukluk, kimilerinde ergenlik, kimilerinde ise orta yaş grubunda ortaya çıkabilmektedir.[4]
Tedavi şekli
değiştirTanı konulduktan sonraki aşamada uyulması gereken tek tedavi yöntemi ise size uzman hekim tarafından önerilen glüten içermeyen besinlerle beslenmektir. Glüten buğday, arpa, çavdar ve yulafta bulunduğu için bu gıdalardan ömür boyu uzak durmak gereklidir.
Çölyaklı kişiler normal ekmek, makarna, pasta, börek, bisküvi ve benzeri çok sayıda gıdayı yememek durumundadır.
Çölyak Hastalığı Engel Oranı
değiştirÇölyak hastalığında, hastanın yaşam zorluğu, günlük işlev kaybı, kilo ve boy gibi etkileri kapsamlı bir şekilde değerlendirilir. Çölyak hastalığı engel oranı üst sindirim kanalının kalıcı bozukluklarına dair sınıflandırma kriterleri de göz önünde bulundurulur.
| Sınıf 1 | Sınıf 2 | Sınıf 3 | Sınıf 4 |
| Engel Oranı % 10 | Engel Oranı % 25 | Engel Oranı % 50 | Engel Oranı % 75 |
| Üst sindirim kanalına ait semptom ve bulgular veya anatomik kayıp ya da değişim ve Sürekli tedavinin gerek olmaması ve İstenilen düzeyde kiloyu sürdürebilme veya Operasyon sonrası sekel olmaması. | Üst sindirim kanalına ait semptom ve bulgular veya anatomik kayıp ya da değişim ve Semptom ve işaretlerin kontrolünde uygun diyet kısıtlaması ve ilaç tedavisi gerektirmesi veya nütrisyonel yetmezlik ve ideal kilonun en fazla %10 altında olma. | Üst sindirim kanalına ait semptom ve bulgular veya anatomik kayıp ya da değişim ve Uygun diyet kısıtlaması ve ilaç tedavisi ile tamamen düzelmeyen semptom, işaret ve beslenme durumu veya Üst sindirim kanalı rahatsızlığı nedeniyle ideal kilonun %10-20 altında olma. | Üst sindirim kanalına ait semptom ve bulgular veya anatomik kayıp ya da değişim ve Tedaviyle kontrol altına alınamayan semptomlar veya Üst sindirim kanalı Rahatsızlığı nedeniyle İdeal kilonun >%20 altında olma. |
Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler
değiştir- Tüm sebzeler.
- Tüm meyveler.
- Tüm bakliyatlar.
- Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar.
- Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin.
- Et, balık, tavuk (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmadığı sürece güvenle tüketilebilir.)
- Una batırılmamış konserve çeşitleri.
- Mısır, pirinç ve patates. Bunlar hem tüketilebilir hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği tek başına tüketilebileceği gibi unları da güvenle tüketilebilir.
- Karabuğday unu.[5]
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Marmouz, F. (Ocak 2007). "Adult coeliac disease". European Annals of Allergy and Clinical Immunology. 39 (1): 23-25. ISSN 1764-1489. PMID 17375738. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ Catassi, Carlo; Verdu, Elena F.; Bai, Julio Cesar; Lionetti, Elena (25 Haziran 2022). "Coeliac disease". Lancet (London, England). 399 (10344): 2413-2426. doi:10.1016/S0140-6736(22)00794-2. ISSN 1474-547X. PMID 35691302. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ Laurikka, Pilvi; Kivelä, Laura; Kurppa, Kalle; Kaukinen, Katri (Temmuz 2022). "Review article: Systemic consequences of coeliac disease". Alimentary Pharmacology & Therapeutics. 56 Suppl 1 (Suppl 1): S64-S72. doi:10.1111/apt.16912. ISSN 1365-2036. PMC 9543231 $2. PMID 35815828. 18 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ Shiha, Mohamed G.; Chetcuti Zammit, Stefania; Elli, Luca; Sanders, David S.; Sidhu, Reena (2023). "Updates in the diagnosis and management of coeliac disease". Best Practice & Research. Clinical Gastroenterology. 64-65: 101843. doi:10.1016/j.bpg.2023.101843. ISSN 1532-1916. PMID 37652646. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ Aljada, Bara; Zohni, Ahmed; El-Matary, Wael (9 Kasım 2021). "The Gluten-Free Diet for Celiac Disease and Beyond". Nutrients. 13 (11): 3993. doi:10.3390/nu13113993. ISSN 2072-6643. PMC 8625243 $2. PMID 34836247. 19 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.