Vašington
| Vašington, Okrug Kolumbija Washington, D.C. | |
|---|---|
Nacionalna aleja Nacionalna katedrala Vašingtonski metro Prodavnice u Adams Morganu | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Sjedinjene Američke Države |
| Distrikt | Okrug Kolumbija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2020. | 689.545 |
| — gustina | 3.895,73 st./km2 |
| Aglomeracija (2020.) | 6.385.162 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 38° 53′ 42″ S; 77° 02′ 12″ Z / 38.895° S; 77.036667° Z |
| Vremenska zona | Eastern Time Zone |
| Površina | 177 km2 |
  Vašington, Okrug Kolumbija Vašington, Okrug Kolumbija na karti SAD | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Mjurijel Bauser |
| Pozivni broj | 202 |
| Veb-sajt | |
| www.dc.gov | |
.jpg)
.jpg)
Vašington, Okrug Kolumbija (engl. Washington, D.C.), formalno Okrug Kolumbija (engl. District of Columbia), je glavni grad i federalni okrug Sjedinjenih Američkih Država. Nalazi se na reci Potomak. Dobio je ime po Džordžu Vašingtonu, vrhovnom komandantu američke vojske u Američkoj revoluciji i prvom predsedniku SAD. Okrug je nazvan po Kolumbiji, nacionalnoj alegoriji.[1]
U Vašingtonu su sedišta sve tri grane američke savezne vlasti (izvršne, zakonodavne i sudske), kao i sedišta većine saveznih službi. Vašington je i sedište Svetske banke, Međunarodnog monetarnog fonda i Organizacije američkih država, kao i mnogih drugih međunarodnih i nacionalnih ustanova. Vašington takođe ima brojne američke spomenike, muzeje i sportske klubove, pa je jedno od glavnih turističkih odredišta u SAD. Osim toga, glavno gradsko šetalište se često koristi za masovne političke demonstracije.
U SAD se grad službeno zove Washington, D.C.. Skraćenica D.C. znači District of Columbia („Okrug Kolumbija”), jer je grad smešten u posebnom saveznom okrugu kojim upravlja gradska uprava, pa se u praksi grad i okrug poklapaju.
Po popisu stanovništva iz 2020. u njemu je živelo 670.050 stanovnika.[2] Ako se uzme u obzir „metropolitansko područje“ Vašingtona, koje osim okruga uključuje delove Merilenda, Virdžinije i Zapadne Virdžinije, onda ima više od 6,3 miliona stanovnika.[3]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Algonkvinsko pleme Nakontčak naseljavalo je oblast oko reke Anakostije na mestu današnjeg Vašingtona kada su prvi Evropljani stigli u 17. veku.[4] Međutim, Indijanci su proterani iz ove oblasti početkom 18. veka.[5] Na severnoj obali reke Potomak podignuto je naselje Džordžtaun, koje je 1751. od Provincije Merilend dobilo status grada. Grad će biti uključen u teritoriju nove savezne teritorije koja će biti osnovana 40 godina kasnije.[6] Grad Aleksandrija u današnjoj Virdžiniji je takođe prvobitno bio deo okruga.[7]
Džejms Medison je 23. januara 1788. istakao potrebu za postojanjem federalnog okruga, tvrdeći da glavni grad države mora ima drugačiji status od saveznih država, u cilju sopstvene bezbednosti i razvoja.[8] Napad gomile ogorčenih vojnika na Kongres u Filadelfiji, poznat kao Pensilvanijska pobuna 1783., je naglasio potrebu vlade da se pobrine za sopstvenu bezbednost.[9] Zato je nalog za uspostavljanje federalnog glavnog grada datu u članu 1, sekciji 8 Ustava SAD, koji dozvoljava da „okrug (ne veći deset kvadratnih milja), uz ustupak pojedinih država, kao i saglasnost Kongresa, postane sedište vlade Sjedinjenih Američkih Država“[10] Međutim, ustav nije odredio lokaciju za novi glavni grad. U onome što je kasnije postalo poznato kao Nagodba iz 1790., Medison, Aleksandar Hamilton i Tomas Džeferson su napravili sporazum po kojoj bi federalna vlada preuzela ratni dug na sebe od država, pod uslovom da se novi glavni grad se nalazi na negde južnije.
Osnivanje
[uredi | uredi izvor]
Zakon o rezidenciji donet 16. jula 1790. je odredio da se novi stalni glavni grad nalazi na reci Potomak, a da tačnu lokaciju odabere predsednik Džordž Vašington.[1] Kao što je određeno Ustavom SAD, početni oblik federalnog okruga je bio kvadrat sa stranicama dugačkim 10 mi (16 km), u ukupnom iznosu od 100 sq mi (260 km2). Tokom 1791-92, Endju Elikot i nekoliko pomoćnika, među kojima je bio i Bendžamin Baneker, su odredili granice okruga sa Merilendom i Virdžinijom, postavljajući granično kamenje na razdaljini od jedne milje, a mnogi od tih kamenova i dalje stoje.[11] Novi „federalni grad“ je zatim izgrađen na severnoj obali Potomaka, istočno od već osnovanog naselja Džordžtaunu. Dana 9. septembra 1791. grad je dobio ime po Džordžu Vašingtonu, a okrug je nazvan teritorija Kolumbija, pošto je Kolumbija bilo poetsko ime Sjedinjenih Američkih Država u to vreme. Američki kongres je održalo prvu sednicu u Vašingtonu 17. novembra 1800.[12]
Organski zakon iz 1801. je zvanično organizovao Okrug Kolumbiju i stavio celu federalnu teritoriju, uključujući i gradove u Vašington, Džordžtaun i Aleksandriju pod isključivu kontrolu Kongresa. Dalje, vanurbana teritorija u okrugu bila je organizovana u dva okruga: okrug Vašington istočno od Potomaka i okrug Aleksandriju zapadno.[13] Nakon ovog zakona, žitelji okruga se više nisu smatrali stanovnicima Merilenda i Virdžinije, čime je okončana njihova zastupljenost u Kongresu.[14]
Nazadovanje i Američki građanski rat
[uredi | uredi izvor]Dana 24. i 25. avgusta 1814. u napadu poznatom kao spaljivanje Vašingtona, britanske snage su napale glavni grad tokom Rata 1812, posle pljačkanja i paljenja Jorka, (današnjeg Toronta). Kapitol, Trezor i Bela kuća su spaljeni tokom napada.[15] Većina vladinih zgrada je brzo popravljena, ali Kapitol, koja je u to vreme bio uveliko u izgradnji, nije završen do 1868.[16]
Od 1800. g. stanovnici okruga su protestovali zbog nezastupljenosti u Kongresu. Da bi se ovo ispravilo ponuđeni su brojni predlozi da se Merilendu i Virdžiniji vrati oduzeta teritorija na kojoj je nastao okrug. Međutim, takva nastojanja nisu uspela da steknu dovoljno podrške sve do tridesetih godina 19. veka, kada je južni okrug Aleksandrije ekonomski oslabio usled nebrige Kongresa.[17] Aleksandrija je bila važna pijaca u američkoj trgovini robljem, kružile su glasine da abolicionisti u Kongresu pokušavaju da ukinu ropstvo u okrugu, a takva akcija bi dodatno oslabila ekonomiju Aleksandrije[18]. Nezadovoljni vlašću Kongresa nad Aleksandrijom, njeni stanovnici su 1840. počeli da potpisuju peticiju za povraćaj južne teritorije okruga Virdžiniji. Kongres je 9. jula 1846. odobrio povratak celokupne teritorije okruga južno od reke Potomak državi Virdžinija.[17] Nagodba iz 1850. je potvrdila strahove stanovnika Aleksandrije jer je njime zabranjena trgovina robljem u okrugu, mada samo ropstvo nije ukinuto.[19]
Izbijanje Američkog građanskog rata 1861. je doprinelo značajnom rastu stanovništva okruga zbog ekspanzije savezne vlade i velikog prirasta oslobođenih robova.[20] Predsednik Abraham Linkoln je potpisao Zakon o kompenzovanoj emancipaciji 1862, kojom je okončano ropstvo u okrugu Kolumbija i oslobođeno oko 31.000 robova, devet meseci pre Proglasa o emancipaciji.[21] Kongres je 1868. garantovao pravom afroameričkim muškim stanovnicima okruga da glasaju na opštinskim izborima.[20]
Rast i razvoj
[uredi | uredi izvor]
Do 1870. populacija okruga je porasla za 75% od prošlog popisa na skoro 132.000 stanovnika.[22] Uprkos rastu stanovništva, Vašigton je još uvek imao prašnjave puteve i nedostajao mu je osnovni sanitarni sistem. Neki članovi Kongresa su predlagali premeštanje glavnog grada negde dalje na zapad, ali je predsednik Julisiz Simpson Grant odbio da razmotri takav predlog.[23]
Kongres je usvojio Organski zakon iz 1871., koji je odbacio pojedinačne povelje gradova Vašington i Džordžtaun i uspostavio novu teritorijalnu vladu za ceo okrug Kolumbija.[24] Predsednik Grant je 1873. imenovao Aleksandra Robija Šeparda na mesto guvernera. Šepard je odobrio velike radove koji su znatno modernizovali Vašington, ali su doveli vladu okruga do bankrotstva. Kongres je 1874. zameni teritorijalnu vladu sa imenovanim tročlanim Odborom komesara.[25]
Prvi motorizovani tramvaji u Vašingtonu su počeli sa radom 1888. i doprineli razvoju oblasti u okrugu izvan prvobitnih granica Vašingtona. Urbanistički plan Vašingtona je proširen na okrug u sledećim decenijama.[26] Džordžtaun je zvanično pripojem Vašingtonu 1895.[27] Međutim, grad je imao loše uslove za stanovanje i usiljene javne radove. Vašington je bio prvi grad u SAD koji je sproveo projekte obnove grada kao deo pokreta Lepi grad početkom 20. veka.[28]
Povećane savezne investicije koje su bile rezultat Nju dila tokom 1930. su dovele do izgradnje novih vladinih zgrada, spomenika i muzeja u Vašingtonu.[29] Drugi svetski rat je još više pojačao vladine aktivnosti, povećavši broj vladinih službenika u gradu;[30] do 1950. populacija okruga je narasla do 802.178 stanovnika, što je istorijski vrhunac.[22]
Pokret za građanska prava i samouprava
[uredi | uredi izvor]Dvadesettreći amandman na Ustav SAD je usvojen 1961. što je dalo okrugu tri glasa u Kolegijumu izbornika za izbor predsednika i potpredsednika SAD, ali bez prava da biraju zastupnike u Kongres.[31]
Posle ubistva Martina Lutera Kinga u Vašingtonu su izbili nemiri, uglavnom u U, 14, 7. i H ulicama, naseljene pretežno crncima. Nemiri su trajali tri dana pre nego što je više od 13.6000 vojnika zaustavilo nasilje. Zapaljene su mnoge prodavnice i druge zgrade; obnova ovih objekata nije bila završena sve do kraja 20. veka.[32]
Kongres je 1973. usvojio Zakon o samoupravi okruga Kolumbija, omogućivši gradu da izabere gradonačelnika i 13-člano veće okruga.[33] Volter Vošington je postao prvi izabrani i prvi crni gradonačelnik Okruga.[34]
Teroristi su 11. septembra 2001. oteli Ameriken erlajns let 77 i namerno ga srušili na zgradu Pentagona u obližnjem Arligtonu. Junajted erlajns let 93, za koji se veruje da mu je cilj bio Vašington, se srušio u Pensilvaniji kada su putnici pokušali da povrate od otmičara kontrolu nad avionom.[35][36]
Geografija
[uredi | uredi izvor]Površina Vašingtona je 177 km², od čega je 159 km² kopna i 18 km² (10,16%) vodenih površina. Nekad je imao površinu 260 km² ali zbog procesa vraćanja zemljišta južni deo Vašingtona je 1846. vraćen Komonveltu Virdžinije. Trenutno se sastoji samo od teritorije koju mu je ustupio Merilend. Vašington je stoga okružen Merilendom na jugoistoku, severoistoku i severozapadu, te Virdžinijom na jugozapadu. Okrugom teku tri reke: Potomak sa pritokama Anakostijom i Rok Krikom. Tiber, vodotok koji je prolazio kroz park Nešnl Mol, je u potpunosti okružen podzemnim tokom još od 1870-ih.
Nasuprot urbanoj legendi, Vašington nije izgrađen na iskrčenom zemljištu na čijem mestu je nekad bila močvara. Dok vlažna područja pokrivaju oblasti duž dvaju reka i prirodnih potoka, većina teritorije okruga se sastoji od poljoprivrednog zemljišta i brda. Najviša prirodna tačka u Vašingtonu je Point Rino (125 m nadmorske visine), koja se nalazi u parku Fort Rino u predgrađu Tenlitaun. Najniža tačka je reka Potomak koja se nalazi na nivou mora. Geografski centar Vašingtona se nalazi na uglu 4. ulice i L Streets NW.
Oko 19,4% Vašingtona su travnjaci. Procenat parkova u okrugu doprinosi pokrivenosti stabla baldahinom 35%, 2010. godine. Američki nacionalni servis za parkove upravlja većinom prirodnih staništa u Vašingtonu uključujući Rok Krik, Česapik i Ohajo Kanal Nacionalni Istorijski Park, Nešnl Mol, ostrvo Teodor Ruzvelt, Konstitjušn Gardens, Meridian Hil Park i Anakostiju Park. Jedino značajno prirodno stanište kojim ne upravlja Američki nacionalni servis za parkove je Američki Nacionalni botanički vrt, kojim upravlja Američko odeljenje za agrikulturu. Vodopadi reke Potomak se nalaze uzvodno (severozapadno) od Vašingtona. Tokom 19. veka, Česapik i Ohajo Kanal – koji počinje u Džordžtaunu, je korišćen za zaobilaženje vodopada.
Klima
[uredi | uredi izvor]Vašington se nalazi u području vlažne suptropske klime (Kepenova klasifikacija klimata) – zastupljena su sva četiri godišnja doba. Taj tip klime je specifičan za Srednji Atlantik. Okrug se nalazi u biljnoj zoni izdržljivosti 8a blizu centra grada, a zona 7b u drugim mestima u gradu, što ukazuje na umerenu klimu. Proleća i jeseni su tople, dok su zime hladne sa prosekom od 37 cm snega. Prosečna zimska temperatura (od sredine decembra do sredine februara) je 3,3 °C. Mećava pogađa Vašington prosečno jednom svakih četiri do šest godina. Najnasilnije oluje se nazivaju severoistočnjaci čije su odlike jaki vetrovi, obilne kiše i povremeni sneg. Severoistočnjaci obično pogađaju istok SAD–a.
Leta su topla i vlažna sa dnevnim prosekom u julu od 26,2 °C i prosečnom dnevnom vlažnošću 66%, što može da dovede do srednje do umereno lične nelagodnosti. Kombinacija toplote i vlage po leti donosi česte pljuskove praćene grmljavinom, od kojih ponekad nastaju tornada. Dok se uragani (ili njihovi ostaci) povremeno kreću kroz oblast krajem leta i početkom jeseni, oni su često oslabljen dok ne stignu do Vašingtona, delom i zbog unutrašnje lokacije grada. Poplava reke Potomak je, međutim, izazvana kombinacijom visoke plime, talasa i oluje prouzrokovala znatna oštećenja imovine u Džordžtaunu.
Najviša temperatura ikad izmerena u Vašingtonu je bila 20. jula 1930. i 6. avgust 1918. i iznosila je 41 °C, dok je najniža temperatura izmerena tokom Velike mećave 1889. godine, 11. februara 1889. i iznosila je −26 °C. 37 dana godišnje je je toplije od 32,2 °C, a 69 noći je hladnije od tačke smrzavanja.
| Klima Vašingtona | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 26 (79) |
29 (84) |
34 (93) |
35 (95) |
37 (99) |
40 (104) |
41 (106) |
41 (106) |
40 (104) |
36 (97) |
30 (86) |
26 (79) |
41 (106) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 5,8 (42,4) |
8,1 (46,6) |
13,2 (55,8) |
19,1 (66,4) |
24,1 (75,4) |
28,8 (83,8) |
31,3 (88,3) |
30,2 (86,4) |
26,3 (79,3) |
10 (50) |
14,1 (57,4) |
8,3 (46,9) |
19,1 (66,4) |
| Prosek, °C (°F) | 2,3 (36,1) |
3,9 (39) |
8,3 (46,9) |
13,8 (56,8) |
18,9 (66) |
24,1 (75,4) |
26,6 (79,9) |
25,7 (78,3) |
21,7 (71,1) |
15,3 (59,5) |
9,8 (49,6) |
4,3 (39,7) |
14,6 (58,3) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −2,6 (27,3) |
−1,3 (29,7) |
2,9 (37,2) |
7,7 (45,9) |
13,2 (55,8) |
18,3 (64,9) |
21,2 (70,2) |
20,3 (68,5) |
16,6 (61,9) |
9,8 (49,6) |
4,4 (39,9) |
0 (32) |
9,2 (48,6) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −26 (−15) |
−26 (−15) |
−16 (3) |
−9 (16) |
1 (34) |
6 (43) |
11 (52) |
9 (48) |
2 (36) |
−3 (27) |
−12 (10) |
−25 (−13) |
−26 (−15) |
| Količina padavina, mm (in) | 81,5 (32,09) |
66,8 (26,3) |
91,4 (35,98) |
70,4 (27,72) |
97 (38,2) |
79,5 (31,3) |
93 (36,6) |
87,4 (34,41) |
96,3 (37,91) |
81,8 (32,2) |
77 (30,3) |
77,5 (30,51) |
999,5 (393,5) |
| Izvor: [1] | |||||||||||||
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]Prema popisu stanovništva iz 2010. u gradu je živelo 601.723 stanovnika, što je 29.664 (5,2%) stanovnika više nego 2000. godine.[37]. Ovo nastavlja trend rasta populacije ovog grada jer je prema popisu iz 2000. grad imao 572.059 stanovnika.
| Sastav stanovništva – Vašington | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2020. | 2010.[37] | 2000.[37] | |||||
| Ukupno | 689 545 (100,0%) | 601 723 (100,0%) | 572 059 (100,0%) | ||||
| Afroamerikanci | 285 810 (41,45%) | 305 125 (50,71%) | 343 312 (60,01%) | ||||
| Belci | 273 194 (39,62%) | 209 464 (34,81%) | 159 178 (27,83%) | ||||
| Hispanoamerikanci | 77 652 (11,26%) | 54 749 (9,099%) | 44 953 (7,858%) | ||||
| Azijati | 33 545 (4,865%) | 21 056 (3,499%) | 15 189 (2,655%) | ||||
| Ostali | 19 344 (2,805%) | 11 329 (1,883%) | 9 427 (1,648%) | ||||
Tokom radne nedelje stanovništvo Vašington prelazi i milion zahvaljujući mnogim ljudima redovno putuju na posao iz predgrađa u grad. Metropolitsko područje Vašingtona, koje obuhvata okolne okruge u Merilendu i Virdžiniji, je deveto po veličini u SAD sa populacijom većom od 5 miliona stanovnika. Ako se uzmu u obzir Baltimor i njegova predgrađa, onda Baltimorsko–Vašingtonsko metropolitsko područje broji preko osam miliona stanovnika, pa je tako četvrto po veličini u SAD.
Rasni sastav Vašingtona je bio 55,6% crnaca ili Afroamerikanaca, 36,3% belaca, 3,1% azijata, 0,2% Indijanaca, 4,8% drugih rasa, i 1,6% iz jedne ili više rasa. Hispanci su činili 8,3% populacije. Takođe je bilo 74.000 imigranata 2007. u Vašingtonu. Najviše emigranata je iz Salvadora, Vijetnama i Etiopije.
Jedinstven među gradovima sa visokim procentom afroamerikanaca, Vašington je imao značajnu crnu populaciju od stvaranja grada. Ovo je delimično rezultat oslobođenja robova na severnom delu Južnog SAD nakon Američkog građanskog rata. Prije ovog rata populacija crnaca u ovom regionu je dosezala tek 1% tadašnje populacije, dok su 1810, posle rata, crnci 10% populacije. Između 1880. i 1940. crnci su činili 30% stanovništva Vašingtona.
Crna populacija Vašingtona dosegla je vrhunac 1970. kada je činila 70% populacije. Od tada, međutim, ta populacija opada jer se crnci sele u okolna naselja. Neki stariji stanovnici su se vratili na jug zbog porodičnih veza i nižih troškova stanovanja. U isto vreme, bela populacija u gradu se stalno povećava, delom i zbog efekata gentrifikacije u mnogim crnačkim predgrađima. To je očigledno jer od 2000. zabilježeno je padanje crne populacije za 7,3% i porast bele populacije od 17,8%. Međutim, neki crnci, posebno oni sa višim stepenom obrazovanosti i mladi stručnjaci, se sele sa Srednjeg zapada i iz severnih država u Vašington. Vašington je top destinacijama za takve crnce zbog povećane mogućnosti za zapošljavanje.
Prema popisu stanovništva iz 2000. godine 30.000 odraslih stanovnika Vašingtona se izjašnjavaju kao gejevi, lezbijke ili biseksualci, što je 8,1% populacije grada. S obzirom na značajan broj LGBT osoba, istopolni brakovi su postali legalni od strane gradonačelnika Vašingtona koji je donio taj zakon. Ovaj grad je počeo izdavanje licenci za brak istopolnih parova u martu 2010.
Izveštaj iz 2007. utvrdio je da je oko jedne trećine stanovništva Vašingtona nepismeno. Ovo se pripisuje delom imigrantima koji ne znaju engleskom. Studija iz 2005. pokazuje da 85,16% stanovništva Vašingtona starosti od pet ili više godina i govore engleski samo kod kuće i 8,78% govore španski jezik. Francuski je treći govorni jezik i govori ga 1,35% populacije Vašingtona. Za razliku od visoke stope nepismenosti skoro 46% stanovništva ima završen koledž. Prema podacima iz 2000, više od polovine stanovnika Vašingtona su hrišćani: 28% su rimokatolici, 9,1% američki baptisti, 6,8% južni baptisti, 1,3% istočni ili orijentalni pravoslavci, a 13% su pripadnici drugih hrišćanskih veroispovesti. Stanovnici koji praktikuju islam čine 10,6% stanovništva, sledbenici judaizma čine 4,5%, a 26,8% stanovnika se pridržavaju drugih vera ili ne praktikuje religiju.
Kriminal
[uredi | uredi izvor]Tokom talasa nasilnog kriminala devedesetih, Vašington je bio poznat kao prestonica ubistava Amerike i često je bio rival Nju Orleansu po ubistvima za jednu godinu. Broj ubistava je dosegao vrhunac 1991. kada je za jednu godinu ubijeno 479 osoba, ali je nivo nasilja opao devedesetih. 2009 su ubijene 143 osobe u gradu, što je najmanji broj još od 1966. Sve u svemu nasilni kriminal je između 1995. i 2007. opao za 47%. Imovinski kriminal, uključujući krađe i pljačke e u istom periodu opao za 48%.
Kao i u većini velikih gradova kriminal je najveći u oblastima vezanim za bande i nelegalne droge. Naselja u severozapadnom Vašingtonu imaju manju stopu kriminala, dok se učestalost kriminala povećava na istoku.
Gradski pejzaž
[uredi | uredi izvor]
Vašington je „novi grad“, odnosno planski građen grad. Nacrt za grad Vašington je najvećim delom delo Pjera Šarla Lanfana[1], arhitekte, inženjera, i gradskog planera francuskog porekla, koji je prvi put pristigao u američke kolonije kao vojni inženjer za markiza Lafajeta tokom Američkog rata za nezavisnost. Džordž Vašington je 1791. godine zadužio Lanfana da sačini plan budućeg glavnog grada. Lanfanov plan je bio modelovan u baroknom stilu i uključivao je široke avenije koje se zrakasto protežu iz pravougaonika i krugova, ostavljajući velikodušnog prostora za otvorene površine i pejzažno uređivanje. Marta 1972, Vašington je otpustio Lanfana zbog njegovog insistiranja na mikroupravljanju planiranjem grada, što je ishodovalo sukobima sa tri komesara koje je Vašington postavio da nadgledaju izgradnju grada. Endru Elikot, koji je do tada radio sa Lanfanom na pregledanju grada, je tada postavljen da završi planove. Iako je Elikot učinio izmene u izvornim planovima, uključujući i neke izmene u mreži ulica, ukupan dizajn grada se i danas pripisuje Lanfanu. Grad Vašington omeđavaju na severu ulica koja se danas zove Avenija Florida, Rok krik na zapadu, i reka Anakostija na istoku.
Kako se približavao početak 20. veka, Lanfanova vizija glavnog grada sa otvorenim parkovima i monumentalnim nacionalnim spomenicima postala je zamućena neuglednim naseljima i nasumično postavljenim zgradama, uključujući i železničku stanicu na Nacionalnom molu. Kongres je 1900. godine oformio Zajedničku komisiju, koju je vodio senator Džejms Mekmilan, sa zadatkom ulepšavanja ceremonijalnog jezgra Vašingtona. Plan, koji je postao poznat kao Mekmilanov plan, je završen 1901. On je uključivao ponovno pejzažno oblikovanje placa Kongresa i Mola, izgradnju novih saveznih zgrada i spomenika, uklanjanje neuglednih naselja, i uspostavljanje novog gradskog sistema parkova. Arhitekte koje je zaposlila komisija su zadržali izvorni tlocrt grada, i njihov rad se smatra velikim završetkom Lanfanovog nameravanog dizajna.
Nakon izgradnje dvanaestospratne stambene zgrade „Kairo“ 1899, Kongres je usvojio Zakon o visini zgrada, koji je propisao da nijedna zgrada ne može biti viša od Kapitola. Zakon je izmenjen 1910. tako da je visina zgrada ograničena do širine ulice na koju izlazi plus 20 ft (6,1 m). Silueta Vašingtona je i danas niska i široka, u skladu sa željama Tomasa Džefersona da učini Vašington „američkim Parizom“ sa „niskim i podesnim“ zgradama na „laganim ulicama punim vazduha“. U ishodu, Vašingtonov spomenik ostaje najviša građevina u Okrugu Kolumbija. Međutim, visinsko ograničenje u Vašingtonu je napadano kao osnovni razlog zašto grad ima ograničenu ponudu pristupačnih stanova i saobraćajne probleme kao rezultat eksurbanizacije. Kako bi izbegle visinsko ograničenje okruga, visoke zgrade nadomak centra se često grade na drugoj obali reke Potomak u Roslinu (Virdžinija).
Okrug je podeljen u četiri kvadranta nejednake površine: severozapadni (NW), severoistočni (NE), jugoistočni (SE) i jugozapadni (SW). Koordinatne ose koje dele kvadrante polaze iz Kapitola SAD. Sva imena ulica uključuju i skraćenicu kvadranta kako bi ukazali na položaj. U najvećem delu grada, ulice su postavljene u pravougaonoj mreži, pri čemu su ulice koje se prostiru pravcem istok-zapad imenovane slovima (na primer, C Street SW) a one koje se pružaju pravcem sever-jug rednim brojevima (na primer, 4th Street NW). Avenije koje se zrakasto pružaju iz kružnih raskrsnica su mahom nazvane po saveznim državama; ovako je predstavljeno svih 50 država, kao i Portoriko i sam okrug. Neke ulice u Vašingtonu su posebno poznate, kao na primer Pensilvanija avenija, koja povezuje Belu kuću sa Kapitolom SAD, i K ulica, u kojoj su kancelarije mnogih lobističkih grupa. U Vašingtonu se nalazi 173 strane ambasade, od kojih se 57 nalaze na delu Masačusets avenije koji je poznat kao „Red ambasada“.
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]
Arhitektura Vašingtona značajno varira. Od deset zgrada na vrhu liste „Omiljena arhitektura Amerike“ Američkog instituta arhitekata iz 2007, šest se nalaze u Okrugu Kolumbija, uključujući: Belu kuću, Vašingtonsku nacionalnu katedralu, Džefersonov memorijal, Kapitol SAD, Linkolnov memorijal i Memorijal vijetnamskim veteranima. Neoklasični, džordžijanski, neogotički i moderni arhitektonski stilovi su svi prisutni na ovih šest zgrada i na mnogim drugim istaknutim zdanjima u Vašingtonu. Među značajnim izuzecima su građevine izgrađene i stilu francuskog Drugog carstva poput Stare zgrade izvršne kancelarije i Kongresne biblioteke.[1]
Van centra Vašingtona, arhitektonski stilovi su još raznovrsniji. Istorijske zgrade građene su pre svega u stilovima kraljice Ane, francuskih dvoraca, ričardsonovskom romanesknom, stilu džordžijanske obnove, boz-ar i mnoštvu viktorijanskih stilova. Kuće u redu su posebno prisutne i oblastima koje su se razvile nakon Američkog građanskog rata i po pravilu prate federalističke i kasne viktorijanske dizajne. U delu grada Džordžtaunu, koji je osnovan pre grada Vašingtona, nalazi se najstarija arhitektura okruga. Stara kamena kuća u Džordžtaunu je izgrađena 1765. i najstarija je postojeća zgrada u gradu. Većina sadašnjih kuća u ovom kraju, međutim, izgrađena je tek 1870-ih ili kasnije i održava kasne viktorijanske dizajne tog perioda. Univerzitet Džordžtaun, osnovan 1789, izdvaja se po svojoj lokaciji i predstavlja mešavinu romaneskne i arhitekture neogotike. Zgrada Ronald Regan je najveća zgrada u okrugu sa ukupnom površinom oko 288.000 m².
Privreda
[uredi | uredi izvor]![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vašington ima raznovrsnu ekonomiju u usponu, sa sve većim udelom profesionalnih i radnih mesta u oblasti poslovnih usluga. Bruto državni proizvod okruga je 2007. iznosio 93,8 milijardi američkih dolara, po čemu bi bio na 35. mestu u poređenju sa 50 američkih saveznih država. Savezna vlada je 2008. učestvovala sa oko 27% u ukupnom broju radnih mesta u Vašingtonu. Smatra se da ovo izoluje Vašington od prirodnih ekonomskih kriza, pošto savezna vlada nastavlja sa radom i tokom recesija. Pritom, prema podacima iz januara 2007, zaposleni u saveznoj administraciji u oblasti Vašingtona činili su samo 14% ukupnog broja zaposlenih u saveznoj vladi. Mnoge organizacije poput pravnih kancelarija, nezavisnih preduzetnika (kako u oblasti odbrane tako i civilnih), neprofitnih organizacija, lobističkih firmi, sindikata, privrednih unija i organizacija i profesionalnih udruženja imaju svoja sedišta u ili blizu Vašingtona kako bi bili blizu savezne vlade. Prema podacima iz novembra 2008, nezaposlenost u široj oblasti Vašingtona iznosila je 4,4% i bila je najniža među 49 najvećih aglomeracija u SAD. Sam Okrug Kolumbija imao je stopu nezaposlenosti od 7,4% u oktobru 2008.
Vašington razvija i privredne oblasti koje nisu neposredno vezane za vladu, posebno u oblasti obrazovanja, finansija, javne politike i naučnih istraživanja. Univerzitet Džordž Vašington, Univerzitet Džordžtaun, Vašingtonski bolnički centar, Univerzitet Hauard i Fani Mej su pet najvećih poslodavaca u gradu nevezanih za vladu. U Vašingtonu je sedište pet kompanija na spisku Forčun 1000, od kojih su dve i na spisku Forčun 500.
Grad je postao lider u globalnim investicijama u nekretnine, iza Londona, Njujorka i Pariza. Expansion Magazine je 2006. rangirao Vašington kao jednu od deset najboljih oblasti u SAD za razvoj poslovanja. Vašington ima treći po veličini centar grada u Sjedinjenim državama po komercijalnom kancelarijskom prostoru, odmah iza Njujorka i Čikaga. Uprkos nacionalnoj ekonomskoj krizi iz 2008, Vašington je bio drugi na „Forbsovoj“ listi najboljih dugoročnih oblasti za nekretnine u SAD.
Napori u džentrifikaciji puštaju korena u Vašingtonu, posebno u oblastima okruga Logan, Šoa, Kolumbijskih visova, te koridora uz U ulicu i uz 14. ulicu. Krajem 1990-ih, razvoj je u nekim krajevima ojačan izgradnjom zelene linije Metrorejla, vašingtonskog metro sistema, koji ih je povezao sa centrom. Novi centar za kupovinu na Kolumbijskim visovima izgrađen u martu 2008. postao je prvi veći maloprodajni centar u okrugu u prethodnih 40 godina. Kao i u mnogim drugim gradovima, džentrifikacija ozdravljuje ekonomiju Vašingtona, ali su njene koristi neravnomerno raspodeljene po gradu i ona ne pomaže neposredno siromašnima. Stanovnici Vašingtona su 2006. imali prosečna godišnja primanja od 55,655 američkih dolara, više od bilo koje od 50 američkih saveznih država. Međutim, 19% stanovnika su bili ispod linije siromaštva 2005, više od bilo koje države osim Misisipija, što ističe ekonomske razlike među stanovnicima grada.
Saobraćaj
[uredi | uredi izvor] | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vlada
[uredi | uredi izvor]
Član jedan, odeljak osam Ustava Sjedinjenih Američkih Država daje Kongresu SAD konačnu vlast nad Vašingtonom. Okrug Kolumbija nije imao izabranu gradsku vlast sve do donošenja Zakona o domaćoj upravi 1973. Ovaj zakon je predao neka od kongresnih ovlašćenja nad okrugom lokalnoj vladi koju sprovode izabrani gradonačelnik, trenutno (2009) Adrijan Fenti, i trinaestočlano Veće Okruga Kolumbija. Međutim, Kongres zadržava pravo da procenjuje i obara zakone koje donese gradsko veće i da se upliće u lokalne poslove. Svaki od osam gradskih okruga (engl. wards) bira po jednog člana veća, dok se pet članova, uključujući i predsedavajućeg, biraju na opštim izborima. Mali krajevski okruzi biraju 37 Savetodavnih krajevskih komisija. Ove komisije tradicionalno poseduju značajan uticaj i gradska vlast po pravilu pažljivo razmatra njihove predloge.
Gradonačelnik i veće usvajaju lokalni budžet, koji mora biti odobren u Kongresu. Lokalni porezi na dohodak, promet i imovinu donose oko 67% prihoda kojima se finansiraju agencije i usluge gradske vlade. Kao i 50 saveznih država, Okrug Kolumbija dobija federalne grantove za programe pomoću kao što je Mediker, što čini oko 26% ukupnih prihoda grada. Kongres takođe izdvaja novac za vladu okruga kako bi pomogao u pokrivanju nekih od troškova grada za održavanje bezbednosti; ovog novca je 2007. godine bilo 38 miliona dolara, odnosno približno 0,5% budžeta okruga. Savezna vlada vodi sistem sudova okruga, a sve savezne agencije za sprovođenje zakona, od kojih je najvidljivija Parkovska policija SAD, imaju jurisdikciju nad gradom i pomažu u osiguravanju bezbednosti. Sve lokalne krivične optužbe vodi Savezni tužilac Sjedinjenih država za Okrug Kolumbiju. Savezne tužioce SAD imenuje predsednik, a finansira ih Ministarstvo pravde SAD. Sveukupno, savezna vlada obezbeđuje oko 28% ukupnih prihoda okruga. U proseku, savezni fondovi su 2007. činili oko 30% ukupnih prihoda pojedinačnih saveznih država.
Lokalna gradska vlast, posebno tokom gradonačelnika Mariona Barija, je kritikovana za loše upravljanje i razbacivanje. Bari je za gradonačelnika izabran 1978, i služio je tri uzastopna četvorogodišnja mandata. Međutim, nakon što je po osudi za lakše kriminalne radnje sa drogama proveo šest meseci u zatvoru, Bari se nije kandidovao za još jedan mandat. Šaron Prat Keli je 1991. postala prva crna žena koja je vodila veliki grad u SAD. Bari je ponovo izabran 1994, i sledeće godine je grad postao gotovo insolventan. Gradonačelnik Entoni Vilijams je pobedio na izborima 1998. Njegova administracija je nadgledala period većeg prosperiteta, gradskog preporoda i budžetskih suficita. Od svog izbora 2006, gradonačelnik Adrijan Fenti se prvenstveno usredsredio na unapređivanje obrazovanja. Ubrzo po preuzimanju funkcije, on je zadobio odobrenje od gradskog veća da neposredno upravlja i preobrazi nekvalitetni gradski sistem javnih škola.
Vašington obeležava sve savezne praznike SAD. Okrug takođe slavi i Dan ukidanja ropstva 16. aprila, koji obeležava dan kada je predsednik SAD Abraham Linkoln 1862. potpisao Zakon o oslobađanju od ropstva uz naknadu.
Zastupanje na saveznom nivou i oporezivanje
[uredi | uredi izvor]Građani Okruga Kolumbija nemaju predstavnika sa pravom glasa u Kongresu SAD. Njih u Predstavničkom domu predstavlja delegat bez prava glasa, koji može da učestvuje u radu odbora, učestvuje u raspravi, i predlaže zakone, ali ne može da glasa u Domu. Okrug Kolumbija nema predstavnike u Senatu SAD. Za razliku od teritorija SAD kao što su Portoriko ili Gvam, koje takođe imaju delegate bez prava glasa, građani Okruga Kolumbija podležu svim saveznim porezima SAD. Tokom fiskalne godine 2007, građani i poslovni subjekti u okrugu su platili 20,4 milijardi američkih dolara saveznih poreza, što je više od poreza koji su prikupljeni u 19 saveznih država i predstavlja najviše savezne poreze po glavi stanovnika u SAD.
Istraživanje iz 2005. pokazalo je da 78% Amerikanaca nije znalo da su stanovnici Okruga Kolumbija slabije predstavljeni u Kongresu od stanovnika 50 saveznih država. Među naporima da se podigne svest o ovom pitanju bile su kampanje lokalnih organizacija kao i prikazivanje nezvaničnog gesla grada, „Oporezivanje bez prava glasa“ na registarskim tablicama okruga. Postoje indikacije o podršci javnog mnjenja SAD za glasačka prava u okrugu; razna ispitivanja ukazuju da između 61% i 82% Amerikanaca veruje da bi Okrug Kolumbija trebalo da ima delegate sa pravom glasa u Kongresu. Uprkos podršci javnosti, pokušaji da se okrugu daju delegati sa pravom glasa, uključujući i Pokret za državnost Okruga Kolumbija i predloženi Amandman o pravima glasa Okruga Kolumbija, bili su neuspešni.
Protivnici glasačkih prava za Okrug Kolumbija kažu da delegati osnivači SAD nisu smatrali da građani okruga treba da imaju glas u Kongresu, pošto Ustav SAD jasno kaže da predstavnici moraju biti iz saveznih država. Protivnici davanja statusa savezne države Okrugu Kolumbija tvrde da bi takav potez uništio pojam zasebnog nacionalnog glavnog grada i da bi državnost nepošteno davala jednom gradu predstavnike u Senatu.
Kultura
[uredi | uredi izvor]Nacionalni mol je veliki, otvoren park u centru Vašingtona između Linkolnovog memorijala i Kapitol. Zbog svoje važnosti, park je često lokacija političkih protesta, koncerata, festivala, kao i predsedničkih inauguracija. Spomenik Vašingtonu i Džefersonov kamen se nalaze blizu centra parka, južno od Bele kuće. Takođe, u parku se nalaze Spomenik Drugom svetskom ratu na istočnom kraju Odražavajućeg bazena Linkolnovog memorijala, Spomenik veteranima Korejskog rata i Spomenik vijetnamskim veteranima.
Južno od parka duž Plimskog bazena nalazi se Staza trešanja, redovi trešanja koje je poklonio narod Japana. Spomenik Frenklinu Delano Ruzveltu, Spomenik Džordžu Mejsonu, Džefersonov spomenik, Spomenik Martinu Luteru Kingu i Ratni spomenik okruga Kolumbije se nalaze oko Plimskog bazena.
Nacionalni arhiv čuva hiljade dokumenata važnih za američku istoriju, uključujući Deklaraciju nezavisnosti, Ustav Sjedinjenih Američkih Država, kao i Povelju o pravima. Smeštena u tri zgrade na Kapitol Hilu, Kongresna biblioteka je najveća biblioteka na svet sa kolekcijom od preko 147 miliona knjiga, rukopisa, kao i drugih materijala. Zgrada Vrhovnog Suda Sjedinjenih Država je završena 1935, a pre toga sud je održavao zasedanja u Staroj dvorani Senata u Kapitolu.
Partnerski gradovi
[uredi | uredi izvor]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 24. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ „Explore Census Data”. data.census.gov. Pristupljeno 2022-11-08.
- ^ Bureau, US Census. „Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas Population Totals and Components of Change: 2010-2019”. Census.gov. Pristupljeno 2022-11-08.
- ^ McAtee 1918, str. 7.
- ^ Crew 1892, str. 62.
- ^ „Georgetown Historic District”. National Park Service. Pristupljeno 5. 7. 2008.
- ^ „Alexandria's History”. Alexandria Historical Society. Arhivirano iz originala 4. 4. 2009. g. Pristupljeno 4. 4. 2009.
- ^ Madison, James (30. 4. 1996). „The Federalist No. 43”. The Independent Journal. Library of Congress. Arhivirano iz originala 23. 08. 2011. g. Pristupljeno 31. 5. 2008.
- ^ Crew 1892, str. 66.
- ^ „Constitution of the United States”. National Archives and Records Administration. Pristupljeno 22. 7. 2008.
- ^ „Boundary Stones of Washington, D.C.”. BoundaryStones.org. Pristupljeno 27. 5. 2008.
- ^ „The Senate Moves to Washington”. United States Senate. 14. 2. 2006. Pristupljeno 11. 7. 2008.
- ^ Crew 1892, str. 103.
- ^ „Statement on the subject of The District of Columbia Fair and Equal Voting Rights Act” (PDF). American Bar Association. 14. 9. 2006. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 07. 2008. g. Pristupljeno 10. 7. 2008.
- ^ „Saving History: Dolley Madison, the White House, and the War of 1812” (PDF). White House Historical Association. Arhivirano iz originala (PDF) 2. 8. 2008. g. Pristupljeno 29. 7. 2008.
- ^ „A Brief Construction History of the Capitol”. Architect of the Capitol. Pristupljeno 4. 6. 2008.
- ^ a b Richards, Mark David (Spring/Summer 2004). „The Debates over the Retrocession of the District of Columbia, 1801–2004” (PDF). Washington History. Historical Society of Washington, D.C.: 54—82. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 1. 2009. g. Pristupljeno 16. 1. 2009. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć) - ^ Greeley 1864, str. 142–144.
- ^ „Compromise of 1850”. Library of Congress. 21. 9. 2007. Pristupljeno 24. 7. 2008.
- ^ a b Dodd 1909, str. 40–5
- ^ „Ending Slavery in the District of Columbia”. D.C. Office of the Secretary. Pristupljeno 12. 5. 2012.
- ^ a b „Historical Census Statistics on Population Totals By Race, 1790 to 1990” (PDF). United States Census Bureau. 13. 9. 2002. Pristupljeno 13. 8. 2011.
- ^ Bordewich 2008, str. 272.
- ^ „An Act to provide a Government for the District of Columbia”. Statutes at Large, 41st Congress, 3rd Session. Library of Congress. Pristupljeno 10. 7. 2011.
- ^ Wilcox 1910, str. 27–30.
- ^ Smith, Kathryn Schneider, ur. (2010). Washington at Home: An Illustrated History of Neighborhoods in the Nation's Capital (2 izd.). Johns Hopkins University Press. str. 1-11. ISBN 978-0-8018-9353-7.
- ^ Tindall 1907, str. 26–8
- ^ Ramroth 2007, str. 91
- ^ Gelernter 2001, str. 248.
- ^ Williams 2004.
- ^ „Twenty-Third Amendment”. CRS Annotated Constitution. Legal Information Institute (Cornell University Law School). Pristupljeno 28. 8. 2012.
- ^ Schwartzman, Paul (6. 4. 2008). „From Ruins To Rebirth”. The Washington Post. Robert E. Pierre. Pristupljeno 6. 6. 2008.
- ^ „District of Columbia Home Rule Act”. Government of the District of Columbia. 1999. Pristupljeno 27. 5. 2008.
- ^ Mathews, Jay (11. 10. 1999). „City's 1st Mayoral Race, as Innocent as Young Love”. The Washington Post. str. A1.
- ^ „Al-Jazeera offers accounts of 9/11 planning”. CNN. 12. 9. 2002. Arhivirano iz originala 20. 02. 2006. g. Pristupljeno 3. 6. 2008.
- ^ „White House target of Flight 93, officials say”. CNN. 23. 5. 2002. Arhivirano iz originala 21. 05. 2008. g. Pristupljeno 3. 6. 2008.
- ^ a b v „District of Columbia”. Arhivirano iz originala 3. 4. 2012. g. Pristupljeno 16. 11. 2012. Greška kod citiranja: Neispravna oznaka
<ref>; naziv „census” je definisano više puta s različitim sadržajem
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Ramroth, William (2007). „The City Beautiful Movement”. Planning for Disaster. Kaplan. str. 91. ISBN 978-1-4195-9373-4.
- Gelernter, Mark (2001). History of American Architecture. Manchester University Press. str. 248. ISBN 978-0-7190-4727-5.
- Tindall, William (1907). Origin and government of the District of Columbia. Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. str. 26—8.
- Smith, Kathryn Schneider, ur. (2010). Washington at Home: An Illustrated History of Neighborhoods in the Nation's Capital (2 izd.). Johns Hopkins University Press. str. 1-11. ISBN 978-0-8018-9353-7.
- Wilcox, Delos Franklin (1910). Great cities in America: their problems and their government. The Macmillan Company. str. 27—30.
- Bordewich, Fergus M. (2008). Washington: the making of the American capital. HarperCollins. str. 272. ISBN 978-0-06-084238-3.
- Dodd, Walter Fairleigh (1909). The government of the District of Columbia. Washington, D.C.: John Byrne & Co. str. 40—5.
- Greeley, Horace (1864). The American Conflict: A History of the Great Rebellion in the United States. Chicago: G. & C.W. Sherwood. str. 142—144. ISBN 978-0-8371-1438-5.
- Crew, Harvey W. (1892). Centennial History of the City of Washington, D. C. William Bensing Webb, John Wooldridge. Dayton, Ohio: United Brethren Publishing House.
- McAtee, Waldo Lee (1918). A Sketch of the Natural History of the District of Columbia. Washington, DC: H.L. & J.B. McQueen, Inc. str. 7.
- Williams, Paul Kelsey (2004). Washington, D.C.: the World War II years. Arcadia Publishing. ISBN 978-0-7385-1636-3.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]| Države | |
|---|---|
| Zavisne teritorije | |
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
.svg){kind=small}
