Socializmi
Socializmi është një sistem i organizimit shoqëror dhe ekonomik në të cilin prona private, e cilësdo formë qoftë, dhe shpërndarja e të ardhurave i nënshtrohen kontrollit shtetëror, i cili sipas teorive të ndryshme thuhet se përfaqëson kontrollin "shoqëror". Socializmi shpesh i referohet edhe lëvizjeve politike të cilat kanë pasur dhe kanë si qëllim vendosjen e një sistemi të tillë në praktikë.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas Andrew Vincent, "fjala 'socializëm' e gjen rrënjën e saj në latinisht sociare, që do të thotë të kombinosh ose të ndash. Termi i lidhur, më teknik në të drejtën romake dhe më pas mesjetare ishte societas . Kjo fjalë e fundit mund të nënkuptojë shoqëri dhe kolegësi [1] si dhe idenë më ligjore të një kontrate konsensuale midis njerëzve të lirë”.
Përdorimi fillestar i fjalës socializmëm u pretendua nga Pierre Leroux, i cili pretendoi se ai e përdori për herë të parë termin në revistën pariziane Le Globe në 1832. [2] [3] Leroux ishte një ndjekës i Henri de Saint-Simon, një nga themeluesit e asaj që më vonë do të etiketohej socializmi utopik . Socializmi ishte në kontrast me doktrinën liberale të individualizmit që theksonte vlerën morale të individit duke theksuar se njerëzit veprojnë ose duhet të veprojnë sikur janë të izoluar nga njëri-tjetri. Socialistët origjinalë utopikë e dënuan këtë doktrinë të individualizmit për dështimin në adresimin e shqetësimeve shoqërore gjatë Revolucionit Industrial, duke përfshirë varfërinë, shtypjen dhe pabarazinë e madhe të pasurisë . Ata e shihnin shoqërinë e tyre si dëmtuese të jetës së komunitetit duke e bazuar shoqërinë në konkurrencë. Ata e paraqitën socializmin ,si një alternativë ndaj individualizmit liberal, të bazuar në pronësinë e përbashkët të burimeve. [4] Saint-Simon propozoi planifikimin ekonomik, administrimin shkencor dhe zbatimin e të kuptuarit shkencor në organizimin e shoqërisë. Në të kundërt, Robert Owen propozoi të organizohej prodhimi dhe pronësia nëpërmjet kooperativave . [4] [5] Socializmi gjithashtu i atribuohet në Francë Marie Roch Louis Reybaud, ndërsa në Britani i atribuohet Owen, i cili u bë një nga baballarët e lëvizjes bashkëpunuese . [6]
Përkufizimi dhe përdorimi i socializmit u vendos në vitet 1860, duke zëvendësuar shoqërues, kooperativistët, reciprocist dhe kolektivist që ishin përdorur si sinonime ndërsa komunizmi doli jashtë përdorimit gjatë kësaj periudhe. [7] Një dallim i hershëm midis komunizmit dhe socializmit ishte se ky i fundit synonte të socializonte vetëm prodhimin ndërsa i pari synonte të socializonte si prodhimin ashtu edhe konsumin (në formën e aksesit të lirë në mallrat përfundimtare). [8] Deri në vitin 1888, marksistët përdorën socializmin në vend të komunizmit, pasi ky i fundit ishte konsideruar si një sinonim i modës së vjetër për socializmin . Vetëm pas Revolucionit Bolshevik socializmi u përvetësua nga Vladimir Lenini për të nënkuptuar një fazë midis kapitalizmit dhe komunizmit. Ai e përdori atë për të mbrojtur programin bolshevik nga kritika marksiste se forcat prodhuese të Rusisë nuk ishin zhvilluar mjaftueshëm për të arritur komunizmin. [9] Dallimi midis komunizmit dhe socializmit u bë i dukshëm në vitin 1918 pasi Partia e Punës Social Demokrate Ruse u riemërtua në Partinë Komuniste Gjithë-Ruse, duke interpretuar komunizmin në mënyrë specifike për të nënkuptuar socialistët që mbështetën politikën dhe teoritë e bolshevizmit, leninizmit dhe më vonë atë të marksizëm-leninizmit., [10] edhe pse partitë komuniste vazhduan ta përshkruanin veten si socialiste të përkushtuara ndaj socializmit. [11] Sipas Manualit të Oksfordit të Karl Marksit, "Marksi përdori shumë terma për t'iu referuar një shoqërie post-kapitaliste - humanizëm pozitiv, socializëm, komunizëm, mbretëri e individualitetit të lirë, shoqërim i lirë i prodhuesve, etj. Ai i përdori këto terma krejtësisht në mënyrë të ndërsjellë. Nocioni se 'socializmi' dhe 'komunizmi' janë faza të dallueshme historike është i huaj për veprën e tij dhe hyri në leksikun e marksizmit vetëm pas vdekjes së tij". [12]
Origjina e ideve socialiste
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Origjinat e socializmit si një lëvizje politike datojnë gjatë Revolucionit Industrial. Megjithatë rrënjët intelektuale mund të gjenden që në kohë të lashta, në personazhe si Moisiu (biblik).
Idetë socialiste/komuniste kanë pasur një rol të rëndësishëm në mendimtarë të antikitetit si Platoni, i cili në veprën e tij “Republika” ilustron një shoqëri të ashpër në të cilën burra dhe gra të klasës së “gardianëve”ndajnë me njëri tjetrin jo vetëm të mirat materiale por edhe bashkëshortët dhe fëmijët.
Formësimi i socializmit si një filozofi e mirëfilltë ndodhi me veprat e mendimtarëve utopikë, të cilët ilustronin shoqëri ideale, të cilat sipas tyre do të ishin shoqëri më të barabarta. Ndër mendimtarët e parë të hodhën ide socialiste ishin britanikët dhe francezët, si : Saint-Simon, Charles Fourier, Louis Blanc, dhe Robert Owen të paraprirë nga Thomas More, Tommaso Campanella, dhe Jean Meslier.
Socializmi në shekullin e XX
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Aktualisht me socializëm kuptohet një sistem ekonomik majtist në të cilin shteti zotëron kontroll të drejtpërdrejtë të mjeteve të prodhimit dhe të shpërndarjes së të mirave dhe shërbimeve. Socializmi, gjatë shekullit të XX ka qenë sistemi ekonomik i imponuar nga regjimet komuniste, sidomos në Evropën Qendrore dhe Lindore.
Shiko dhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime dhe shënime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Vincent, Andrew (2010). Modern Political Ideologies. Wiley-Blackwell. fq. 83. ISBN 978-1405154956.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "socialism (n.)". etymonline. Online Etymology Dictionary. Marrë më 3 maj 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kołakowski, Leszek (2005). Main Currents of Marxism: The Founders, the Golden Age, the Breakdown. W.W. Norton & Company. fq. 151. ISBN 978-0393-060546 – nëpërmjet Google Books.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Perry, Marvin; Chase, Myrna; Jacob, Margaret; Jacob, James R. (2009). Western Civilization: Ideas, Politics, and Society – From 1600. Vëll. 2 (bot. Ninth). Boston: Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. fq. 540. ISBN 978-1305445499. OCLC 1289795802.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gregory, Paul; Stuart, Robert (2013). The Global Economy and its Economic Systems. South-Western College Publishing. fq. 159. ISBN 978-1285-05535-0.
Socialist writers of the nineteenth century proposed socialist arrangements for sharing as a response to the inequality and poverty of the industrial revolution. English socialist Robert Owen proposed that ownership and production take place in cooperatives, where all members shared equally. French socialist Henri Saint-Simon proposed to the contrary: socialism meant solving economic problems by means of state administration and planning, and taking advantage of new advances in science.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Russell, Bertrand (1972). A History of Western Philosophy. Touchstone. fq. 781.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Williams, Raymond (1983). "Socialism". Keywords: A vocabulary of culture and society, revised edition. Oxford University Press. fq. 288. ISBN 978-0195204698.
Modern usage began to settle from the 1860s, and in spite of the earlier variations and distinctions it was socialist and socialism which came through as the predominant words ... Communist, in spite of the distinction that had been made in the 1840s, was very much less used, and parties in the Marxist tradition took some variant of social and socialist as titles.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. fq. 43. ISBN 978-0875484495.
One widespread distinction was that socialism socialised production only while communism socialised production and consumption.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. fq. 44–45. ISBN 978-0875484495.
By 1888, the term 'socialism' was in general use among Marxists, who had dropped 'communism', now considered an old fashioned term meaning the same as 'socialism'. ... At the turn of the century, Marxists called themselves socialists. ... The definition of socialism and communism as successive stages was introduced into Marxist theory by Lenin in 1917. ... the new distinction was helpful to Lenin in defending his party against the traditional Marxist criticism that Russia was too backward for a socialist revolution.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Busky (2000): "In a modern sense of the word, communism refers to the ideology of Marxism–Leninism."
- ^ Williams, Raymond (1983). "Socialism". Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (bot. revised). Oxford University Press. fq. 289. ISBN 978-0195204698.
The decisive distinction between socialist and communist, as in one sense these terms are now ordinarily used, came with the renaming, in 1918, of the Russian Social-Democratic Labour Party (Bolsheviks) as the All-Russian Communist Party (Bolsheviks). From that time on, a distinction of socialist from communist, often with supporting definitions such as social democrat or democratic socialist, became widely current, although it is significant that all communist parties, in line with earlier usage, continued to describe themselves as socialist and dedicated to socialism.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hudis, Peter; Vidal, Matt; Smith, Tony; Rotta, Tomás; Prew, Paul, red. (shtator 2018 – qershor 2019). "Marx's Concept of Socialism". The Oxford Handbook of Karl Marx. Oxford University Press. doi:10.1093/oxfordhb/9780190695545.001.0001. ISBN 978-019-0695545.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)