Ishulli i Pashkëve

Ishulli i Pashkëve Rapa Nui Isla de Pascua
Gjuha	Spanjisht, Rapa Nui
Kryeqyteti	Hanga Roa
Forma e qeverisë	Carmen Cardinali (Guvernant) Luz Zasso Paoa (Kryebashkiak)
Sipërfaqja	163.6 km²
Popullsia	4,888
Dendësia e popullsisë	29.88 për banorë në km²
Valuta	Peso
Zona kohore	UTC-6 MEZ
Kodi i internetit TLD	.cl
Prefiksi telefonik	+56 32

Ishin Pashkët e vitit 1722. Admirali holandez Jacobs Roggeveen kishte zbuluar një ishull të ri në Oqeanin Paqësor. Ai e emëroi atë Ishulli i Pashkëve. Pranë bregdetit, ekuipazhi i tij pa barka të vogla të njerëzve lokal duke u afruar që të përshëndesin anijen e tij. Duke vrojtuar bregdetin e ishullit, ai pa kokat gjigante. Roggeveen dha këtë përshkrim: kokat nga guri na befasuan. Ne nuk mund të kuptonim se si këta njerëz, të cilët nuk kishin as makineri nga druri, apo litar të fortë, arriten ti ngritin këto statuja, statuja ne masë ishte dhjetë metra në lartësi dhe gjerësi. Roggeveen sapo kishte shtuar një më shumë ne hyrjen në listë të fshehtësive: sa më shumë perëndimorët udhëtonin globin, enigmat ishin me te medha.

Ishulli i Pashkëve

Kur Roggeveen ardhi, atje ishin vetem dy fise në ishull. E para ishte Ha-Nau-AA-epe, e cila ishte e dalluar për shkak të veshëve të tyre të gjatë. Ata ishin të gjatë, me lëkur të bardhë dhe me flokë të kuqe dhe shumica e tyre ishin dy metra të gjatë. Fisi tjetër ishte Ha-Nau-mo-moko, e cila kishte veshë të shkurtër. Edhe pse është supozuar se statujat janë krijuar nga fisi me veshë te shkurtër, nën komandën e popullit veshëllapush, duke e portretizuar te fundit, ka pasur edhe një masakër të popullit veshëllapush në 1760, me sa duket vetëm tre prej tyre mbijetuan . Masakra zakonisht interpretohet si një revoltë e popullit me veshe të shkurtër kundër elitës së tyre shtypëse me veshët e gjatë.

Lloji i "diplomacisë" përdoret kur kontaktet me njerëzit lokal të thonin shpesh se nuk kane njohuri të mëtejshme rreth kokave nga guri. Roggeveen vetë mendonte se ai kishte gjetur një përgjigje të shpejtë për "fshehtësin" e tij. Ai copëtoi kokën e një statujë, në supozim se krerët me të vërtetë nuk janë bërë prej guri, por nga balta, e mbuluar me një shtresë nga deti. Teoria e tij doli e gabuar. Kjo zgjati deri 1770 para se spanjollët vendosen të dërgojnë një ekspeditë në kërkim të këtij ishulli që kishin mbetur pajisjet e tyre për pesë dekadat e fundit. Ekspedita provoi se kokat ishin bërë përfundimisht nga guri. Popullata lokale duhej të luftonte me tribulimin e madh midis 1770 dhe 1774, nga te cilat shumë statujat kishin rënë edhe nga bazat e tyre. James Cook identifikoi se kodëra e vetme në ishull ishte në fakt një vullkan dhe identifikoi si shkakun kryesor për shkatërrimin që kishte ndodhur me 1774. Cook gjithashtu arriti në përfundimin se banorët e tanishem te ishullit nuk ishin krijuesit e kokave gjigande nga guri.

Por kush ishte atëherë? Dyqind vjet më vonë, autori zvicerian kontravers Erich von Däniken spekuloi se statujat ishin punë e qenieve jashtëtokësore. Këto qenie janë besohet të kenë qenë të bllokuar në ishull dhe me asgjë më të mirë për të bërë, ata kishin filluar të ndërtojnë këto statuja. Von Däniken argumentoi se popullata lokale, me mjete primitive që kishin në dispozicionin e tyre, nuk ishin në gjendje për të krijuar kokat gjigande nga guri. Të tjerë besonin se statujat ishin mijëvjeçarë te vjetër, mbetjet e fundit e një qytetërimi te humbur, Mu, të Atlantidës së humbur. Kane qenë, megjithatë, pikëpamjet shumë konservative. Xhejms Kuk dhe udhëheqës të tjerë të ekspeditës arriten në përfundim se platforma në të cilën qëndronin kokat janë përdorur për funerale. Statujat ishin emëruar edhe sipas ish sundimtarëve të popullit lokal. Por asnjë informacion të mëtejshëm nuk u mësua nga njerëzit lokal, qoftë edhe të vetëm për shkak se ata u eksportuan nga ishulli si skllav për punë. Në të vërtetë, nga 1877, vetëm 111 vetë ishin ende duke jetuar në ishull.

Civilizimin e ishujve te pashkëve ishte bërë përfundimisht e famshëm nga ekspedita britanike pioniere e Katherine Routledge, e cili arriti në ishull në 1914 dhe filloi atë që arriti në fushatën e parë serioze arkeologjike në fshehtesirat e ishullit dhe - veçanërisht - kokat e saj enigmatike me gurë. Me ndihmë nga vendasit, ajo dhe bashkëshorti i saj zbuluar përfundimisht tridhjetë figurat dhe regjistruan legjendat e ishullit dhe historinë. Një shekull e tutje, origjina e pothuaj mijë krerëve nga guri megjithatë mbetet tepër e vështirë për të vlerësuar. Te gjitha statujat ngulin sytë në drejtim të tokës, edhe pse shumë prej statujave qëndrojë shumë afër detit.Masa e tyre eshte midis dy dhe njëmbëdhjetë metra të lartë dhe të gjitha kanë të njëjtën pamje: një formë me kokë te gjatë ne një trung te lartë, një mjekër të gjatë dhe veshët, ose me duart përgjatë trupit apo të duarve qe pushojne në stomak. Disa nga statujat ende përmbajnë sytë, e bërë në gurë të bardhë dhe të kuqe dhe nga koralet. Vetëm ca shtatëdhjetë e më shumë statuja kanë "pukao", apo "kapelë", mbi kokën e tyre. Emri prejardhjen e ka nga raportimi i vizitorëve të parë, te cilet kishin pare persona të caktuar lokal me një model flokësh të bërë nga puplat e kuqe. Ky numër i vogël i “krerëve kapela” ka habitur arkeologët për shumë dekada. Shkëmbi vullkanik i përdorur për kapelë erdhi nga një gurore e shenjtë brenda një krateri e bere nga llava e kuqe. Shkëmbi duhej të transportohej për disa kilometra në kodrina me ndihmën e drunjëve që rrotulloheshin. Sue Hamilton beson se kapelet ishin, në fakt, një gërshet apo fjongo e lartë që ishte per veshje vetëm nga pjesa elitë e popullsis.

Shekulli i 20-të dha një përgjigje të moshës së tyre. Arkeologët mësuan se njerëzit e parë kishin ardhur në ishull në mes të shekullit 4 dhe 7. Platformat janë ndërtuar pak më vonë, statujat filluan të ndërtohen rrethe vitit 1000 pas Krishtit. Statujat të reja më nuk u ngriten pas vitit 1680, rezultat i shkaterrimit të shoqërisë, të shkaktuara nga ose që rezultoi nga një luftë. Konkluzioni: statujat ishin ndërtuar mbi një periudhë 500 vjeçare – d.mth. mesatarisht, dy koka gjigande nga guri u ngritën çdo vit. Guri i përdorur për kokat gjigande rrjedhe nga thelbi i brendshëm i vullkanit Rarku Rano. Në të vërtetë, atje, ka qindra hapësira bosh te mbetura, edhe pse rrethe 400 statuja ende mbeten brenda ne gurore. Kjo është një situatë interesante, sepse kjo do të thotë se kane qenë mjaft statuja te pergatitura për një shekull që do të vijë ...qe do te thote se ka gjase se më shumë se dy statuja kane qenë ngritur çdo vit.

Si ishin ndertuar (gdhendur) gurët? Disa mjete nga guri ishin ende në minierë, ato duket të jenë mjetet e mundshme që kishin qenë përdorur. Eksploruesi norvegjez Thor Heyerdahl u përpoq të rikrijonte kokat nga guri në vend. Gjashtë burra kanë punuar për tre ditë, duke rezultuar në një kokë guri që ishte pesë metra e lartë. Ishte argumentuar se kjo do të marrë një ekip prej gjashtë njerëz, një vit për të krijuar një statujë gjigande - do të thotë se të gjithë prodhimin e gurëve mund të jetë rezultat i vetëm dymbëdhjetë njerëzve - larg nga konkluzionet e arritura nga preferencat e Erich von Däniken. Sa nga ka ardhur artizanati, kjo çështje ishte paraqitur edhe nga Thor Heyerdahl. Ai dyshonte supozimin e përgjithshem që kishin ardhur nga perëndimi dhe mendonin ata me origjinë nga Amerika e Jugut - e veçanërisht nga Peru. Megjithatë, arkeologët nuk mund ta mbështesnin këtë teori, pasi ata deklaruan se populli peruan nuk posedonte anije deti e aftë që do të arrijnë deri te Ishujt e Pashkëve. Në stilin e tij unik, Heyerdahl kërkoi për të sfiduar këtë argument dhe në vitin 1947 organizoi ekspeditë Kon Tiki, në të cilin ai përdori një anije tradicionale jugore amerikane në përpjekjet e tij për të arritur të Ishujet e Pashkeve. Lundrimi i Heyerdahl zgjati per 101 ditë, duke mbuluar 6.000 km, duke treguar se anija ishte definitivisht anije që lundron mirë - në kundërshtim me mendimet arkeologjike. Megjithatë, Heyerdahl nuk mbërrini ne Ishujte e Pashkëve, por përfundoi në Tahiti. Ekspedita e Heyerdahl ishte e para e një serie, e të gjitha synimëve për të arritur ishullin e Pashkëve nga Amerika e Jugut. Por të gjithë ato përfunduan në Tahiti - nuk e bëri kurrë atë të Ishujve te Pashkëve.

Moai në Ishullin e Pashkëve

Megjithatë, është e vërtetë se një sasi e caktuar e bimëve në ishullin e Pashkëve kanë një origjinë nga amerika jugore. Ajo ishte në fakt një prove e tillë që frymëzoi Heyerdahl dhe të tjerët të arsyetojnë për teori amerikane te origjinës jugore. Megjithatë, më pas, ajo ka treguar se të paktën një nga këto bimë u dërgua në ishulli më shumë se 30.000 vjet më parë - nga kafshët. Një tjeter bimë ka qenë përhapur në të gjithë ishujt e Oqeanit Paqësor nëpërmjet rrymave oqeanike. Prova e vetme e Heyerdahl për një agjent te njeriut (nga amerika e jugut), ishte prania e patates në ishull. Edhe pse është enigmatike, nuk ka asnjë provë që mjerisht ishte transportuar nga njerëzit. Ajo mund të ketë qenë transportuar apo kapur nga shpendët. Dëshmi se popullsia e ishullit të Pashkëve e kanë origjinën nga Polinezi ishte zbuluar në ishullin Pitcairn, 2000 km në perëndim të ishullit të Pashkëve. Me 1790 gjurmët e një ndikimi polinezian u zbuluan aty - por zbulimi më i rëndësishëm ishte prania e kokave gjigande, e ndërtuar mbi platformat, duke sugjeruar një lidhje midis Ishujve Pitcairn dhe të Pashkëve. Për fat të keq, kolonistët e hershem kishin shkatërruar këto krerë, e cila është një nga arsyet kryesore pse kjo lidhje është pak i njohur.

Zgjidhje përfundimtare që njerëzit nga ishujte e Pashkëve erdhen nga Perëndimi dhe jo nga amerika jugore erdhën kur hulumtimet e ADN-së të skeletëve te datës 1100-1868, zbuluan ngjashmërin me ishujt Hawaii dhe Ishujt Chatham, pranë Zelandës së Re. Në të vërtetë, në fund, Heyerdahl vetë e hodhi poshtë teorin e amerikës jugore. Megjithatë, shumë fshehtësi te ishujve të Pashkëve mbetën, si shkrimi enigmatik i njohur si rongo rongo. Në kohën e ardhjes së evropianëve, kishte ende një numer të madh të pllakave rongo rongo dhe objekte të tjera prej druri te mbuluara me këto hieroglife. Ata janë mbajtur në mbulojs bërë nga kallami, edhe pse pak nëse ka ende mund ti lexojn ato. Gjuha u pa fillimisht nga një prift, Jozefi Eyraud, personi i parë jo-lokale për tu vendosur mbi ishull por pas një zjarri të gjitha shkrimet e popullsisë se ishujve të Pashkëve u zhdukën. Sot, vetëm 26 objekte me shkrime rongo rongo mbeten, duke na dhënë një total prej 16.000 shenja. Për fat të keq, të gjitha përpjekjet për të deshifruar gjuhën deri tani duken se kane dështuar. Megjithatë, Benon Z. Profesor Szalek të Universitetit të Szezecin është parë nga disa si dyshifrues i gjuhës rongo rongo dhe argumenton një rast të ngjashëm, dmth se "shkrimet e ishullit të Pashkëve përbëjnë sekuenca dhe formulat rituale të shkurtërs duke vlerësuar Avatarin - mishërimi ose djali i zotit. Përveç kësaj, Szalek beson se do të ishin Tamilet nga India që sollen civilizimin e tyre për te ishujt e Pashkëve. " Studimet antropologjike te kafkave te vjetra nga varrezat megalitike tregojnë një fakt te pabesueshem, dmth se rreth 60 për qind e popullsisë së ishullit të Pashkëve ishte me origjinë Europoidale".