Börte
| Börte Hatun | |
|---|---|
 Një pikturë miniaturë mogule që paraqet Börte | |
| Hatunja e madhe e Perandorisë Mongole dhe Khamag Mongol | |
| Mbretërimi | 1189–1230 |
| Paraardhës | Moqe |
| Bashkëshort | Xhingis Han |
| Fëmijë | Xhochi Çagataj Ögedei Tolui Hochen Behi Alahai Behi Tümelün Alaltun Checheihen |
| Shtëpia | Hongirad |
| I ati | Dei Seichen |
| E ëma | Tacchotan |
Börte (rreth 1161–1230) ishte gruaja e parë e Temyxhinit, i cili u bë Xhingis Han, themeluesi i Perandorisë Mongole. Börte u bë kreu i Gjykatës së parë të Xhingis Hanit dhe perandoresha e madhe e perandorisë së tij. Dihet pak për detajet e jetës së saj të hershme, por ajo u fejua me Xhingisin në një moshë të re, u martua në shtatëmbëdhjetë vjeç, dhe më pas u rrëmbye nga një fis rival. Shpëtimi i guximshëm i burrit të saj mund të ketë qenë një nga ngjarjet kryesore që e filluan atë në rrugën e tij për t'u bërë një pushtues. Ajo lindi katër djem dhe pesë vajza, të cilat, së bashku me pasardhësit e tyre, ishin linja kryesore e gjakut që zgjeroi më tej Perandorinë Mongole.
Jeta e hershme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pak fakte historike dihen rreth jetës së saj të hershme, por mongolët kanë shumë legjenda për të. Ajo që dihet pak është në përgjithësi nga Historia Sekrete e Mongolëve.
Börte lindi rreth vitit 1161 në Olhonud të Hongirad. Ky fis ishte miqësor me fisin Borjigin, në të cilin lindi Temyxhin. Ajo ishte e bija e Dei-Sechen dhe Chotan.[1] Ajo përshkruhej se kishte një “çehre të drejtë” me “dritë në fytyrë dhe zjarr në sytë e saj”, që do të thotë se ajo ishte inteligjente.[1] Vajzat që vinin nga fisi Olkhonud ishin të njohura për të qenë veçanërisht të bukura.[2]
Martesa ishte rregulluar nga babai i saj dhe Yesugei, babai i Xhingisit, kur ajo ishte 10 dhe ai ishte 9 vjeç. Temyxhin pastaj qëndroi me familjen e saj derisa u thirr përsëri për të ndihmuar nënën e tij dhe motrat më të vegjël, për shkak të helmimit të Yesugei nga një armik.[1]
Në vitin 1178, afro 7 vjet më vonë, Temyxhin udhëtoi në rrjedhën e poshtme të lumit Kelüren për të gjetur Börte. Kur Dei-Sechen pa që Temyxhin ishte kthyer për Börte, ai ishte i kënaqur dhe e kishte çiftin "të bashkuar si burrë e grua".[2] Me lejen e Dei-Sechen, ai mori Börte dhe nënën e saj për të jetuar në jurtan e familjes së tij, e cila ishte kampuar përgjatë lumit Senggür.[1] Dhurata martesore e Börte ishte një xhaketë e hollë e zezë e vogël.[1]
Rrëmbimi dhe shpëtimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Shpëtimi i Börte
Menjëherë pasi ajo u martua me Temyxhin, Tre Merkitët sulmuan kampin e familjes në agim. Temyxhin, dhe familja dhe miqtë e tij ishin në gjendje të shpëtonin me kuaj, por nuk kishte më kuaj për për të shpëtuar Börte. Ajo u mor në rob nga Merkitët dhe iu dha një prej luftëtarëve të tyre si plaçkë lufte. Bastisja ishte në shenjë hakmarrjeje për rrëmbimin e Hoelun, nënës së Temyxhinit, nga babai i tij Yesugei shumë vite më parë.[1] Temyxhin u shqetësua shumë nga rrëmbimi i gruas së tij dhe tha se shtrati i tij "ishte i zbrazët" dhe gjoksi i tij ishte "copëtuar".[2] Ai ishte i vendosur ta kthejë Börte dhe e shpëtoi atë disa muaj më vonë me ndihmën e aleatëve të tij Wang Khan dhe Jamukha. Disa studiues e përshkruajnë këtë ngjarje si një nga udhëkryqet kryesore në jetën e Temyxhinit, e cila e lëvizi atë gjatë shtegut për t'u bërë një pushtues.[3][4]
Börte ishte mbajtur në rob për tetë muaj, dhe ajo lindi Jochin pasi ajo u shpëtua, duke lënë dyshimin se kush ishte babai i fëmijës, sepse kapësi i saj e merrte si "grua", dhe për këtë arsye mund të kishte mbarsur me të. Sidoqoftë, Xhingis lejoi Jochin të qëndrojë me familjen e tij dhe e pretendoi atë si djalin e tij. Ai ishte menduar të ishte pasardhësi i Xhingisit, por për shkak të dyshimit se ishte babai i vërtetë i Jochi, vëllezërit e tij nuk do ta pranonin atë si sundimtar dhe Xhingisi duhej të zgjidhte një djalë tjetër.
Fëmijët
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Pema e familjes së Xhingis Hanit
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c d e f Onon, Urgunge (red.). The secret history of the Mongols; The life and times of Chinggis Khan (PDF) (në anglisht). section 65.
- ^ a b c Rachewiltz, Igor de (dhjetor 2015). "The Secret History of the Mongols: A Mongolian Epic Chronicle of the Thirteenth Century". Western Washington University (në anglisht).
- ^ "Historic Kidnapping Cases That Will Make You Want to Hold Your Loved Ones Closer". HistoryCollection.co (në anglishte amerikane). 2018-10-03. Marrë më 2019-07-28.
- ^ "Genghis Khan". HISTORY (në anglisht). Marrë më 2019-07-28.