Polisi
Polis (greqisht: πόλις-polis dhe πόλεις-poleis) fjalë për fjalë do të thotë qytet. Ai përcaktonte qendrën administrative dhe fetare të qytetit, si një pjesë e dallueshme nga pjesa tjetër e qytetit. [1] Në historiografinë moderne, polisi zakonisht përdoret për të treguar qytetet e lashta greke, si Athina klasike dhe poliset bashkëkohëse të saj, gjë që shpesh përkthehet si "qytet-shtet ". Këto qytete përbëheshin nga një qendër e fortifikuar e qytetit ( asty ) e ndërtuar mbi një akropol ose një port që kontrollonte territoret përreth ( khôra ).
Qyteti-shtet i lashtë grek u zhvillua gjatë periudhës arkaike si paraardhës i qytetit, shtetit dhe qytetarisë gjë që vazhdoi (megjithëse me ndikim në rënie) edhe në periudhën romake, kur fjalë e barabartë latine ishte civitas, që do të thotë "shtetësi", ndërsa municipium përdorej për një entitet lokal josovran. Shprehja "qytet-shtet", që në anglisht (përkrah gjermanishtes Stadtstaat ), nuk e përkthen plotësisht termin grek. Poleis nuk ishin si qytetet e tjera të lashta si Tiro apo Sidon, të cilat qeveriseshin nga një mbret ose një oligarki e vogël, por më tepër subjekte politike të sunduara nga trupat e tyre të qytetarëve. Pikëpamja tradicionale e arkeologëve — se shfaqja e urbanizimit në vendet e gërmimit mund të lexohej si një indeks i mjaftueshëm për zhvillimin e një polisi— u kritikua nga François Polignac në vitin 1984 [2] : polisi i Spartës, për shembull, u krijua në një rrjet fshatrash. Termi polis, i cili në Greqinë arkaike nënkuptonte "qytetin", ndryshoi me zhvillimin e qendrës së qeverisjes në qytet duke nënkuptuar edhe konceptin "shtet" (që përfshinte edhe fshatrat përreth qytetit). Më në fund, me shfaqjen e një nocioni qytetarie midis pronarëve të tokave, me këtë nocion përshkruhej tërë bashkësia e qytetarëve. Megjithatë, grekët e lashtë nuk i referoheshin gjithmonë Athinës, Spartës, Thebës dhe poliseve të tjera si të tilla. Në këtë mënyrë, trupi i qytetarëve u bë kuptimi më i rëndësishëm i termit polis në Greqinë antike.
Termi i lashtë grek që në mënyrë specifike nënkuptonte dhe paraqiste një tërësi të ndërtesave dhe hapësirave urbane është asty (ἄστυ).
Platoni analizon polisin në veprën e tij Republika, titulli grek i të cilit, Πολιτεία ( Politeia ), rrjedh nga fjala polis. Forma më e mirë e qeverisjes së polisit për Platonin është ajo që çon në të mirën e përbashkët. Mbreti filozof është sundimtari më i mirë sepse, si filozof, ai njihet me Formën e të Mirës. Në analogjinë e Platonit për anijen e shtetit, mbreti filozof drejton polisin, sikur të ishte një anije, në drejtimin më të mirë.
Librat II – IV të Republikës kanë të bëjnë me Platonin që adreson përbërjen e një polisi ideal. Në Republikë, Sokrati është i shqetësuar me dy parimet themelore të çdo shoqërie: nevojat e ndërsjella dhe ndryshimet në aftësi. Nisur nga këto dy parime, Sokrati merret me strukturën ekonomike të një polisi ideal. Sipas Platonit, ekzistojnë pesë klasa kryesore ekonomike të çdo polisi: prodhuesit, tregtarët, marinarët / pronarët e anijeve, tregtarët me pakicë dhe përfituesit e pagave. Së bashku me dy parimet dhe pesë klasat ekonomike, ekzistojnë katër virtyte. Katër virtytet e një "qyteti të drejtë" përfshijnë mençurinë, guximin, moderimin dhe drejtësinë. Me të gjitha këto parime, klasa dhe virtyte, besohej se do të ekzistonte një "qytet i drejtë" ( polis ).