Vrhovni komandant Tito predaje vojničku zastavu 1. proleterskoj brigadi u Bosanskom Petrovcu 7. novembra 1942.
Partizanska brigada je pokretna partizanska formacija namenjena pre svega ofanzivnim dejstvima protiv snaga okupatora na privremeno okupiranoj teritoriji, kako u uslovima sadejstva sa svojim frontom, tako i u uslovima isključivo partizanskog oblika oružane borbe.[1] Tipična brigada NOVJ je taktička združena jedinica. U NOR-u se u sastavu 253 brigade borilo se preko 500 hiljada partizana.[1] Kao borbena formacija postojala je i u drugim partizanskim ratovima 20. veka veka.[1]
Organizacijski sastav, naoružanje i oprema partizanske brigade prilagođeni su partizanskom obliku oružane borbe, u svim zemljišnim, vremenskim i taktičkim uslovima. S obzirom na znatnu vatrenu moć, veliku manevarsku sposobnost, kao i mogućnost da u području dejstva koristi podršku teritorijalnih oružanih i neoružanih organizacija i raznih oblika otpora agresoru, brigada može da izvršava sve zadatke u oružanoj borbi.[1]
Partizanske brigade služe kao jezgro u formiranju većih operativnih združenih sastava, kao što su divizije.[1] Elitne partizanske brigade nazivane su proleterskim.
Za osnivanje partizanske brigade, ne radi se samo o tome da se prikupi određen broj ljudi. Brigada je samostalna formacija koja mora imati svoju strukturu i, što je najvažnije, unutrašnju koheziju.[2] Zato nije bilo moguće formirati brigadu naprečac, već samo postepeno. Najpre su formirani samostalni bataljoni, pa kad bi oni ovladali borbenom veštinom i učvrstili se kao borbeni kolektivi, od više bataljona bilo je moguće formirati brigadu.[2]
Partizanske brigade, osim što su borbeni sastavi, u pravilu su bile i "neobično čvrsti kolektivi koje je povezivao zajednički cil, uzajamno poverenje i podrška". Zajednički život i borba pod iznimnim naporima, stvarao je snažne međusobne ljudske veze i osećaj zajedništva, vitalan za brigadu. Svaki borac je bio svestan da ne može propustiti neprijatelja kroz svoj položaj i time eventualno dovesti susednu jedinicu u situaciju da joj se neprijatelj iznenada pojavi iza leđa.[2] Tokom NOB, zabeleženo je mnogo slučajeva u kojima su borci, silom događaja odvojeni od svoje brigade, ulagali neverovatne napore da joj se ponovo priključe.[2]
Tokom Drugog svetskog rata u okviru NOV i PO Jugoslavije, odnosno Jugoslovenske armije, formirano je 229 brigada opšteg tipa, jedna gardijska i dve konjičke. Osim njih, šest brigada formirano je u inostranstvu (5 u Italiji i jedna u SSSR). Formirano je takođe i 34 artiljerijske, 11 inžinjerijskih, 2 tenkovske, 1 protivtenkovska, 3 protivavionske brigade, 29 brigada KNOJ-a, 3 saobraćajne brigade, 13 dopunskih brigada, 3 puka za vezu i 6 vazduhoplovnih pukova. U okviru NOVJ formirane su takođe i 24 brigade stranih državljana.[4] U toku rata formirano je 357 brigada i 10 pukova (ranga brigade), ukupno 367 brigada (pukova). Obnovljeno je (rasformirano pa ponovo formirano) 10 brigada, rasformirano je 106 brigada i jedan puk, tako da je na kraju rata ostalo 261 brigada i 9 pukova — ukupno 270 brigada (pukova).
