Stanko Bjelajac

STANKO BJELAJAC
Stanko Bjelajac Ćane
Mesto rođenja	Majske Poljane, kod Gline
Datum smrti	24. 1. 2003. (90 godina)
Mesto smrti	Beograd SR Jugoslavija
Supruga	Polka Bjelajac
Deca	Ranko, Mile i Vlado
Profesija	vojno lice
Član KPJ od	septembra 1939.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija 1941 — 1973.
Čin	general-pukovnik
Narodni heroj od	27. novembra 1953.
Odlikovanja	Orden narodnog heroja Orden ratne zastave Orden zasluga za narod sa zlatnim vencem Orden bratstva i jedinsta Orden narodne armije Orden za vojne zasluge Orden partizanske zvezde Šablon:Orden za vojne zasluge2 Orden za hrabrost Orden za hrabrost Partizanska spomenica 1941.

Stanko Bjelajac — Ćane (Majske Poljane, kod Gline, 21. maj 1912 — Beograd, 24. januar 2003), učesnik Narodnooslobodilačke borbe, general-pukovnik JNA, društveno-politički radnik SFR Jugoslavije i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 21. maja 1912. godine u Majskim Poljanama, kod Gline. Osnovnu školu završio je u rodnom selu, a nižu gimnaziju u Glini. Pre rata, radio je kao poreski činovnik u Petrinji. Nakon upoznavanja sa komunistom Arturom Turkulinom, 1938. godine postao je kandidat, a od septembra 1939. i član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Aktivno je delovao u radničkom pokretu u Petrinji i Glini, a u svom selu je bio aktivan u „Seljačkoj slogi“. Bio je i član Mesnog komiteta KPJ Petrinja. Uz pomoć svog brata Ranka, 1939. godine je u svom stanu u Petrinji formirao prvu partijsku organizaciju fabrike „Gavrilović“.

Narodnooslobodilačka borba

Po okupaciji Jugoslavije i uspostavi Nezavisna Država Hrvatska (NDH), bio je član Sreskog komiteta KPJ Petrinja. Ubrzo je napustio Petrinju i otišao u Majske Poljane. Tamo je bio jedan od organizatora ustanka na Baniji. S grupom od osamnaest ustanika iz svog sela, Trtnika i Brnjeuške, formirao je prvu udarnu desetinu na Baniji. Sa desetinom je izveo nekoliko manjih akcija, a zatim je otišao u Šamaricu, gde se priključio ustaničnoj grupi Vasilja Gaćeše. S Gaćešom je organizovao partizanski Šamarički logor i učestvovao u svim akcijama pod vođstvom Gaćeše.

Bjelajac je za vreme rata vršio sledeće dužnosti:

• komandant Prvog glinskog bataljona,
• komesar Šamaričkog logora,
• zamenik komandanta Banijskog partizanskog odreda,
• komandant Banije,
• komandant Osme banijske brigade,
• operativni oficir štaba za Baniju,
• načelnik štaba Sedme banijske divizije,
• načelnik štaba Četvrtog korpusa NOVJ.

Nakon pogibije Vasilja Gaćeše, 29. aprila 1942. godine, preuzeo je komandu nad Odredom i u toku maja i juna izveo niz akcija na ustaška, domobranska i žandarska uporišta, poznata pod nazivom „Akcije za osvetu Gaćešine smrti“. Posebno se istakao u akciji na ustaško uporište Ćuntić, zatim u borbama za Bačugu i Kraljevčane. Za vreme neprijateljske ofanzive na Kozaru, Stanko je sa svojim odredom napao neprijatelja s leđa i tako pružio pomoć partizanima koji su bili u okruženju.

Kasnije je sa svojom brigadom kod Žirovca prešao Unu i iz Banije se prebacio u Bosansku Krajinu, gde je učestvovao u oslobođenju Bihaća. U toku prve noći borbi, zarobio je 100 domobrana s opremom. Za uspešno vođenje borbe, brigadu je pohvalio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito. Posebno teške, ali uspešne borbe vodio je Bjelajac protiv neprijatelja u pravcu Cetingrada i Slunja. Na dve nedelje borbi, u tročasovnom napadu bio je oslobođen Slunj.

Brigada pod komandom Stanka Bjelajca je zatim učestvovala u borbama Četvrte i Pete neprijateljske ofanzive. Stanko i njegovi borci su, među ostalim, dvanaest dana vodili bitke na vrhu Oglavak na planini Raduši. Učestvovao je u pratnji i prenošenju ranjenika preko Neretve i u razbijanju četnika na drugoj strani. Nakon prelaza Jahorine krenuo je prema Podgradu kao prethodnica divizije, gde su upali u obruč 369. legionarske divizije. Prethodnica je odbila sva tri nemačka uzastopna napada i u jurišu se probila iz obruča u pravcu prema jedinicama Koče Popovića. Stanko je nakon toga učestvovao u borbama protiv neprijatelja na Baniji, Kordunu i Gorskom kotaru. U to je vreme postao i većnik Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Hrvatske (ZAVNOH).

U završnim operacijama za oslobođenje, Stanko, tada pukovnik i načelnik Štaba Četvrtog korpusa NOVJ, izvršio je poslednje pregovore u Ilirskoj Bistrici o predaji 17.000 neprijateljskih vojnika.

Posleratni period

Posle rata, bio je pomoćnik komandanta Druge armije, tri godine je bio u Sovjetskom Savezu na školovanju u Vojnoj akademiji „Mihail Vasiljevič Frunze“, komandant 27. ratne divizije, načelnik Štaba 12. armije i ostalo.

Takođe je završio najviše vojne škole u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA). Bio je nastavnik u Školi taktike, načelnik Školskog centra Pete armijske oblasti, komandant Prve proleterske divizije i načelnik Štaba Četvrte armijske oblasti do 1973. godine, kada je penzionisan u činu general-pukovnika JNA. Posle toga se angažovao u društveno-političkim aktivnostima, pa je bio poslanik u Saveznoj skupštini SFRJ. Kao penzioner, do 1991. godine je živeo u selu Novo Selište, kod Petrinje.

Preminuo je 24. januara 2003. godine u Beogradu, a sahranjen je u Aleji narodnih heroja na Novom groblju u Beogradu. Imao je tri sina — Ranka, Mileta i Vladu. Njegov srednji sin Mile je poznati srpski istoričar i direktor Instituta za noviju istoriju Srbije.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i više jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden ratne zastave, Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem, Orden narodne armije sa lovorovim vencem, Orden za vojne zasluge sa velikom zvezdom, Orden partizanske zvezde sa srebrnim vencem, Orden za vojne zasluge sa zlatnim mačevima i dva Ordena za hrabrost. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 27. novembra 1953. godine.

Literatura

• Ko je ko u Jugoslaviji. Beograd: Sedma sila. 1957. 
• Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. 
• Bjelajac, Mile S. (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-039-6.