Ascanio Sobrero
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Chìmich. A l'era fieul dël médich Gian Sobrè e 'd Giusepin-a Demichèlis. A l'é làureasse an Medzin-a e chirurgìa a l'Università ëd Turin dël 1833 e a l'ha otnù l'abilitassion ëd médich l'ann apress. Grassie a l'anteresse dël barba Carl Rafael, diretor dël laboratòri chìmich dl'Arsenal ëd Turin, a l'ha podù travajé ant ël setor dla chìmica. Dël 1840 a l'é andàit a Paris për travajé ant ël laboratòri ëd Théophile-Jules Pelouze, anté ch'a l'ero motobin avansà jë studi sl'assion dl'àcid nìtrich sle sostanse orgàniche e sj'efet esplosiv ch'a podìo causé. A l'ha travaja 'dcò con Jean Baptiste Dumas. Dël 1843 a l'ha tramudà ant n'àutr laboratòri arnomà: col ëd Justus von Liebig a Giessen. Rintrà torna a Turin a l'é stàit assistent ëd chìmica general e professor ëd chìmica a la Scòla ëd Mecànica e Chìmica aplicà a j'Art. Durant soa arserca a l'ha dëscorvù la nitro-glicerin-a. A l'ancamin a l'avìa ciamala "piro-glicerin-a", e a l'era bin sagrinà për sò usage, 'me a arzulta da 'd litre privà a da n'artìcol ëd giornal anté che a fortiva con ciairëssa ch'a l'era estremaman pericolosa e impossìbil da controlé. An efet Sobrè a l'era tant sbaruvà da lòn ch'a l'avìa creà ch'a l'ha stërmalo për pì che n'ann. Për soa euvra a l'ha arseivù la promossion a professor ëd chìmica dochimàstica[1] dl'Università ëd Turin. N'àutr student ëd Pelouze a l'era 'l giovo Alfred Nobel, che, conossùa la nitro-glicerin-a aranda 'l 1860, a l'é tornà a la bòita d'arme ëd soa famija che giumaj a smijava falìa e a l'ha tentà 'd fela torna parte con sti esperiment; a l'ha riussì, bele ch'a l'ha trovà malfé controlé la sostansa an sigurëssa. Dj'agn 1860 Nobel a l'ha cujì e studià vàire fasson, mësc-e, angign e process për tratela e a l'ha patentaje. St'arserca a l'ha peui mnà a dëscheurve la dinamit, la balistit e la gelignit, grassie a le quaj Nobel a l'ha vagnà 'd capitaj. Combin che Nobel a l'ha sèmper arconossù e onorà Sobrè 'me l'òm ch'a l'avìa trovà la nitroglicerin-a, Sobrè a l'é nen mach restà sagrinà da j'usage dl'esplosiv, ma 'dcò përché an chèiche ocasion a l'avìa nen arconossuje ij sò mèrit. Donch Nobel, motobin sgnor, a l'ha decidù 'd pagheje na pension për la vita. Dël 1851 a l'ha ancor dëscorvù 'l Sobrereul (idrat ëd pireul, peui ciamà sobrereul a soa memòria). Ancor ancheuj a l'é dovrà an famacologìa 'me stimolant dla respirassion. Dal 1860 al 1882 a l'ha mostrà ant la Scòla d'aplicassion për angigné dël Valentin. A l'ha colaborà për vàire con Francesco Selmi, chìmich emilian esiliasse a Turin dòp j'arvire dël 1848. A l'é stàit ëdcò mèmber dl'Academia dle Siense. Nòte[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
