Przejdź do zawartości

Ustrzyki Górne

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ustrzyki Górne
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

bieszczadzki

Gmina

Lutowiska

Wysokość

ok. 650 m n.p.m.[2], inne źródła 590[3][4] m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

80[5]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-714[6]

Tablice rejestracyjne

RBI

SIMC

0356323[7]

Położenie na mapie gminy Lutowiska
Mapa konturowa gminy Lutowiska, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Ustrzyki Górne”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko dolnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Ustrzyki Górne”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko dolnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Ustrzyki Górne”
Położenie na mapie powiatu bieszczadzkiego
Mapa konturowa powiatu bieszczadzkiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Ustrzyki Górne”
Ziemia49°06′20″N 22°38′59″E/49,105556 22,649722[1]
Strona internetowa

Ustrzyki Górnewieś w Polsce położona nad potokiem Wołosatym w Bieszczadach, w województwie podkarpackim, w powiecie bieszczadzkim, w gminie Lutowiska[7][8]. Leży w pobliżu skrzyżowania dróg wojewódzkich nr 896 i 897. Wieś jest siedzibą sołectwa Ustrzyki Górne, w którego skład wchodzi również miejscowość Wołosate.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Wieś lokowana na prawie wołoskim w XVI wieku, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego[9]. Rozłożyła się na długości ponad 4 km nad potokiem Wołosaty.

Wzmianki o Ustrzykach Górnych pochodzą z 1529. Z połowy XVI w. pochodzą przywileje wydane przez Piotra Kmitę dla Stuposian (1531) oraz Tarnawy Niżnej (1537) i Wyżnej (1549). Wieś lokowana na prawie wołoskim ok. 1537 przez ród Kmitów.

Piotr Kmita Sobieński do 1553 r. dziedziczył Ustrzyki Górne, a po jego śmierci bezdzietna wdowa Barbara Kmita z Herburtów. Po jej śmierci w 1580 dziedziczył Ustrzyki Górne brat Stanisław Herburt.

Miejscowość została ponownie założona w 1580.

Właściciele Stuposian obejmowali również tereny Ustrzyk Górnych. Wsie te istniały już wcześniej przed oficjalnym założeniem. Pierwsze wzmianki o kolejnych osadach: Dydiowej, Łokciu, Ustrzykach Górnych, Berehach Górnych, Wetlinie i Jaworcu pochodzą z roku 1580. Dziesięć lat później istniały już przysiółki Łuh (1589, dziś Bereżki) i Dołhyłuh (1590, dziś Muczne).

O istniejącej wsi świadczą dokumenty z 1580. W 1622 mieszkańców Moczarnego zdziesiątkowało „morowe powietrze” do tego stopnia, że wieś przestała istnieć, a w Wołosatem w 1665 był tylko jeden uprawiany łan kmiecy, podczas gdy pół wieku wcześniej – dziesięć i trzy czwarte łana. Podobna zaraza dotknęła najprawdopodobniej i Ustrzyki Górne.

W 1667 Sejm za zasługi i fundację kościoła w Jasieniu zezwolił Maciejowi Stanisławowi Ustrzyckiemu na zamianę Ustrzyk Dolnych za Ustrzyki Górne. Maciej Ustrzycki dokonał zamiany Ustrzyki za Ustrzyki (dolne za górne). W 1701 tołhoje, zbóje zza węgierskiej granicy zrabowali wioskę i uprowadzili mieszkańców. W 1709, w czasie trwania III wojny północnej, wioska została spalona przez oddział Szwedów, cofających się z Ukrainy po przegranej bitwie pod Połtawą. Ustrzyki należały potem, jak i Stuposiany, do Wisłockich. Wisłoccy włączyli się do walk niepodległościowych, biorąc udział w powstaniach. Po powstaniu majątki zostały konfiskowane.

W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Ustrzyki Górne byli spadkobiercy Juliusza Rittnera[10].

W 1914 Ustrzyki Górne należały m.in. do Augusta Nowaka, który posiadał tu tartak. Wybudowano tu także kolejkę wąskotorową od Ustrzyk do Sokolików.

W pierwszym kwartale 1915 w czasie I wojny światowej najcięższe walki toczyły się o Przełęcz Użocką i Przełęcz Beskid nad Wołosatem, co powodowało też zniszczenie wsi.

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie leskim województwa lwowskiego. W miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Ustrzyki Górne”[11].

Wieś została zajęta 27 września 1944 przez wojska radzieckie[12]. W latach 1945–1946 w walce z nacjonalistami ukraińskimi z OUN-UPA zginęło tutaj 4 żołnierzy z polskiej 8 Dywizji Piechoty. W 1946 r. przesiedlono większość miejscowych Ukraińców do ZSRR, a w 1947 pozostałych na Ziemie Zachodnie. Przesiedlono także Polaków. Pozostawione gospodarstwa zostały spalone przez KBW[13]. Po unicestwieniu wsi powstała strażnica WOP w 1951 oraz schronisko PTTK, uruchomione w 1956.

W latach 80. zaczęły rozwijać się jako osada leśna, a w latach 1984–1986 na miejscu cmentarza greckokatolickiego wybudowano kościół parafialny pw. św. Anny (wg proj. Mieczysława Zarycha) oraz powstały budynki siedziby Bieszczadzkiego Parku Narodowego.

W 1992 wybudowano Ośrodek Turystyczno-Rekolekcyjny im. Jana Pawła II[14], a w 1997 Ośrodek Turystyczno-Noclegowy Zajazd Pod Caryńską.

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1921 – Ustrzyki Górne zamieszkiwało 428 osób (w 68 domach mieszkalnych):
  • 1991 – 90 osób
  • 2004 – 114 osób
  • 2011 – 89 osób[15][16]
  • 2020 – 80 osób[5]

Honorowe obywatelstwa

[edytuj | edytuj kod]

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Ustrzyki Górne stanowią dobrą bazę dla turystyki pieszej. Zimą oferują dobre warunki do narciarstwa biegowego (brak wyciągów narciarskich). W okolicy znajdują najwyższe szczyty polskich Bieszczadów: Połonina Caryńska (1297 m), Wielka Rawka (1304 m) oraz Tarnica (1346 m).

Szlaki turystyczne

[edytuj | edytuj kod]

Szlak pieszy E8:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143296
  2. Trasa 9 – Wielka Rawka z Ustrzyk Górnych, [w:] Piotr Sieńko i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 73, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
  3. Trasa 1 – Tarnica z Wołosatego i Ustrzyk Górnych, [w:] Piotr Sieńko i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 55, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
  4. Trasa 2 – Połonina Caryńska z Ustrzyk Górnych i Brzegów Górnych, [w:] Piotr Sieńko i inni, Niezbędnik turystyczny – Bieszczady, Piwniczna-Zdrój: Agencja Wydawnicza WiT, 2021, s. 56, ISBN 978-83-89580-21-4 (pol.).
  5. a b Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-05-20].
  6. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1316 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  7. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  8. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  9. Tomasz Figlus, Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, w: „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej” tom 5 (2016), s. 31.
  10. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 231.
  11. Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999, s. 28. ISBN 83-87424-77-3.
  12. ВОВ-60 – Сводки. victory.mil.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-18)].
  13. Grzegorz Motyka, Akcja "Wisła" '47. Komunistyczna Czystka Etniczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023, s. 78, ISBN 978-83-08-08057-3 (pol.).
  14. Historia | Parafia Ustrzyki Górne [online], Ustrzyki Górne, 30 czerwca 2016 [dostęp 2023-06-04] (pol.).
  15. Wieś Ustrzyki Górne w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2018-03-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  16. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-04].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]