Umowa warszawska 1920
 Od lewej: gen. Antoni Listowski, Symon Petlura, płk. Wołodymyr Salski, płk. Marko Bezruczko, oficerowie ukraińscy i polscy – wyprawa kijowska, kwiecień 1920 roku | |||
| Data |
21 kwietnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Wynik |
zawarcie sojuszu polsko-ukraińskiego przeciwko bolszewikom | ||
| Przyczyna | |||
| Strony traktatu | |||
| |||
| Przywódcy | |||
| |||
Umowa warszawska (ukr. Варшавський договір) – tajna umowa międzynarodowa między Rzeczpospolitą Polską (II RP) a Ukraińską Republiką Ludową (URL) zawarta 21 kwietnia 1920 roku w Warszawie, w czasie wojny polsko-bolszewickiej.
Postanowienia
[edytuj | edytuj kod]Rząd polski uznał w niej istnienie URL i zrezygnował z roszczeń do ziem sięgających granicy wschodniej Rzeczypospolitej Obojga Narodów z 1772 roku. Rząd URL uznał granicę polsko-ukraińską na Zbruczu i przecinającą Wołyń na wschód od Zdołbunowa (pozostawiając Równe i Krzemieniec po stronie polskiej) i dalej na północ do linii Prypeci. Oznaczało to zrzeczenie się przez Ukrainę terenów leżących na zachód od określonej w umowie linii granicznej[1]. Oba kraje zobowiązały się do niezawierania umów międzynarodowych skierowanych przeciw sobie oraz gwarantowały prawa ukraińskiej ludności w Polsce i polskiej na Ukrainie. Ze strony polskiej umowę podpisał wiceminister spraw zagranicznych Jan Dąbski, ze strony ukraińskiej kierownik ministerstwa spraw zagranicznych, przewodniczący delegacji URL na rozmowy z Polską toczone od jesieni 1919 roku, Andrij Liwycki.
Częścią składową umowy była konwencja wojskowa z 24 kwietnia 1920 roku, podpisana przez ukraińskiego generała Wołodymyra Sinklera i najbliższego współpracownika Józefa Piłsudskiego, Walerego Sławka oraz Wacława Jędrzejewicza (działających jako pełnomocnicy Naczelnego Wodza), która rozpoczynała współpracę militarną obu krajów przeciw bolszewickim wojskom na terytorium Ukrainy. Umowa z 21 kwietnia obowiązywała od chwili podpisania (art. 9), umowa z 24 kwietnia nabierała siły równocześnie z pierwszą (art. 1). Obie umowy były tajne[2], z wyjątkiem opublikowanego w Monitorze Polskim[3] aktu uznania państwowego Ukraińskiej Republiki Ludowej i Dyrektoriatu Symona Petlury jako rządu Ukrainy.
Obie sporządzono w języku polskim i ukraińskim z zastrzeżeniem, że w razie wątpliwości tekst polski uważany będzie za autentyczny. Bezpośrednim skutkiem podpisania umowy była rozpoczęta cztery dni później wyprawa kijowska.
12 października 1920 roku w Rydze polska delegacja podpisała zawieszenie broni w wojnie polsko-bolszewickiej, uznając jako stronę nie tylko RFSRR, ale i USRR, co oznaczało wycofanie uznania dyplomatycznego Ukraińskiej Republiki Ludowej. Traktat ryski, zawarty ostatecznie 18 marca 1921 r. potwierdzał uznanie USRR jako „państwa ukraińskiego”, tym samym milcząco anulował postanowienia umowy warszawskiej[4].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Udział żołnierzy ukraińskich w wojnie polsko-bolszewickiej upamiętniany jest m.in. w trakcie harcerskiej akcji Płomień Braterstwa przy mogiłach wojsk URL znajdujących się na terenie współczesnej Polski[5].
W 2022 roku, w przeddzień Święta Wojska Polskiego, hołd żołnierzom ukraińskim spoczywającym na prawosławnym cmentarzu na warszawskiej Woli oddał prezydent Andrzej Duda w obecności ambasadora Ukrainy Wasyla Zwarycza i prawosławnego ordynariusza wojskowego abp Jerzego[6].
Sojuszowi polsko-ukraińskiemu poświęcono film dokumentalny Trudne braterstwo (1998)[7]. Do tego zagadnienia odnosi się także powstały w 2019 roku film Tajna operacja (reż. Walerij Szałyga)[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W umowie strony zastrzegły jednocześnie wyraźną możliwość korekty granicy na Wołyniu w przyszłości na korzyść Ukrainy, traktując linię graniczną na Wołyniu jako tymczasową.
- ↑ Artykuł 8 umowy pierwszej zabraniał ujawniania jej (z wyjątkiem art. 1) bądź przekazana stronie trzeciej bez zgody obu stron. Art. 16 umowy drugiej zobowiązywał obie strony do utrzymania jej w tajemnicy. Rozwiązanie takie było sprzeczne z art. 18 Traktatu Wersalskiego, wedle którego wszystkie umowy międzynarodowe zawierane przez członka Ligi Narodów dla ważności wymagały rejestracji przez Sekretariat Ligi. Tekst ukraiński ogłosił Sergiusz Pawłowicz Szczełuchin, Варшавський договір між Поляками й С.Петлюрою 21 квітня 1920 (Praga 1926), tekst polski Leon Wasilewski, Kwestia ukraińska jako zagadnienie międzynarodowe (Warszawa 1934).
- ↑ Monitor Polski nr 97 z 28 kwietnia 1920, s. 3. Opublikowano treść pierwszego punktu pierwszej umowy jako komunikat polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i równobrzmiący komunikat Ukraińskiej Misji Dyplomatycznej w Warszawie. Wynikało to z art. 8 pierwszej umowy.
- ↑ Obiektywny wyrok historii brzmieć może tylko tak: Polska porzuciła w Traktacie Ryskim swego sprzymierzeńca. Inną jest sprawą, czy mogła postąpić inaczej i czy powinna była prowadzić dalej wojnę, tym razem nie w obronie własnej, lecz dla dotrzymania przymierza z Petlurą. Jest to pytanie, które pozostawiam bez odpowiedzi. Paweł Zaremba, Historia dwudziestolecia (1918-1939). T. 1 Paryż 1981, s. 170.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Na cmentarzach zapalono „Płomień Braterstwa”. Poruszające słowa nad grobami żołnierzy ukraińskich z 1920 r.. warszawa.wyborcza.pl, 2019-08-15. [dostęp 2019-08-15].
- ↑ Hołd dla żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej [online], prezydent.pl, 14 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-19].
- ↑ Trudne braterstwo [online], filmpolski.pl [dostęp 2022-08-19].
- ↑ W Winnicy odbyła się premiera filmu „Tajna operacja”, opowiadającego o sojuszu Piłsudski-Petlura [online], slowopolskie.org [dostęp 2022-08-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Pobóg-Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski t. 2 cz. 1, Londyn 1956.
- Robert Potocki, Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920-1939) Wydawnictwo: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1999 ; ISBN 83-85854-46-0, rozdziały książki dotyczące wojny 1920 i planów strategicznych tworzenia armii URL w latach trzydziestych:[1].
- Pawło Szandruk, Geneza umowy kwietniowej z 1920 roku, BPU, 1935, nr 16-17, s. 183–186.
- Jan Jacek Bruski, Petlurowcy, Kraków: Wyd. Arcana, 2004, ISBN 83-86225-03-3, OCLC 749576912.
- Adam Przybylski, Wojna polska 1918 – 1921, Warszawa 1930.
- Tadeusz Kutrzeba, Wyprawa kijowska, Warszawa 1937.
- Adam Janusz Mielcarek, Granica Wołyńska. Terytorialne postanowienia układu Piłsudski-Petlura, w: „Wiadomości Historyczne”, lipiec-sierpień 2010, nr 4 (290), s. 39–44.
- 21 kwietnia 1920 r. Umowa Piłsudski-Petlura
- Pawło Haj-Nyżnyk, Refleksja nad rolą Symona Petlury i znaczeniem sojuszu wojskowo-politycznego Ukrainy z Polską (1920 r.) we współczesnej ukraińskiej pamięci historycznej // Dziedzictwo Józefa Piłsudskiego i Symona Petlury. Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość partnerstwa Polski i Ukrainy. – Lublin 2021 Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej, 2021. – S.61–77. [2]