Szarża pod Rokitną
| I wojna światowa, front wschodni | |||
 Wojciech Kossak: Szarża pod Rokitną (1934) | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
austro-węgierska „ofensywa wyprzedzająca” | ||
| Wynik |
pyrrusowe zwycięstwo Austro-Węgier | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Szarża pod Rokitną – szarża ułanów 2 szwadronu II Brygady Legionów Polskich podczas I wojny światowej w dniu 13 czerwca 1915.
Sytuacja strategiczna
[edytuj | edytuj kod]Na wiosnę 1915 roku II Brygada Legionów uległa reorganizacji. Została podzielona na trzy grupy taktyczne pod dowództwem odpowiednio majora Januszajtisa, pułkownika Hallera i podpułkownika Roji. 1 kwietnia dowódcą II Brygady mianowano Austriaka Ferdynanda Küttnera, 16 dni później oddziały polskie zostały skierowane na pogranicze Bukowiny i Besarabii. Zostały podporządkowane generałowi Ignazowi Edlerowi von Kordemu[a]. 3 pułk piechoty Legionów pod dowództwem płk Zygmunta Zielińskiego został rozlokowany na odcinku frontu pomiędzy wsiami Dobronowce i Toporowce. Artyleria w Bałamutówce, ułani 3 szwadronu w rejonie Rarańczy, a 2 szwadron w oddalonej o około 10 kilometrów miejscowości Kotul-Ostrica. W pierwszych dniach czerwca została przeprowadzona reorganizacja 2 i 3 szwadronu ułanów w II dywizjon kawalerii legionowej. Dowództwo nad dywizjonem powierzono rotmistrzowi Zbigniewowi Dunin-Wąsowiczowi. Dowódcą 2 szwadronu został porucznik Jerzy Topór-Kisielnicki, a 3 szwadronu porucznik Juliusz Klasterski.
Przebieg szarży
[edytuj | edytuj kod]„Nasz Wąsowicz, chłop morowy,
Zbił Moskali w Cucyłowej.
Odznaczył się szwadron drugi,
Wrażej krwi on przelał strugi.
Pieśń szwadronu Wąsowicza[1]
12 czerwca 1915 roku oddziały II Brygady działały w rejonie wsi Rokitna (obecnie Ukraina). Z polskimi oddziałami sąsiadowały oddziały związku taktycznego pułkownika D. Pappa z prawej strony, a od lewej oddziały 42 Dywizji Piechoty. Rozpoczął się wspólny atak w celu zdobycia zajmowanych przez Rosjan pozycji w okolicy wsi Rokitna. Pomimo zaciekłych walk wojska austriackie i polskie nie osiągały założonych celów strategicznych. 13 czerwca w godzinach przedpołudniowych pozycjom 42 Dywizji zaczęły zagrażać nacierające oddziały rosyjskie. Około południa do dywizjonu ułanów powrócił rtm. Dunin-Wąsowicz, który został wezwany do szefa sztabu II Brygady kapitana Vagasa. W celu wyparcia oddziałów rosyjskich z pozycji we wsi Rokitna oba szwadrony dywizjonu miały zaatakować z lewej flanki, wspierając piechotę szturmującą potrójne okopy rosyjskie.
Rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz osobiście poprowadził swoich ułanów do walki. Po przekroczeniu bagnistych brzegów rzeczki Rokitnianki, Dunin-Wąsowicz skierował 3 szwadron do odwodu, a ze szwadronem 2. ruszył do ataku. W ciągu około 13 minut ułani przedarli się przez 3 linie wroga. W ataku wzięło udział 62 ułanów. Poległo 15, 3 kolejnych zmarło z ran, 27 zostało rannych, 6 trafiło do niewoli, 2 zaginęło w akcji, 6 wróciło do własnych pozycji cało i zdrowo[2]. Szarża nie została wykorzystana. Oddziały piechoty w niedostatecznym stopniu wsparły ułanów. Jednak mimo odparcia szarży nocą oddziały rosyjskie opuściły swoje pozycje i wycofały się[3].
Skład 2 szwadronu w chwili szarży[4]
[edytuj | edytuj kod]
- 1. Zbigniew Dunin-Wąsowicz, rotmistrz, komendant II dywizjonu – † poległ
- 2. Jerzy Topór-Kisielnicki, porucznik, komendant 2 szwadronu – † poległ
- 3. Roman Prawdzic-Włodek, porucznik, zast. komendanta dywizjonu – † poległ
- 4. Marian Fąfara, porucznik, oficer prowiantowy – ranny
- 5. Tadeusz Adamski (ułan), wachmistrz szwadronowy – † poległ
- 6. Władysław Nowakowski, wachmistrz służbowy – † poległ
I pluton
- 7. Stanisław Sokołowski, komendant plutonu, wachmistrz – ranny
- 8. Karol Karasiński, kapral – † poległ
- 9. Józef Szperber[b], kapral – ranny
- 10. Stanisław Ejzerman, kapral (na bocznym patrolu) – ranny
- 11. Michał Majda, ułan – † poległ
- 12. Antoni Zwatschke, ułan – † poległ
- 13. Jan Metschke[c], ułan – ranny, w niewoli, potem odbity
- 14. Kazimierz Prokop, ułan – ranny, w niewoli
- 15. Józef Krawczyński[d], ułan – ranny
- 16. Antoni Rothkeel, ułan – ranny
- 17. Stanisław Kamiński, ułan – ranny
- 18. Józef Sala, ułan – ranny
- 19. Jan Beresz, ułan – ranny
- 20. Tadeusz Wojciechowski, ułan (na bocznym patrolu) – ranny
- 21. Jan Bylica, ułan – koń raniony
II pluton
- 22. Zygmunt Jagrym-Maleszewski, komendant wachmistrz – ranny, w niewoli, po amputacji nogi wymieniony jako inwalida
- 23. Mieczysław Chwalibóg[e], kapral – ranny, w niewoli
- 24. Tadeusz Brincken, kapral – ranny
- 25. Stefan Liszko, kapral – koń padł
- 26. Bronisław Łuszczewski, ułan – † poległ
- 27. Eugeniusz Potok-Łada, ułan – † poległ
- 28. Stanisław Kułakowski, ułan – ranny
- 29. Edward Ściborowski, ułan – ranny
- 30. Jerzy Kuszel ps. „Franciszek Skowron”, ułan
- 31. Jan Chwalibóg, ułan
- 32. Tadeusz Łękawski, ułan
- 33. Stanisław Wołoszyn, ułan
- 34. Stanisław Piątkowski, ułan – koń padł
- 35. Władysław Lipczyk, ułan
- 36. Tadeusz Olchowa, ułan
III pluton
- 37. Stanisław Rostworowski, komendant wachmistrz (komendant bocznego patrolu)
- 38. Jerzy Bolesław Świdziński, plutonowy – kontuzjowany, koń padł
- 39. Karol Krzysztof Bokalski, kapral – ranny
- 40. Stanisław Grekowicz, kapral – koń ranny
- 41. Jerzy Oskierka-Kramarczyk, kapral – koń padł
- 42. Władysław Turski, kapral – koń padł
- 43. Bolesław Kubik, ułan – † poległ
- 44. Jerzy Rakowski, ułan – † poległ
- 45. Tadeusz Starczewski ps. „Wincenty Rawski”[5], ułan – † poległ
- 46. Władysław Tworkowski, ułan – † poległ
- 47. Mikołaj Szysz, ułan – † poległ
- 48. Władysław Sierhiejewicz, ułan – †29 VI 1915 w Czerkasach z ran
- 49. Stanisław Szczepan, patrolowy – ranny
- 50. Wojciech Mazur, ułan – ranny
- 51. Jan Raszowski, ułan
- 52. Stanisław Różyc, ułan
- 53. Stanisław Tylicki, ułan – koń padł
- 54. Jan Szymański, ułan – koń padł
- 55. Karol Dobrzański, kapral (na bocznym patrolu)
- 56. Stanisław Wiącek
IV pluton
- 57. Bolesław Dunin-Wąsowicz, komendant wachmistrz – kontuzjowany
- 58. Józef Sztembartt (Stembarth lub Sztembarth[6][7]), kapral, ranny, † zmarł wskutek powikłań po odniesionych ranach 5 października 1936 roku[8]
- 59. Emil Garbaczewski, patrolowy – ranny, w niewoli
- 60. Bazyli Janiszyn, ułan – † zmarł z ran
- 61. Michał Firlit, ułan – ranny
- 62. Antoni Łabęcki[f], ułan – ranny w niewoli
- 63. Andrzej Jakubowicz, ułan – ranny w niewoli, potem odbity
- 64. Roman Senowski[9][10], ułan – ranny
- 65. Jan Stachura, ułan – ranny
- 66. Tadeusz Polański, ułan – koń padł
- 67. Piotr Skawiński, ułan
- 68. Adolf Zamoyski, ułan
- 69. Stanisław Lubicz, wachmistrz tytularny (na bocznym patrolu)
- 70. Adam Kossowski[g], kapral (na bocznym patrolu)
- 71. Hieronim Sługocki, ułan (na bocznym patrolu)
- 72. Sylwester Mechedin (Mihden), ułan - ranny
Po szarży
[edytuj | edytuj kod].jpg)
15 czerwca 1915 roku w Rarańczy na miejscowym cmentarzu odbył się pogrzeb 15 poległych w szarży ułanów. Na trumnie Zbigniewa Dunin-Wąsowicza przykrytej czerwonym suknem z wyszytym na nim orłem polskim położono ułańskie czako i złamaną szablę. Po uroczystościach odprawionych przez księdza Józefa Panasia i przemowach uczestnika szarży wachmistrza Sokołowskiego i porucznika Kordeckiego odśpiewano Boże coś Polskę i złożono trumny do wspólnej mogiły. Szarża szybko stała się tematem medialnym, informacja o wydarzeniu została rozpropagowana przez prasę polską, a następnie stała się tematem literackim i malarskim. Została opisana m.in. w książce "Legiony w boju" napisanej przez Bertolda Merwina i wydanej w 1915[2] oraz w książce "Bohaterstwo Legionów" autorstwa Stanisława Rostworowskiego wydanej w 1916[2]. W okresie powojennym mogiły ułanów 2 szwadronu znalazły się poza granicami kraju w Rumunii. Po nawiązaniu kontaktów pomiędzy 2 Pułkiem Ułanów a 11 Pułkiem Huzarów Rosiori od 1918 roku to oni opiekowali się grobami polskich legionistów w Rarańczy.
Na mocy porozumienia między Rzecząpospolitą a Rumunią w lutym 1923 roku przeprowadzono ekshumację zwłok, które przewieziono do kraju. 25 lutego 1923 roku odbył się w Krakowie uroczysty pogrzeb poległych w szarży ułanów, tj. rtm Zbigniewa Dunina-Wąsowicza i 14 żołnierzy z 2 szwadronu[11][12]. Brał w nim między innymi udział Józef Piłsudski oraz biskup Adam Stefan Sapieha. Piłsudski udekorował trumny orderami Virtuti Militari V klasy. Po uroczystościach na Rynku kondukt żałobny udał się na Cmentarz Rakowicki. Tutaj do zgromadzonych przemawiali ksiądz Władysław Antosz, dawny kapelan legionowy, płk Janusz Maleszewski, uczestnik szarży oraz generał Stanisław Szeptycki, który w imieniu Piłsudskiego udekorował Orderami Virtuti Militari tych uczestników szarży, którzy nie byli odznaczeni wcześniej. W dwa lata później odsłonięto pomnik na grobie ułanów[13][14].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]
W 1915 w Wiedniu został wybity medal upamiętniający szarżę pod Rokitną, zaprojektowany przez Jana Raszkę, na którego awersie widnieją popiersia rtm. Zbigniewa Wąsowicza, por. Kisielnickiego i por. Włodka[15].
W przeddzień 17 rocznicy szarży, 12 czerwca 1932 w Rarańczy odbyło się odsłonięcie pomnika upamiętniającego poległych tam legionistów[16].
Na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie został ustanowiony pomnik upamiętniający poległych w bitwie, zaprojektowany przez Józefa Gałęzowskiego[17].
Edmund Słuszkiewicz był autorem sztuki scenicznej pt. Rokitna – Nowa Samosierra, zrealizowanej w formie słuchowiska radiowego we Lwowie w 1938 roku.
Szarża pod Rokitną stała się kanwą dla jednej z piosenek legionowych tzw. „Pieśni Szwadronu Wąsowicza”[18], w której upatruje się korzeni późniejszych popularnych kupletów dwuwierszowych opisujących w humorystyczny sposób wojenne losy poszczególnych polskich pułków kawaleryjskich tzw. „Żurawiejek”[1]. Szarża jest także wspominana w zwrotce pieśni "Czerwone maki na Monte Cassino" - choć w niektórych publikowanych wersjach fragment "Jak ci spod Rokitny sprzed lat" jest zastąpiony słowami: "Jak ci spod Racławic sprzed lat"[19].
Walki pod Rokitną zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, napisem na jednej z tablic, w okresie II RP i po 1990 "ROKITNA 13 VI 1915".
20 września 2019 miała miejsce premiera filmu Legiony w reżyserii Dariusza Gajewskiego, w którym wiernie odtworzono szarżę pod Rokitną[20].
W Warszawie, na Żoliborzu, znajduje się ulica "Bitwy pod Rokitną".
W Krakowie znajdują się dwie nazwy ulic upamiętniające szarżę: ul. rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza[21] i ul. Rokitniańska[22].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dowódcy XI Korpusu austro-węgierskiego, wchodzącego w skład grupy generała Karola Pflanzer-Baltina.
- ↑ Artysta malarz, w WP zweryfikowany z datą 1 czerwca 1919 do stopnia rotmistrza. Służył w 2 Pułku Szwoleżerów Rokitańskich, od 1923 roku w rezerwie.
- ↑ W Wojsku Polskim zweryfikowany do stopnia rotmistrza.
- ↑ Krawczyński Józef – wzięty do niewoli rosyjskiej. Mianowany majorem Wojska Polskiego od 1 czerwca 1919 roku. Służył w 24 Pułku Piechoty w Łucku. W 1925 roku przeszedł w stan spoczynku.
- ↑ Wzięty do niewoli rosyjskiej. Przebywał w obozie jenieckim, z którego po wydostaniu się zaciągnął się do 5 Dywizji Strzelców Polskich na Syberii. W styczniu 1920 roku pod Krasnojarskiem dostał się do niewoli bolszewickiej. Powrócił do Polski w 1922 r.
- ↑ Porucznik łączności Antoni Łabęcki ur. 13 stycznia 1897 roku w Tarnowie, zginął śmiercią lotnika 27 czerwca 1922 roku w Bydgoszczy.
- ↑ Wkrótce po szarży został mianowany porucznikiem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Witold Sienkiewicz „Bojowo i lirycznie”, Demart S.A 2010, ISBN 978-83-7427-586-6.
- ↑ a b c Mateusz Drożdż, Krakowskie szable pod Rokitną, "Nasza Historia" nr 6 (19), czerwiec 2015.
- ↑ Mateusz Drożdż, Krakowskie szable pod Rokitną, "Nasza Historia" nr 06 (19), czerwiec 2015.
- ↑ Na podstawie Stanisław Rostworowski Nie Tylko Pierwsza Brygada (1914-1918) Z Legionami na bój P.W. EGROSS – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1993.
- ↑ Tadeusz Starczewski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2019-05-19].
- ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 270, 1039.
- ↑ Po powrocie z leczenia do Legionów mianowany podporucznikiem.
- ↑ Nekrologi. „Kurier Warszawski”. 275, s. 8, 1936-10-07. Warszawa.
- ↑ Ppor. Roman Senowski poległ 26 kwietnia 1920 podczas zdobywania dworca w Koziatynie (zobacz Zagon na Koziatyn) Nowości Illustrowane 1920 nr 21 s. 9 (zdjęcie) [1]
- ↑ Lista strat 1934 ↓, s. 777.
- ↑ Pogrzeb bohaterów rokitniańskich w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1923.
- ↑ Pogrzeb bohaterów z pod Rokitny. „Nowości Illustrowane”. Nr 9, s. 2, 3 marca 1923.
- ↑ Pogrzeb bohaterów rokitańskich w Krakowie Nowości Illustrowane 1923 nr 8 s. 8 [2]
- ↑ Pogrzeb bohaterów spod Rokitny Nowości Illustrowane 1923 nr 9 s. 1-3 ( zawiera zdjęcia)[3]
- ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 39. ISBN 83-919305-8-0.
- ↑ Rocznica szarży pod Rokitną. Odsłonięcie pomnika. „Kurjer Poranny”. Nr 163, s. 1, 13 czerwca 1932.
- ↑ Cmentarz Rakowicki w Krakowie. swiat-kamienia.pl. [dostęp 2015-03-29].
- ↑ Witold Ślusarski „Ostrogami dzwoń”, Unia-Press, Warszawa 1992.
- ↑ Czerwone maki na Monte Cassino [online], Śpiewnik Niepodległości [dostęp 2022-09-05] (pol.).
- ↑ Legiony (2019). Filmweb. [dostęp 2019-09-22].
- ↑ Dunin-Wąsowicza Zbigniewa, rtm. Kraków (Kraków-Krowodrza), Ulica, 30-112 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-09-05] (pol.).
- ↑ Rokitniańska Kraków (Kraków-Śródmieście), Ulica, 31-409 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2022-09-05] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918-1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
- Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
- August Krasicki: Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914-1916. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1988. ISBN 83-211-1000-2.
- Stanisław Jan. Rostworowski: Nie tylko Pierwsza Brygada (1914-1918) – Z Legionami na bój. Warszawa: P. W. EGROS – Oficyna Wydawnicza, 1993. ISBN 83-85253-05-X.
- Andrzej Czesław Żak, Rokitna 1915, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994, ISBN 83-11-08294-4, OCLC 69461342.
- Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918. Warszawa: "Wolumen" (przedruk z 1935 roku), 1990. ISBN 83-85218-00-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rokitna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 704.
- Artykuł o Szarży pod Rokitną. [dostęp 2012-12-30].