Przejdź do zawartości

Skrajna prawica

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Joseph de Maistre, lider skrajnego, reakcyjnego nurtu legitymistów w czasie rewolucji francuskiej
Członkowie NSDAP i Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej w okresie działania Frontu Harzburskiego
Francisco Franco, był dyktatorem Państwa Hiszpańskiego w latach 1936–1975. Jego styl prowadzenia państwem silnie czerpał z idei narodowego katolicyzmu

Skrajna prawica, znana także pod innymi określeniami ekstremalna prawica lub prawicowy ekstremizm – termin używany na określenie osób i ugrupowań o poglądach prawicowych, charakteryzujących się radykalnym programem lub metodami działania, przede wszystkim o poglądach ultranacjonalistycznych, faszystowskich, autorytarnych, rasistowskich, antykomunistycznych, którzy w pierwszej kolejności stawiają swój naród na pierwszym miejscu i często kierują się przy tym populizmem[1][2][3][4][5][6].

Od dekad termin ten jest używany głównym nurcie nauki w odniesieniu do faszyzmu i nazizmu, a dzisiaj także do neofaszyzmu, neonazizmu, alt-rightu, rasowej supremacji (przede wszystkim białej) i innych podobnych ideologii politycznych zawierających w sobie elementy ultranacjonalizmu, ksenofobii, szowinizmu, niechęci do zjawiska imigracji, rasizmu, fundamentalizmu religijnego, teokracji, homofobii, transfobii, antyfeminizmu, reakcjonizmu i monarchizmu[7][8][9][10][11][12][13][14][15]. Poszczególne odmiany faszyzmu charakteryzuje się jako skrajnie prawicowe ze względu na przekonanie, że rzekomo określona grupa ludności jest lepsza od innej i ma prawo dominować nad innymi grupami, które są jej zdaniem gorsze od nich[16]. W sprawach gospodarczych skrajna prawica często jest niechętna kapitalizmowi (choć jej nowsze nurty stosują niekiedy mariaż neoliberalizmu i autorytaryzmu)[5][17][18].

W opinii Davida Robertsona określanie mianem „faszystowskich” powojennych grup prawicowych, szczególnie jeżeli ich program zawiera elementy nacjonalizmu, stanowi poważne przekłamanie. Zamiast tego postuluje on stosowanie terminów „neofaszyzm” i „nowa prawica”[19].

Rządy partii lub innych ugrupowań skrajnie prawicowych mogą prowadzić do opresji, przemocy politycznej, wymuszonej asymilacji, czystek etnicznych lub ludobójstw[20].

Historia i podział skrajnej prawicy

[edytuj | edytuj kod]

Pojęcie to pojawiło się po rewolucji francuskiej i mianem skrajnej prawicy określano ugrupowania, które odmawiały przyjęcia republiki, a domagały się powrotu do monarchii[21]. Skrajna prawica sama w sobie zawiera troistość, tzn. ma „swoją” prawicę, „swoje” centrum i „swoją” lewicę, oraz ekstrema[22].

Skrajna prawica w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce jako organizacje skrajnie prawicowe są klasyfikowane m.in. Obóz Narodowo-Radykalny, Młodzież Wszechpolska, Narodowe Odrodzenie Polski, Falanga Bartosza Bekiera, Rodacy Kamraci Wojciecha Olszańskiego i mniejsze grupy, w tym te o charakterze neonazistowskim (np. polska sekcja międzynarodowego ruchu Krew i Honor)[23][24][25].

Krytyka pojęcia i mniejszościowe głosy

[edytuj | edytuj kod]

Zdaniem Jacka Bartyzela[26] w latach 30. XX wieku nazwę prawica skrajna upowszechniły środowiska lewicujące określając nim ideologie i ruchy radykalne łączące rzekomo idee socjalizmu i nacjonalizmu (faszyzm i nazizm) – przez co obniżyły rangę samego pojęcia prawica. Sam nazizm określany jest przez niego jako wróg prawicy[26].

Klasyfikacja faszyzmu i nazizmu jako skrajnej prawicy niekiedy bywa kontestowana[27]. Niemniej jednak takie głosy pozostają na marginesie nauki[7][26]. Sam twórca ideologii faszystowskiej Benito Mussolini określał swój ruch właśnie jako prawicowy[28].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ https://www.nytimes.com/2016/05/29/world/europe/rise-of-donald-trump-tracks-growing-debate-over-global-fascism.html
  2. ↑ R. Tokarczyk, Rozważania nad pojęciem ekstremizmu, [w:] Annales Universitatus Mariae Curie-Skłodowska, 2003/2004, vol. L/LI, s. 272.
  3. ↑ A. Hołub, Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu, [w:] Studia Politicae Universitatis Silesiensis, t. 17, 2016, s. 32.
  4. ↑ L. Słupek, Ekstremizm polityczny, [w:] Konflikty współczesnego świata. 1 (pod red. R. Borkowskiego), 2001, s. 98.
  5. ↑ a b R. Tokarczyk, Teoretyczna a praktyczna istota współczesnego ekstremizmu politycznego, [w:] E. Olszewski (red.), Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, Wydawnictwo UMCS, 2004, s. 29–30.
  6. ↑ Hiliard, Robert L. i Michael C. Keith, Waves of Rancor: Tuning in the Radical Right, >Armonk, New York: M.E. Sharpe Inc., 1999, s. 43.
  7. ↑ a b M. Bankowicz, Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.
  8. ↑ Ctrl-Alt-Delete: The origins and ideology of the Alternative Right | Political Research Associates [online], politicalresearch.org [dostęp 2024-04-25] (ang.).
  9. ↑ R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust, 2012, s. 112.
  10. ↑ H-J. Schindler, M. Zaborowski, Mapping Right-Wing Extremism in Central and Eastern Europe, 2023, s. 24.
  11. ↑ S. D. Tansey, Politics, the Basics, 2004, s. 73.
  12. ↑ H. Slomp, European Politics Into the Twenty-First Century. Integration and Division, 2000, s. 40–41.
  13. ↑ S. J. Lee, European Dictatorships 1918–1945, 2012, s. 33.
  14. ↑ R. P. Carlisle (red.), The Encyclopedia of Politics: The Left and the Right, Volume 2: The Right (Thousand Oaks, California, United States; London, England; New Delhi, India: Sage Publications, 2005) s. 693.
  15. ↑ Parsons, Craig i Timothy M. Smeeding, Immigration and the transformation of Europe (Cambridge University Press, 2006) s. 18.
  16. ↑ Woshinsky, Oliver H., Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior (Oxon, England; New York City, United States: Routledge, 2008) s. 156.
  17. ↑ D. Kasprowicz, Populistyczna radykalna prawica jako obszar badawczy, 2017, s. 83.
  18. ↑ A. Hołub, Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec, [w:] Świat Idei i Polityki, t. 4 [15], 2004, s. 135–136.
  19. ↑ D. Robertson, Słownik polityki, Warszawa 2009, s. 112. Cyt. „Po zakończeniu II wojny światowej ruchy faszystowskie pojawiały się sporadycznie i na krótko, a określanie mianem faszystowskich wszystkich grup prawicowych, szczególnie jeżeli ich program zawiera elementy nacjonalizmu, stanowi poważne przekłamanie (patrz neofaszyzm i nowa prawica)”.
  20. ↑ http://mattgolder.com/files/research/arps.pdf
  21. ↑ Davies, Peter, The Extreme Right in France, 1789 to the Present: From De Maistre to Le Pen. London, England; New York City, United States: Routledge, 2002. s. 40.
  22. ↑ Religia – polityka – naród. Studia nad współczesną myślą polityczną. Rafał Łętocha (red.). Kraków: Nomos, 2010, s. 47–69.
  23. ↑ R. Pankowski, Right-Wing Extremism in Poland, 2012, s. 3-6.
  24. ↑ M. Pisarski, The myth of the Pole-Catholic and the contemporary Polish far right, [w:] Religion and identity: Political conditions (red. R. Michalak), 2023, s. 256.
  25. ↑ "NEVER AGAIN" Association, Braun’s Hate. Report, 2023, s. 17.
  26. ↑ a b c J. Bartyzel, Próba teoretyzacji pojęcia „prawica”, [w:] Religia – polityka – naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010, s. 55.
  27. ↑ K. Kosiński, Prawicowość nazizmu? Uwagi na marginesie niemieckiej edycji Mein Kampf Adolfa Hitlera oraz innych publikacji dotyczących narodowego socjalizmu. Problem badawczy, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2022, nr 1, s. 539–541.
  28. ↑ Benito Mussolini. Fascism: Doctrine and Institutions. (Rzym, Włochy: ‘Ardita’ Publishers, 1935) s. 26. Cytat z doktryny faszyzmu: „We are free to believe that this is the century of authority, a century tending to the 'right,' a fascist century.”.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010.
  • B. Sack, Margarete Blank. Portret, [w:] Aby pamięć przetrwała. Dziedzictwo totalitaryzmu w Europie, red. G. Purves, 2018.
  • D. Kasprowicz, Populistyczna radykalna prawica jako obszar badawczy, 2017.
  • R. Wilsom, P. Hainsworth, Far Right Parties and Discourse in Europe: A Challenge for our Times, 2012.
  • R. Stackelberg, Hitler’s Germany: Origins, Interpretations, Legacies, 2002.
  • D. A. Snow, H. Kriesi, S. A. Soule, The Blackwell Companion to Social Movements, 2004.
  • L. J. Zaborowski, Przeciw systemowi w imię „Wielkiej Polski”? Geneza Ruchu Narodowego i jego działalność w latach 2012–2015, 2020.
  • R. Tokarczyk, Rozważania nad pojęciem ekstremizmu, [w:] Annales Universitatus Mariae Curie-Skłodowska, 2003/2004, cz. L/LI.
  • R. Griffin, M. Feldman, Fascism: Post-war fascisms, 2004.
  • G. Claeys, Encyclopedia of Modern Political Thought, t. 1, 2013.
  • H-G. Betz, Radical Right-Wing Populism in Western Europe, 1994, s. 23.
  • A. Hołub, Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu, [w:] Studia Politicae Universitatis Silesiensis, t. 17, 2016.
  • J. Eidsmoe, God and Caesar: Christian Faith and Political Action, 1997.
  • N. Pinfield, A/AS Level History for AQA. The Quest for Political Stability: Germany, 1871-1991. Student Book, 2015.
  • A. Hołub, Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec, [w:] Świat Idei i Polityki, t. 4 [15], 2004.
  • A. E. Steinweis, The People’s Dictatorship, 2023.
  • A. B. Gunlicks, Comparing Liberal Democracies. The United States, United Kingdom, France, Germany, and the European Union, 2011.
  • D. Orlow, The Nazi Party 1919-1945: A Complete History, 2010.
  • W. E. Dyson, Terrorism: An Investigator’s Handbook, 2010.
  • R. P. Murphy, Lessons for the Young Economist, 2012.
  • T. Kirk, Nazism and the Working Class in Austria, 1996.
  • P. Morgan, Facism in Europe, 1919-1945, 2003.
  • W. Wojtasik, Lewica i prawica w Polsce. Aspekty ekonomiczno-społeczne, 2011.
  • I. Gołębiowska, Analiza komparatystyczna współczesnego nacjonalizmu państw Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej, [w:] Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 36, nr 2, 2014.
  • R. Mallett, Mussolini in Ethiopia, 1919-1935. The Origins of Fascist Italy’s African War, 2015.
  • M. Pielka, Radykalizacja nastrojów antysemickich w latach trzydziestych w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Scripta Historica, nr 21, 2015.
  • Ł. Lewkowicz, Ekstremizm prawicowy Partii Ludowej-Nasza Słowacja w Republice Słowackiej: ideologia i praktyka polityczna, [w:] Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej.
  • B. Klandermans, N. Mayer, Extreme Right Activists in Europe. Through the Magnifying Glass, 2006.
  • R. Saull, Capital, Race and Space, t. 1, 2023.
  • K. Kijek, U źródeł Zagłady: nazizm, faszyzm i europejski antysemityzm, [w:] Polityka. Pomocnik Historyczny: Opór i Zagłada. 1943. Powstanie w getcie warszawskim Nr 2, 2023.
  • D. Kaszeta, The Forest Brotherhood. Baltic Resistance Against the Nazis and Soviets, 2023.
  • B. Pająk-Patkowska, Wymiar lewica-prawica w Polsce – podziały ideologiczne w polskim społeczeństwie, [w:] Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, nr 1, 2010.
  • N. Eremina, S. Seredenko, Right Radicalism in Party and Political Systems in Present-day European States, 2015.
  • E. Carter, The Extreme Right in Western Europe: Success Or Failure?, 2005.
  • R. Axtmann, Understanding Democratic Politics: An Introduction, 2003.
  • A. Heywood, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Warszawa 2007.
  • I. Janicka, Nastroje prawicowo-ekstremistyczne społeczeństwa niemieckiego, [w:] Przegląd Polityczny, 3, 145-158, 2016.
  • Peter Davies, Derek Lynch: The Routledge Companion to Fascism and the Far Right. Londyn: Routledge, 2002, s. 2–5. ISBN 0-203-99472-8.
  • S. Salzborn, German Right-Wing Extremism and Right-Wing Populism: Conceptual Foundations, [w:] Stifled Progress – International Perspectives on Social Work and Social Policy in the Era of Right-Wing Populism (pod red. K. Dunn, J. Fischer), 2019.
  • G. Braunthal, Right-Wing Extremism in Contemporary Germany, 2009.
  • A. Lochmannová, O. Kolář, Extremism Behind Bars, 2021.
  • B. Bankowicz, Skrajna prawica w demokracjach zachodnioeuropejskich, [w:] Państwo i Społeczeństwo, nr, 2001.
  • S. Brockmann, The Freest Country in the World. East Germany’s Final Year in Culture and Memory, 2023.
  • L. L. Snyder, The New Nationalism, 2003.
  • D. F. Crew, Nazism and German Society, 1933-1945, 1994.
  • Konrad Adenauer Stiftung, German Democracy on Guard: Confronting Political Extremism, Neo-Nazism, and Xenophobia, 1993.
  • M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010.
  • A. Györke, T. Juhász, Urban Culture and the Modern City: Hungarian Case Studies, 2024.
  • S. von Mering, T. W. McCarty, Right-Wing Radicalism Today: Perspectives from Europe and the US, 2014.
  • Carlisle, Rodney P.,The Encyclopedia of Politics: The Left and the Right, cz. 2: The Right (Thousand Oaks, California, United States; London, England; New Delhi, India: Sage Publications, 2005) s. 694.
  • H. Junginger, The Study of Religion Under the Impact of Fascism w: Numen Book Series, cz. 117 (Brill, 2008).
  • Eatwell, Roger: A Spectral-Syncretic Approach to Fascism, The Fascism Reader, Routledge, 2003.
  • A. Hitler, Mein Kampf. Eine kritische Edition, oprac. C. Hartmann, T. Vordemayer, O. Plöckinger, R. Töppel, współpraca P. Trees, A. Reizle, M. Seewald-Mooser, Monachium–Berlin 2016.
Faszyzm
Odmiany
związane
z poszczególnymi
krajami
inne
Faszyzm w historii
Faszyści
Partie i organizacje
Tematy powiązane

Oś polityczna
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Skrajna_prawica&oldid=74817065”