Polacy w Niemczech
 Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie w dawnym domu pisarza | |
| Populacja |
ok. 1,5–2 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
 Powiaty, w których Polacy stanowią najliczniejszą grupę obcokrajowców, stan z 16 marca 2015 roku | |
Polacy w Niemczech – zbiorowość Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących swoje korzenie z Polski, obejmująca m.in. potomków członków przedwojennej mniejszości polskiej, uchodźców politycznych lub emigrantów ekonomicznych, obywateli polskich o statusie cudzoziemców w Niemczech, jak również osoby, które opuściły Polskę deklarując niemieckie pochodzenie, a odwołujące się również do swojej polskiej tożsamości[1].
Według danych GUS Niemcy są drugim (za Wielką Brytanią) krajem o największej liczbie długookresowych migrantów z Polski[2]. Wcześniejsze dane GUS, biorące pod uwagę także migracje na krótszy okres, wskazywały, że Niemcy są najpopularniejszym krajem polskiej migracji[3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Zbiorowość migrantów z Polski jest silnie zróżnicowana pod względem poczucia tożsamości etniczno-kulturowej, co wynika z falowości migracji z Polski do Niemiec[4].
W ciągu ostatnich dwustu lat do Niemiec przemieściło się z terytoriów Polski ponad 8 mln osób[5].
Można tu rozróżniać m.in. Polaków, którzy znaleźli się w obrębie Związku Niemieckiego na skutek przesunięcia granic, oraz Polaków, którzy przybyli do Niemiec po zrywach narodowych lub w celach zarobkowych (np. w okresie stanu wojennego lub po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej).
Granice etniczne między Polakami i Niemcami, jak też innymi grupami autochtonicznymi, takimi jak Ślązacy, Mazurzy, czy Kaszubi, stały się w wyniku wielokrotnych zmian granic (np. w wyniku rozbiorów, po I i II wojnie światowej) w wielu przypadkach mało wyraźne[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Nowoczesna historia polskiej zbiorowości w Niemczech sięga XIX wieku.
Okres zaborów
[edytuj | edytuj kod]Masowy napływ imigrantów z terenów polskich, rozpoczął się w drugiej połowie XIX w. W latach 1870–1914 do Niemiec wyemigrowało ok. 3,5 miliona Polaków. W tym ok. 1,2 miliona Polaków przemieściło się z terenów ówczesnego zaboru pruskiego w głąb Cesarstwa Niemieckiego, 1,2 miliona polskich imigrantów pochodziło z terenów zaboru rosyjskiego, a ok. 1,1 miliona osób pochodziło z terenów zaboru austriackiego[7].
Okres międzywojenny
[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym oceniano, że na Śląsku mieszkało ok. 0,5 mln Polaków, a w Prusach Wschodnich ok. 100 tys. (Mazurzy). Ogólną liczbę autochtonów polskich w Niemczech szacowano na ok. 1 mln osób. Emigracja zarobkowa doprowadziła do powstania znacznych skupisk robotników polskich w Nadrenii (250 tys.). Robotnicy rolni (ok. 115 tys.) w 3/5 stale zamieszkiwali w obrębie Rzeszy, a pozostali (ok. 45 tys.) napływali do Niemiec w marcu i pozostawali tam do grudnia. Sezonowych robotników rolnych werbowała Niemiecka Centrala Robotnicza. Byli oni w stanie zaoszczędzić ok. 100 marek, ale warunki ich bytowania pozostawały bardzo ciężkie.
Centralną organizację polskiej mniejszości stanowił Związek Polaków w Niemczech, powstały w 1923 roku w Berlinie. Podzielony na pięć dzielnic terytorialnych liczył ok. 100 tys. członków. Organizacje zawodowe reprezentowało Zjednoczenie Zawodowe Polskie z centralą w Bochum, założone w 1902 roku. Posiadało ono ok. 13 tys. członków, głównie w Westfalii. Działały również stowarzyszenia kościelne, towarzyskie i gimnastyczne (Sokół). Poważne zasługi dla środowiska polskiego miało Towarzystwo Polskich Przemysłowców w Berlinie, założone w 1867 roku. Skupiało ono ok. 200 członków, przeważnie rzemieślników. Gospodarczy rozwój Polaków w Niemczech wspierały m.in. Bank Słowiański i Związek Spółdzielni Polskich. Prasę polską reprezentowało kilkanaście czasopism. Najpoważniejszym pismem był wychodzący w Bytomiu „Katolik”. Istniały także kluby sportowe, jak np. PKS Berlin.
Polskie szkolnictwo borykało się z dużymi trudnościami. Istniały 32 publiczne szkoły polskie (stan z kwietnia 1929 r.) – wyłącznie w rejencji opolskiej, gdzie uczęszczało do nich 646 dzieci. Nauka języka polskiego odbywała się także w 31 szkołach niemieckich, zlokalizowanych głównie na Warmii i terenach pogranicznych. Lekcje odbywały się w wymiarze dwóch do czterech godzin tygodniowo, a uczęszczało na nie 1400 dzieci. W Westfalii i Prusach Wschodnich szkolnictwo polskie było wyłącznie prywatne i słabo rozwinięte. W całych Niemczech naukę języka polskiego pobierało 4 tys. dzieci[8].
II wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]
Od dnia wejścia w życie dekretów wydanych w III Rzeszy 7 września 1939 (po agresji Niemiec na Polskę) Polacy mieszkający w Niemczech nie posiadają statusu mniejszości narodowej. W lutym 1940 organizacje Polaków w Niemczech zostały rozwiązane, ich majątek skonfiskowany, a działalność zakazana na mocy rozporządzenia Rady Ministrów Obrony Rzeszy, sygnowanego przez Hermanna Göringa.
Okres powojenny
[edytuj | edytuj kod]Wskutek zmian granicznych po II wojnie światowej, autochtoniczna ludność polska nie zamieszkiwała terytorium Niemiec, ponieważ tereny zamieszkane przez nią przed wojną stały się częścią państwa polskiego. W północno-zachodnich Niemczech do 1948 r. istniała polska strefa okupacyjna Niemiec. Polacy licznie zamieszkiwali ówczesną stolicę strefy – Maczków.
Lata 80. XX w.
[edytuj | edytuj kod]Liczebność imigracji „solidarnościowej” w Niemczech szacowana jest na od 100[9] do 850 tys. osób[10].
Tzw. emigracja solidarnościowa, wraz z późnymi przesiedleńcami z lat 80., stanowi kulturowy i społeczny trzon polskiej zbiorowości w Niemczech[11].
Współczesność
[edytuj | edytuj kod]| Polacy w Niemczech | |
|---|---|
| Liczebność | ok. 1,5–2 mln |
| Organizacja | Stała Konferencja Organizacji Dachowych Polonii i Polaków w Niemczech, Konwent Organizacji Polskich w Niemczech, Związek Polaków w Niemczech, Kongres Polonii Niemieckiej |
| Największe skupiska | Zagłębie Ruhry, Hamburg, Berlin |
Liczebność
[edytuj | edytuj kod]Obecnie[kiedy?] w Niemczech mieszka według różnych danych ok. 1,5[12]–2 mln[13][14][15][16] Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących się z Polski. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych należy jednak zakładać, że duża część z nich, zwłaszcza przesiedleńców, nie identyfikuje się z polskością[14].
Według danych niemieckiego urzędu statystycznego z 2017 w Niemczech zameldowanych było 783 000 osób legitymujących się wyłącznie obywatelstwem polskim[17] oraz 690 000 osób posiadających zarówno niemieckie, jak i polskie obywatelstwo[18].
Rozmieszczenie
[edytuj | edytuj kod]| Kraj związkowy | Osoby z polskim tłem migracyjnym[19] |
|---|---|
| Nadrenia Północna-Westfalia | 786 480 |
| Bawaria | 202 220 |
| Badenia-Wirtembergia | 202 210 |
| Dolna Saksonia | 201 620 |
| Hesja | 163 200 |
| Berlin | 101 080 |
| Nadrenia-Palatynat | 88 860 |
| Hamburg | 71 260 |
| Szlezwik-Holsztyn | 55 510 |
| Brandenburgia | 27 940 |
| Brema | 26 270 |
| Saksonia | 25 700 |
| Saara | 19 870 |
| Meklemburgia-Pomorze Przednie | 13 250 |
| Saksonia-Anhalt | 10 790 |
| Turyngia | 10 140 |
| Razem | 2 006 410 |
Status prawny
[edytuj | edytuj kod]Pod względem statusu prawnego można rozróżniać osoby posiadające wyłącznie obywatelstwo niemieckie, osoby posiadające wyłącznie polskie obywatelstwo oraz osoby z podwójnym obywatelstwem.
Polacy w Niemczech nie mają obecnie statusu mniejszości narodowej, który to został im odebrany przez władze III Rzeszy[20].
W listopadzie 2014 niemieckie ministerstwo spraw wewnętrznych odrzuciło wniosek Związku Polaków w Niemczech o nadanie Polakom statusu mniejszości[21].
Organizacje
[edytuj | edytuj kod]20 sierpnia 2010 utworzono Stałą Konferencję Organizacji Dachowych Polonii i Polaków w Niemczech, złożoną z przedstawicieli Konwentu Organizacji Polskich w Niemczech (Chrześcijańskiego Centrum Krzewienia Kultury Tradycji i Języka Polskiego w Niemczech, Kongresu Polonii Niemieckiej, Polskiej Rady w Niemczech – Zrzeszenie Federalne i Związku Polaków „Zgoda” w RFN) oraz Związku Polaków w Niemczech, której celem jest wypracowywanie wspólnego stanowiska Polonii Niemieckiej i Polaków w Niemczech oraz reprezentowania ich wobec władz niemieckich, polskich i Unii Europejskiej[22][23].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Dla Polonii, wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkudziesięciu miast mszę w języku polskim[24]. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań, m.in. Świadków Jehowy[25], Zielonoświątkowców[26] i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego[27].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Definicje, pojęcia dotyczące spraw polonijnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych. [dostęp 2016-12-11].
- ↑ GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach emigracji długookresowych w latach 2017–2022 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-21] (pol.).
- ↑ GUS, Informacja o rozmiarach i kierunkach czasowej emigracji z Polski w latach 2004–2020 [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-02-21] (pol.).
- ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 4.
- ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 3.
- ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 5.
- ↑ Michał Nowosielski: Profil działalności polskich organizacji w Niemczech. Instytut Zachodni, Poznań, s. 29.
- ↑ Marek Żukow-Karczewski, Polonia zagraniczna w czasach II Rzeczypospolitej, „Życie Literackie”, 20 VIII 1989 r., nr 33 (1952), s. 10.
- ↑ Ch. Pallaske: Die Migrationaus Polen in die Bundesrepublik Deutschland in den 1980er und 1990er Jahren, w: Die Migration von Polen nach Deutschland. Zu Geschichte und Gegenwart eines europäischen Migrationssystems. Baden-Baden 2001, s. 124.
- ↑ S. Liman: Polacy w Niemczech po II wojnie światowej, w: Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań 1992, s. 251.
- ↑ Michał Nowosielski: Polacy w Niemczech. Stan i perspektywy badań. Przegląd Zachodni 2012, nr 3, s. 10.
- ↑ Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 4. [dostęp 2016-12-13].
- ↑ Statistisches Bundesamt: Personen nach Migrationshintergrund (ausgew. Länder) für Deutschland, Schleswig-Holstein (Bundesland) und weitere Orte. 2011-05-09. [dostęp 2014-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)]. (niem.).
- ↑ a b Raport Ambasady RP w Berlinie. W: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012. Zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2013, s. 177. ISBN 978-83-63743-17-8. [dostęp 2013-11-27]. (pol.).
- ↑ Polonia w liczbach. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-26)]. (pol.).
- ↑ Czy w Niemczech jest polska mniejszość narodowa?. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2010-09-27].
- ↑ Dane wg Federalnego Urzędu Statystycznego DESTATIS 2017 r.
- ↑ Vier Millionen Deutsche besitzen zwei Pässe. zeit.de. [dostęp 2014-04-10]. (niem.).
- ↑ Zensusdatenbank – Ergebnisse des Zensus 2011. [dostęp 2015-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)]. (niem.).
- ↑ Jarosław Kałucki, „Europoparcie dla Polaków z Niemiec”, Rzeczpospolita, 28-02-2011. rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-26)].
- ↑ Niemcy odrzucają wniosek. Polacy nie staną się mniejszością narodową. Polskie Radio, 2014-11-08. [dostęp 2014-11-08].
- ↑ Spotkanie Konwent – Związek Polaków w Niemczech: Powołanie Stałej Konferencji Dachowych Organizacji Polonii i Polaków w Niemczech. Ambasada RP w Berlinie. [dostęp 2011-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ Polacy w Niemczech mówią jednym głosem. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-06]. (pol.).
- ↑ Instytut Duszpasterstwa Emigracyjnego: Msze po polsku, Niemcy. [dostęp 2017-06-04].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-02-08].
- ↑ NABOŻEŃSTWA I SPOTKANIA [online], Agape Hamburg [dostęp 2019-09-28].
- ↑ Gdzie jestesmy i kiedy – Nadzieja [online] [dostęp 2019-09-28].
Opracowania
[edytuj | edytuj kod]
- Friedrich Heckmann: Ethnische Minderheit, Volk und Nation. Stuttgart 1993
- T. Kaczmarek: Polen und Deutschland. Von Nachbarschaft zu Partnerschaft. Bogucki 2006, ISBN 978-83-60247-61-7.
- Andrzej Kaluza: Zuwanderer aus Polen in Deutschland. UTOPIE kreativ, Rosa-Luxemburg-Stiftung 2002 (pdf; 93 kB) (niem.)
- Piotr Małoszewski: Sytuacja Polaków w Niemczech w zakresie dostępu do nauki języka ojczystego. Czy nauczanie języka polskiego skazane jest na wymarcie?
- Sebastian Nagel, Zwischen zwei Welten. Kulturelle Strukturen der polnischsprachigen Bevölkerung in Deutschland – Analyse und Empfehlungen, wyd. Stuttgart, Institut für Auslandsbeziehungen, 2009 [zarchiwizowane z adresu 2014-07-19] (niem.).
- Michał Nowosielski: Relacje polskich organizacji w RFN z niemieckimi władzami. Biuletyn Instytutu Zachodniego
- Krzysztof Sawicki: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009. zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią MSZ. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2009, s. 177–185. ISBN 978-83-89607-81-2. [dostęp 2011-02-28]. (pol.).
- Lech Trzeciakowski: Polscy posłowie w Berlinie 1848–1928. Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003
- Malgorzata Warchol-Schlottmann: Polonia in Germany. The Sarmatian Review 2001 (ang.)
- Wojciech Wrzesiński: Polski ruch narodowy w Niemczech w latach 1922–1939. Ossolineum 1993
- Dariusz Matelski, Polacy w Niemczech między wojnami (1919-1939), „Przegląd Nauk Historycznych”, r. III, nr 2 (2004), Łódź 2006, s. 63–94.
- Krzysztof Rak: Sytuacja polskiej mniejszości narodowej w Niemczech. Warszawa 2010
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Deutsch-Polnisches Veranstaltungskalender.. virtualpolen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-13)]. virtualpolen.de (niem.)
- Społeczność Polaków w Niemczech mypolacy.de (PL)
| Autochtoniczni Polacy poza RP | |
|---|---|
| Polonia w Europie | |
| Polonia poza Europą |
|
