Piotrówka (Radom)

Grodzisko „Piotrówka”

Wykopaliska archeologiczne na Piotrówce

Grodzisko „Piotrówka” – średniowieczne grodzisko na terenie dzisiejszego Radomia. Obiekt jest częścią szlaku turystycznego Zabytki Radomia.

Grodzisko powstało w 2 połowie X wieku w celu strzeżenia brodu na rzece Mlecznej na skrzyżowaniu szlaków handlowych wiodących z Małopolski na Mazowsze i przez Lublin na Ruś. Radom był wówczas ważnym ośrodkiem osadniczym, znajdującym się pod władzą możnowładczego władyki, a potem siedzibą kasztelanii, która strzegła państwa przed najeźdźcami ze wschodu i północnego wschodu (Jaćwingowie, Litwini, Tatarzy).

Kształt grodu

Według dawniejszych poglądów pierwotny gród był mały i miał ok. 80–85 m średnicy. Był on systematycznie rozbudowywany (XI w.). Otrzymał nowy pierścień umocnień i osiągnął powierzchnię 1,4 ha. Miał kształt zbliżony do koła, otoczony był fosą zasilaną wodą ze źródeł, której brzegi umocnione zostały konstrukcjami skrzyń wypełnionych gliną, a wał pierścienia obronnego miał 11 m szerokości u podstawy oraz około 8–9 m wysokości i wzmocniony był okładziną z kamieni polnych. Do grodu prowadziła droga przez bagnisko, wymoszczona balami dębowymi.

Według najnowszych badań archeologicznych, prowadzonych przez naukowców z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, wały wzniesiono na tzw. surowym korzeniu w jednym czasie i zamykały one od razu obszar ok. 1,5 ha. Grodzisko Piotrówka ma formę płaskiego wzniesienia o wysokości 5-7 metrów i wymiarach 146 x 136 metrów. W 2 poł. X wieku wzniesiono wały, obniżając przy tym teren między linią wałów a centralną częścią grodu (faza I). W wieku XI w strefie przywałowej pojawiła się zabudowa drewniana (faza II). W okresie od schyłku XI do końca XII wieku (faza III) przebudowano fortyfikacje, podniesiono poziom gruntu przy wałach, wzniesiono budynki mieszkalne w odległości 15–20 m od nich. W XIII wieku wyrównano wewnętrzną część grodziska, ponownie zaczęto wykorzystywać strefę w sąsiedztwie wału.

Na terenie grodu przez kilkaset lat istniał kościół św. Piotra, od którego pochodzi nazwa grodziska.

Historia

Gród radomski stanowił ważny ośrodek administracyjny i handlowy na pograniczu Małopolski i Mazowsza, będący siedzibą kasztelanii, obejmującej tereny nad Radomką oraz Iłżanką. Analiza monet znalezionych podczas prac archeologicznych wskazuje, że gród był związany z południową czyli małopolską strefą ekonomiczną.

Gród w Radomiu powstał z inicjatywy władców pierwszego państwa piastowskiego jako ośrodek administracji i kontroli nowych terenów.

Pierwsza wzmianka o Radomiu pochodzi z roku 1155, gdy w bulli papieża Hadriana (tzw. Bulli wrocławskiej), w przywileju rocznym dla biskupstwa wrocławskiego wymieniono wieś Sławno leżącą w pobliżu Radomia. W źródłach z XIII w. pojawiają się wzmianki z imionami czterech kasztelanów radomskich. W 1222 roku istniejący na grodzisku kościół pw. św. Piotra, od którego grodzisko wzięło swą nazwę, został nadany przez biskupa Iwo Odrowąża benedyktynom sieciechowskim. Kościół istniał już zapewne w wieku XI. W roku 1252 odnotowano powrót grodów w Sandomierzu i Radomiu (castrum de Radom) w prawowite ręce księcia Leszka Białego. Przed rokiem 1350 nadano prawa miejskie osadzie na stanowisku 3, lokując ją na prawie średzkim. Być może stało się to równocześnie z budową kościoła św. Wacława na przełomie XIII/XIV wieku. W drugiej 1364 roku Kazimierz Wielki dokonał ponownej lokacji miasta na prawie magdeburskim. W 1370 roku rozpoczęto na terenie obecnego Starego Miasta budowę zamku – nowej siedziby kasztelana i centrum administracyjnego, które przejęło funkcje grodu, co spowodowało utratę przez niego dotychczasowej roli. Gród porzucono ok. poł. XIV w. w związku z lokacją miasta i przeniesieniem siedziby władzy. W XV i XVI wieku na grodzisku istniała zabudowa mieszkalna i gospodarcza, wiążąca się być może z sejmami koronnymi i pobytami rodziny królewskiej. W latach 1790–1812 na Piotrówce funkcjonował cmentarz.

Osady związane z grodem

W dolinie Mlecznej istniały jeszcze co najmniej trzy osady: rolnicza, produkcyjna (wytop żelaza) i handlowa (Plac Staromiejski wokół kościoła św. Wacława). Po powodzi osada rolnicza przeniesiona została w inne miejsce (czasowy zanik śladów osadnictwa nad Mleczną pod kilkudziecięciocentymetrową warstwą osadów rzecznych i jednoczesne pojawienie się osady w rejonie ul. Przechodniej i Limanowskiego). Mało znane są ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego, zniszczone zabudową ulic Wacława i ul. Piotrówka. Śmiało można mówić o wczesnośredniowiecznym kompleksie osadniczym Radomia poprzedzającym nową lokacją miasta Kazimierzowskiego (zbudowanego w XIV wieku na surowym korzeniu około 700 m od grodu).

Badania archeologiczne

Grodzisko i przylegające do niego tereny były badane archeologicznie podczas 10-letniej misji PAN na przełomie lat 50. i 60. m.in. przez Ewę Kierzkowską-Kalinowską, oraz podczas szeregu badań ratunkowych do końca lat 70. XX wieku. Kolejny etap badań trwał od r. 2009 do 27.08.2013 roku. W tym roku wygasa umowa między Urzędem Miasta a PAN, dotycząca współpracy przy badaniach archeologicznych. Toczą się rozmowy na temat jej kontynuacji.

Bibliografia

• Kierzkowska-Kalinowska E., Dziesięć lat badań Ekspedycji Wykopaliskowej w Radomiu Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN. W: Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego 7, 1970, s. 39-68.
• Kierzkowska-Kalinowska E., Rozwój procesów osadniczych na obszarze Radomia przed lokacją miasta. W: Urbanistyka i architektura Radomia, Lublin, 1979, s. 9-44.
• Michał Auch, Maciej Trzeciecki: Relikty umocnień obronnych odkrytych w 2010 roku na stanowisku 1 w Radomiu. W: Radom. Korzenie miasta i regionu. Tom 2. Radomski zespół osadniczy w dolinie rzeki Mlecznej. Wyniki badań interdyscyplinarnych. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2011, s. 35–69. ISBN 978-83-89499-87-5.
• Michał Auch, Urszula Bugaj, Maciej Trzeciecki: Archeologia w Radomiu – archeologia dla Radomia. Próba podsumowania pierwszych lat projektu „Park Kulturowy Stary Radom”. W: Radom : korzenie miasta i regionu. T. 3, Archeologia w obliczu wyzwań współczesności. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2012, s. 9–39. ISBN 978-83-63760-03-8.
• Mateusz Bogucki: Przynależność terytorialno-ekonomiczna średniowiecznego Radomia w świetle źródeł numizmatycznych. W: Radom : korzenie miasta i regionu. T. 4, Ziemia niczyja – ziemia nieznana : schyłek starożytności i średniowiecze na ziemiach między Wisłą a Pilicą. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2013, s. 33–42. ISBN 978-83-63760-18-2.
• Michał Bugaj: Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Radomiu – uwagi na temat ochrony i prezentacji dziedzictwa archeologicznego. W: Radom : korzenie miasta i regionu. T. 3, Archeologia w obliczu wyzwań współczesności. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 2012, s. 51–63. ISBN 978-83-63760-03-8.
• Maciej Trzeciecki: Projekt „Park Kulturowy Stary Radom” – badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w latach 2009–2012. W: Piotrówka. Pamięć rodowodu. Katalog wystawy. Radom: 2013, s. 23–39. ISBN 978-83-87-822-93-4.