Porto

Porto
	miasto, gmina
Herb	Flaga
	Dewiza: Antiga, mui nobre, sempre leal e invicta cidade do Porto
Państwo	Portugalia
Dystrykt	Porto
Region (NUTS 2)	Norte
Zarządzający	Rui Moreira
Powierzchnia	41,66 km²
Populacja (2021); • liczba ludności	; 231 800 (aglomeracja:; 1 572 176)
• gęstość	5703 os./km²
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba freguesias	19
	Położenie na mapie Portugalii;
	41°09′N 8°38′W/41,150000 -8,633333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Porto (wym. [ˈ p o ɾ t u ]) – miasto położone w północnej części Portugalii, nad Oceanem Atlantyckim, u ujścia rzeki Duero^[2] (port. Douro). Druga co do wielkości metropolia w państwie, po Lizbonie. W gminie (município) Porto mieszkało (2021 r.) 231 800 mieszkańców^[3], zespół miejski (cidade) zamieszkiwało w 2014 roku 1 496 000 mieszkańców^[4], natomiast w całej metropolii (Área Metropolitana do Porto) mieszka 1 762 524 mieszkańców.

Historia

Najstarsze informacje o mieście pochodzą z V wieku. Od ówczesnej nazwy miasta wywodzi się nazwa całego kraju: po łacinie Portus Cale (czyli „Port Cale”) wkrótce przeniosło się na całe wówczas hrabstwo, zaś miasto straciło drugi człon i od tej pory jest to Porto.

Pierwotna osada założona przez Celtów lub Rzymian. W czasach rzymskich ważny port. W 409 zajęte przez Swebów, w 585 podbite przez Wizygotów. W 711 zdobyte przez Maurów. W 868 zdobyte przez pierwszego hrabiego Portugalii Vimara Peres, wasala króla Asturii, Leonu i Kastylii Alfonsa III. W 1387 Jan I, król Portugalii poślubił tutaj Filipę Lancaster i tym samym zawarł sojusz portugalsko-angielski. Dobre stosunki między tymi krajami trwały długie lata: w XVII wieku angielscy kupcy odkryli produkowane w regionie wino. Przypadło im do gustu tak bardzo, że podpisano porozumienie handlowe między oboma państwami (traktat Methuena, 1703 r.), a portugalskie wino trafiło na angielski rynek. Dzięki angielskim kupcom region Porto zaczął szybko się rozwijać, a wkrótce wino stało się sławne na cały świat, nosząc nazwę jego stolicy. Wino z Porto jest symbolem czasów wiktoriańskich w Wielkiej Brytanii, a w Portugalii metaforą brytyjskiej obecności w tym mieście, która jest ciągle widoczna.

Porto znane jest ze swych bohaterskich rewolt republikańskich, które były skierowane przeciw mieszkającemu w Lizbonie królowi, Carlosowi I. Szczególnie jest znana ta z 31 stycznia 1891, która została brutalnie stłumiona.

W XIX wieku do miasta trafiła epoka przemysłowa. Wizerunkiem tego okresu jest interesujący, dwupoziomowy most Don Luis I nad Duero, zaprojektowany przez belgijskiego inżyniera Théophile’a Seyriga, ucznia Gustave’a Eiffla. Zaprojektowany został na cześć Ludwika I. Sam Gustave Eiffel zaprojektował pobliski jednopoziomowy most kolejowy Maria Pia (dziś nieczynny), który służył Seyrigowi jako przykład.

Turystyka

Osobny artykuł: Turystyka w Porto.

Transport

Drogi i mosty

Główną drogą zapewniającą dojazd do różnych części miasta jest obwodowa droga A20, Via de Cintura Interna, która ma połączenia z licznymi drogami krajowymi. Jej rola jest uzupełniona przez czteropasmową Circunvalação, położoną na północy miasta i łączącą wschodnią stronę miasta z wybrzeżem Atlantyku. Miasto jest połączone z Viana do Castelo drogą A28, z Aveiro drogą A29, z Lizboną drogą A1, z Bragança drogą A4 i z Braga drogą A3. Istnieje także obwodnica zewnętrzna Porto (A41), łącząca wszystkie główne miasta w pobliżu i stanowiąca połączenie z kolejnymi głównymi drogami takimi jak A7, A11, A42, A43 i A44. Od 2011 nowa droga A32 łączy obszar metropolitalny z São João da Madeira i Oliveira de Azeméis.

W XX w. zbudowano mosty: Ponte da Arrábida, który w chwili oddania do użytku miał w swej żelbetowej konstrukcji łuk o największej rozpiętości na świecie (most położony w zachodniej części miasta łączy północny i południowy brzeg Duero), S. João i drogowy Freixo na wschodzie miasta. Najnowszy most Ponte do Infante ukończono w 2003.

Porto jest określane jako Miasto Mostów (Cidade das Pontes), tradycyjnie nazywano je także Miastem Niezwyciężonym („Cidade Invicta”) albo Stolicą Północy („Capital do Norte”).

Promy

W lipcu 2015 otwarto nowy terminal promowy w porcie Leixões(inne języki), położonym na północ od miasta w Matosinhos.

Lotniska

W mieście znajduje się port lotniczy Aeroporto Francisco Sá Carneiro, ok. 11 km na północny zachód od centrum, poddany renowacji i ozdobiony przez artystów przy okazji mistrzostw piłkarskich Euro 2004, którego miasto było współgospodarzem.

Linie kolejowe

Główne stacje kolejowe to Estação Ferroviária de Porto-São Bento, Estação de Campanhã, Minho i Norte. Miasto posiada metro o łącznej długości 68 km z 5 liniami (A – niebieska, B – czerwona, C – zielona, D – żółta i E – purpurowa) i 68 stacjami. Jest to największe metro w kraju. Funkcjonuje też kolejka podmiejska.

Tramwaje

W Porto powstała pierwsza linia tramwajowa na Półwyspie Iberyjskim, otwarta 12 września 1895. Obecnie funkcjonują zaledwie 3 linie tramwajowe, w tym historycznie pierwsza, służąc głównie turystom. Na wszystkich liniach kursują zabytkowe tramwaje. Obecnie większe znaczenie mają autobusy oraz metro^[5].

Autobusy

Miasto ma rozbudowaną sieć połączeń autobusowych, obsługuje je przedsiębiorstwo transportu publicznego STCP, które działa też w pobliskich miastach: Gaia, Maia, Matosinhos i Gondomar. Mniejsze przedsiębiorstwa komunikacyjne obsługują linie z miejscowości Paços de Ferreira i Santo Tirso do centrum Porto.

Klimat

Porto znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego^[6]^[7] typu śródziemnomorskiego^[8], z łagodnymi zimami i umiarkowanie ciepłymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi prawie 20 °C w dzień i 11 °C w nocy.

Średnia temperatura najchłodniejszych miesięcy – grudnia, stycznia i lutego wynosi około 14 °C w dzień i 6 °C w nocy^[9]. Sezon letni trwa od czerwca do września, jednakże także w maju i październiku temperatury w dzień najczęściej przekraczają 20 °C^[9]. Latem w Porto występują łagodne temperatury nieco zbliżone do klimatu umiarkowanego. Dwa miesiące – kwiecień i listopad mają charakter przejściowy, ze średnią temperaturą około 17–18 °C w ciągu dnia i 9 °C podczas nocy^[9].

Porto ma 147 dni deszczowych rocznie (≥0,1mm, licząc również mżawkę), od 5 dni deszczowych w sierpniu do 17 dni deszczowych w styczniu. Miasto ma około 2500 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od 124 h (średnio 4 godziny dziennie, około 4 razy więcej niż w Polsce) w grudniu do 307 h (średnio 10 godzin czystego słońca na dobę) w lipcu^[10]. Temperatura morza waha się od 14 °C w styczniu do 18 °C we wrześniu^[11].

Średnia temperatura i opady dla Porto
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	13.8	15.0	17.4	18.1	20.1	23.5	25.3	25.7	24.1	20.7	17.1	14.4	19,6
Średnie dobowe temperatury [°C]	9.5	10.4	12.6	13.7	15.9	19.0	20.6	20.8	19.5	16.4	13.0	10.7	15,1
Średnie temperatury w nocy [°C]	5.2	5.9	7.8	9.1	11.6	14.5	15.9	15.9	14.7	12.2	8.9	6.9	10,7
Opady [mm]	147	110	95.6	118	89.6	39.9	20.4	32.9	71.9	158	172	181	1237
Średnia liczba dni z opadami	17	16	15	14	13	9	6	5	8	14	15	15	147
Średnie usłonecznienie [h]	124	130	192	216	257	273	307	295	225	183	138	124	2464
Źródło: Instituto Português do Mar e da Atmosfera^[9], Hong Kong Observatory^[10] (liczba dni z opadami i nasłonecznienie)

Średnia dobowa temperatura morza (°C)^[11]
Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rok
14,3	13,8	13,8	15,2	16,5	17,3	17,2	17,6	18,1	17,7	17,0	15,5	16,2

Sport

Najbardziej znanymi klubami z miasta są FC Porto oraz Boavista FC. Na Estádio do Dragão rozgrywany był m.in. mecz otwarcia ME w 2004 roku, swoje mecze rozgrywa tu także FC Porto, podczas gdy stadionem Boavisty jest Estádio do Bessa.

Dzielnice miasta Porto

Charakterystyczna wieża kościoła Clérigos.

Ludność (wg stanu w 2011 r.^[12])

Aldoar – 12 843 osoby
Bonfim – 24 265 osób
Campanhã – 32 652 osoby
Cedofeita – 22 077 osób
Foz do Douro – 10 997 osób
Lordelo do Ouro – 22 270 osób
Massarelos – 6789 osób
Miragaia – 2067 osób
Nevogilde – 5018 osób
Paranhos – 44 298 osób
Ramalde – 38 012 osób
Santo Ildefonso – 9029 osób
São Nicolau – 1906 osób
Sé – 3460 osób
Vitória – 1901 osób

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ port. freguesia dosł. parafia. Główny Urząd Geodezji i Kartografii nie podaje polskiej nazwy tej jednostki podziału administracyjnego gminy w Portugalii, wymienia jedynie jej oryginalną nazwę: Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 12. Europa, Część II, s. 175, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Warszawa, 2010. [dostęp 2016-12-05].
↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii zaleca stosowanie pseudoegzonimu Duero: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata, s. 215; Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Warszawa, 2013. [dostęp 2016-12-03].
↑ INE, Population and Housing Census - 2021 Census, National Institute of Statistics, 23 listopada 2022 [dostęp 2023-01-21] .
↑ Demographia: World Urban Areas – Demographia, Maj 2014.
↑ Porto Light Rail Project, Portugal. Railway Technology. [dostęp 2016-02-03].
↑ Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.
↑ Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.
↑ World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.
↑ ^a ^b ^c ^d Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Porto, Portugal (1981-2010).
↑ ^a ^b „Climatological Information for Porto, Portugal” (1961-1990). weather.gov.hk. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-26)]. – Hong Kong Observatory.
↑ ^a ^b Porto average sea temperature – seatemperature.org.
↑ Statistics Portugal [online], www.ine.pt [dostęp 2018-02-11] (ang.).

Linki zewnętrzne

Strona Urzędu Miejskiego (port.)
Strona Urzędu Miejskiego dot. turystyki (port. • ang. • hiszp.)
Kilka zdjęć Porto, na licencji Creative Commons (CC-BY). francois.schreuer.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-05-07)].

Panorama miasta od strony Vila Nova de Gaia, miasta po przeciwnej stronie rzeki Duero. Na pierwszym planie barki, którymi spławiano tradycyjnie wino z plantacji. Po prawej charakterystyczny most Ponte Dom Luís I z 1886 roku, projektu ucznia Gustawa Eiffla. Na wprost historyczna dzielnica Ribeira.

[1] rt. freguesia dosł. parafia. Główny Urząd Geodezji i Kartografii nie podaje polskiej nazwy tej jednostki podziału administracyjnego gminy w Portugalii, wymienia jedynie jej oryginalną nazwę: Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt 12. Europa, Część II, s. 175, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Warszawa, 2010. [dostęp 2016-12-05].

[2] Główny Urząd Geodezji i Kartografii zaleca stosowanie pseudoegzonimu Duero: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata, s. 215; Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Warszawa, 2013. [dostęp 2016-12-03].

[3] INE, Population and Housing Census - 2021 Census, National Institute of Statistics, 23 listopada 2022 [dostęp 2023-01-21] .

[Demographia-4] Demographia: World Urban Areas – Demographia, Maj 2014.

[5] Porto Light Rail Project, Portugal. Railway Technology. [dostęp 2016-02-03].

[6] Climatic map by Istituto Geografico De Agostini.

[7] Die Klimatypen der Erde – Pädagogische Hochschule in Heidelberg.

[8] World Map of Köppen–Geiger Climate Classification.

[IPMA-9] Instituto Português do Mar e da Atmosfera: Monthly Averages for Porto, Portugal (1981-2010).

[HKO-10] „Climatological Information for Porto, Portugal” (1961-1990). weather.gov.hk. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-10-26)]. – Hong Kong Observatory.

[seatemperature-11] Porto average sea temperature – seatemperature.org.

[US-12] Statistics Portugal [online], www.ine.pt [dostęp 2018-02-11] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]