Kamienica (Bielsko-Biała)
| Część Bielska-Białej | |
 Widok lotniczy, na pierwszym planie osiedle Karpackie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| Dzielnica |
Kamienica, |
| W granicach Bielska-Białej |
1969 |
Położenie na mapie Bielska-Białej
| |
| 49°47′55″N 19°00′59″E/49,798611 19,016389 | |
Kamienica (niem. Kamitz, czes. Kamenice) – dzielnica zwyczajowa Bielska-Białej położona w południowo-zachodniej części miasta, dawna wieś założona w XIII wieku i przyłączona w 1969. Charakteryzuje się zróżnicowaną zabudową od rozproszonej jednorodzinnej przez wielkopłytowe osiedla Beskidzkie i Karpackie po współczesne inwestycje deweloperskie, na północnym wschodzie płynnie przechodzi w bielskie śródmieście. Do Kamienicy należą również rozległe obszary górskie wchodzące w skład Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego, w tym stoki Dębowca, Cybernioka i Szyndzielni. Znajduje się tu m.in. cmentarz komunalny, Szpital Wojewódzki, hala widowiskowo-sportowa, zakłady spirytusowe Polmos Bielsko-Biała, a także zespół przyrodniczo-krajobrazowy Gościnna Dolina. Jednostka pomocnicza gminy o tej nazwie obejmuje mniejszy obszar niż historyczna Kamienica.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Granice obrębu ewidencyjnego Kamienica, które są tożsame z granicami dawnej wsi, wyznaczają[1]:
- na północy: ulica Antyczna, Zwardońska, linia przecinająca w osi wschód–zachód osiedle Beskidzkie, ulica Oświęcimska i potok Kamieniczanka – granica z Aleksandrowicami i Żywieckim Przedmieściem
- na wschodzie: rzeka Biała – granica z Leszczynami w ramach obrębów ewidencyjnych Żywieckie Przedmieście i Lipnik
- na zachodzie: rzeka Wapienica – granica z Wapienicą
Granica południowa biegnie w głębi terenów górskich Beskidu Śląskiego i sięga granicy administracyjnej Bielska-Białej z sołectwem Bystra. W obręb Kamienicy wcina się Olszówka Górna. Granica z Olszówką Dolną biegnie ulicą Pokoju i Małkowskiego oraz przecina kompleks Szpitala Wojewódzkiego.
Osiedle Kamienica jako jednostka pomocnicza gminy obejmuje obszar pomniejszony o[1]:
- osiedle Karpackie – wydzielone jako osobna jednostka
- osiedle Beskidzkie – wydzielone jako osobna jednostka
- większość terenów górskich – należy do osiedli Wapienica i Mikuszowice Śląskie
- rejon ulicy Pokoju i południową stronę alei Armii Krajowej między Szpitalem Wojewódzkim a ulicą Młodzieżową – należy do osiedla Mikuszowice Śląskie
- teren na zachód od ulicy Łowieckiej – należy do osiedla Wapienica
- część północno-wschodnia pomiędzy potokiem Kamieniczanka, aleją Andersa i ulicą Karpacką – należy do osiedla Bielsko Południe
Historia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanym za czasów biskupa Henryka z Wierzbna około 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu, w postaci item in Kemnitz[2]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową)[3]. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii), przy czym od drugiej połowy XVI wieku dzieliła losy bielskiego państwa stanowego.
Początkowo własność książęca, później należała do szlacheckiej rodziny Czelo z Czechowic, a w 1561 została nabyta przez mieszczan bielskich, pozostając odtąd w stosunku feudalnym wobec miasta[4]. Podlegała też pod bielską parafię św. Mikołaja[5]. Około 1570 założone zostały wsie Olszówka Dolna i Górna. Podczas gdy ta pierwsza związana była z Mikuszowicami, druga przynależała do Kamienicy i po wprowadzeniu nowoczesnego podziału administracyjnego w połowie XIX wieku pozostała z nią połączona administracyjnie, jakkolwiek stanowiła odrębną gminę katastralną[6].
W 1547, już w czasach reformacji, wybudowano w Kamienicy drewniany kościół, który mimo swojej wartości zabytkowej został rozebrany w 1901[7]. Zastąpił go stojący do dziś kościół świętej Małgorzaty. Mimo że już w 1630 świątynia przeszła w ręce katolików, XVII-wieczna rekatolicyzacja trafiła na duży opór i wieś pozostała w większości luterańska[8]. W 1847 była zamieszkiwana przez 1222 ewangelików i 495 katolików[9]. Nowy kościół ewangelicki wybudowano w 1899[7].
_01.jpg)
Historia Kamienicy w XIX wiąże się z jednej strony z urbanizacją jej wschodniej części bezpośrednio graniczącej z Żywieckim Przedmieściem, gdzie rosła zabudowa typu miejskiego i zakłady przemysłowe (do największych należała fabryka wyrobów wełnianych Ernsta Stosiusa przy dzisiejszej ulicy Karpackiej 22–24 założona w 1875[10][11], a także kompleks Molenda, Mänhardt & Co. przy dzisiejszej ulicy Partyzantów 98 powstały po połączeniu kilku starszych zakładów w 1902[12]), a z drugiej z początkami turystyki w Beskidzie Śląskim, przy czym na południu granice wsi sięgały aż szczytu Szyndzielni nazywanej wtedy Płytą Kamienicką (Kamitzer Platte), gdzie w 1897 wybudowano schronisko górskie Beskidenvereinu[13]. Schronisko na Dębowcu otwarło to samo towarzystwo dwa lata wcześniej. Uruchomiona w 1895 linia tramwajowa łącząca centrum miasta z Cygańskim Lasem przebiegała przez wschodnie peryferia Kamienicy. W miejscu dzisiejszego zarządu Zieleni Miejskiej przy alei Armii Krajowej znajdował się od lat 40. XVIII wieku folwark Wilhelmshof założony przez ówczesnego księcia bielskiego Friedricha Wilhelma Haugwitza[7].
Pod względem etnicznym Kamienica była przez wieki częścią bielsko-bialskiej niemieckiej wyspy językowej[14]. Według spisu ludności z 1900 w 248 budynkach w Kamienicy (wraz z Olszówką Górną) na obszarze 1959 hektarów mieszkało 2619 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 133.7 os./km², z tego 1386 (52,9%) mieszkańców było katolikami, 1187 (45,3%) ewangelikami a 46 (1,8%) żydami, 2251 (85,9%) było niemiecko-, 332 (12,7%) polsko- a 2 (0,1%) czeskojęzycznymi[15]. Do 1910 roku liczba mieszkańców wzrosła do 3425, z czego 3389 zameldowanych było na stałe, 1943 (56,7%) było katolikami, 1421 (41,5%) ewangelikami, 61 (1,8%) żydami, 3128 (92,3%) niemiecko-, 257 (7,6%) polsko- a 4 (0,1%) czeskojęzycznymi[16]. Spis policyjny przeprowadzony w grudniu 1939 wykazał 3979 mieszkańców, z tego 2729 (68,5%) Niemców, 320 (8%) Ślązaków, 809 (21,3%) Polaków i 80 (2%) Żydów; 2600 (65,3%) katolików i 1553 (34,6%) ewangelików[17]. Po 1945 doszło do wysiedlenia ludności niemieckiej, którą częściowo zastąpili polscy przesiedleńcy, reemigranci i osadnicy – według danych z 1949 z Kresów pochodziło 389 mieszkańców Kamienicy, z Europy Zachodniej 131, a z centralnej Polski 140[18].
Mimo starań o przyłączenie Kamienicy do Bielska podejmowanych już w okresie międzywojennym[19], pozostała ona samodzielną miejscowością aż do 1968. W latach 1946–1954 należała do gminy Mikuszowice, następnie stanowiła osobną gromadę[20].
Włączenie do Bielska-Białej rozpoczęło okres pogłębionej urbanizacji. W latach 1976–1982 wybudowano na pograniczu Kamienicy i Aleksandrowic wielkopłytowe osiedle Beskidzkie, a w 1979 rozpoczęła się na wzgórzu Troclik w zachodniej części dzielnicy budowa osiedla Karpackiego[21]. Dwujezdniowa droga do jego obsługi (aleja Andersa) stała się w toku kolejnych inwestycji częścią ukończonej w 2006 Śródmiejskiej Obwodnicy Zachodniej[22]. W 1953 uruchomiono kolej gondolową na Szyndzielnię, a w 2013 otwarto Bielsko-Bialski Ośrodek Rekreacyjno-Narciarski na północnych stokach Dębowca. W 1973 powstał na terenie Kamienicy cmentarz komunalny dla Bielska-Białej. Oddana do użytku w 2010 hala widowiskowo-sportowa znajduje się na pograniczu Kamienicy i Olszówki Górnej, na granicy z Olszówką Dolną z kolei gmach Szpitala Wojewódzkiego budowany w latach 1983–2002[23][24]. W XXI wieku nastąpił intensywny rozwój zabudowy jednorodzinnej, szeregowej oraz wielorodzinnej typu deweloperskiego w rejonie ulic Kolistej i Gościnnej, gdzie powstało m.in. osiedle Cztery Pory Roku (budowane od 2002). Powracającym tematem sporów w kontekście intensyfikacji kamienickiej zabudowy jest ochrona cennej przyrodniczo Gościnnej Doliny[25][26][27], stanowiącej od 2013 zespół przyrodniczo-krajobrazowy[28].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół św. Małgorzaty (katolicki) -
-
Szkoła Podstawowa nr 23 (budynek szkolny w centrum dawnej wsi) -
Pozostałości wiejskich krajobrazów -
„Miejska” część historycznej Kamienicy -
-
-
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Portal mapowy Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej z warstwami obrębów ewidencyjnych i jednostek pomocniczych gminy.
- ↑ Registrum Wyasdense. W: Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. Breslau: H. Markgraf, J.W. Schulte, 1889. [dostęp 2022-02-27]. (łac.).
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 296. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 318.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 249.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s.350.
- ↑ a b c Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 120–123. ISBN 978-83-915603-0-3.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 412.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 430.
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 449.
- ↑ Budynek mieszkalny fabrykanta Ernsta Stosiusa w Kamienicy. historia.beskidia.pl, 2010-03-06. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Monografia ↓, tom I, s. 186.
- ↑ Piotr Kenig, Wojciech Kominiak: Bielsko-Biała i okolice na dawnej pocztówce w czasach monarchii austro-węgierskiej. Wyd. II. Bielsko-Biała: WMW, 2008, s. 144. ISBN 978-83-915603-0-3.
- ↑ Hałcnowski i bielsko-bialska wyspa językowa. Dziedzictwo językowe Rzeczypospolitej. [dostęp 2022-02-25].
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Monografia ↓, tom IV, s. 376.
- ↑ Sławomir Porębski: Walka o władzę na Śląsku Cieszyńskim w latach 1945–1947. Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach – Wydział Nauk Społecznych – Instytut Historii, 2013, s. 164.
- ↑ Monografia ↓, tom IV, s. 74, 105.
- ↑ Monografia ↓, tom IV, s. 409.
- ↑ Monografia ↓, tom IV, s. 557.
- ↑ Monografia ↓, tom IV, s. 559.
- ↑ Szpital najważniejszy. „Kronika Beskidzka”. 392 (14), s. 1, 1984-04-05. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Tomasz Wolff: Do końca budowy Szpitala Wojewódzkiego zostało 10 milionów.... bielskobiala.naszemiasto.pl, 2002-06-28. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Bartłomiej Kawalec: Gościnna Dolina dla dewelopera zbyt gościnna?. bielsko.biala.pl, 2018-04-19. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Marcin Płużek: Bielsko-Biała: Plan dla Gościnnej Doliny. Kronika Beskidzka, 2021-04-23. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Maciej Maliczewski: Kompromis w Gościnnej Dolinie. Wysokie apartamentowce „nie”, szeregowce „tak”. Gazeta Wyborcza, 2021-04-25. [dostęp 2022-02-27].
- ↑ Ustanowiono zespół przyrodniczo-krajobrazowy “Gościnna Dolina”. Fundacja Pozytywnych Zmian, 2013-02-06. [dostęp 2022-02-27].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (red.). Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2010. ISBN 978-83-60136-26-3.
|
