James Whitmore
 James Whitmore (1955) | |
| Imię i nazwisko |
James Allen Whitmore Jr. |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
1 października 1921 |
| Data i miejsce śmierci |
6 lutego 2009 |
| Zawód |
aktor |
| Współmałżonek |
Nancy Mygatt (1947–1971; rozwód) |
| Lata aktywności |
1946–2007 |
James Allen Whitmore Jr. (ur. 1 października 1921 w White Plains, zm. 6 lutego 2009 w Malibu) – amerykański aktor charakterystyczny. Laureat nagrody Złotego Globu[1], Grammy[2], Emmy[1] i Tony Award[1], był dwukrotnie nominowany do Oscara[3].
8 lutego 1960 otrzymał własną gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6611 Hollywood Boulevard[4][5].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne lata
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w White Plains w stanie Nowy Jork jako syn Florence Belle (z domu Crane) i Jamesa Allena Whitmore’a Sr., urzędnika komisji parkowej[6]. Przez trzy lata uczęszczał do Amherst Central High School w Amherst, po czym przeniósł się do Choate School w Wallingford w Connecticut na stypendium piłkarskie. Kontynuował studia na Uniwersytecie Yale, ale musiał porzucić grę w piłkę nożną po poważnej kontuzji kolanaj[7]. W Yale był członkiem Czaszka i Kości i jednym z założycieli stacji radiowej Yale[8]. Początkowo planował zostać prawnikiem i ukończył studia na kierunku rządowym na Uniwersytecie Yale. Po wybuchu II wojny światowej w 1942 zaciągnął się do Rezerwy Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych, kończąc studia w 1944[9]. W piechocie morskiej szkolił się w Parris Island i Quantico w Wirginii oraz w Officers Candidate School i został mianowany podporucznikiem. Po dalszym szkoleniu został przydzielony do 4. Dywizji Piechoty Morskiej na Saipanie w lipcu 1944. Podczas pobytu w Tinian zachorował na pełzakowicę i trafił do szpitala. Po hospitalizacji pełnił wartę w Strefie Kanału Panamskiego aż do zwolnienia w marcu 1946[10]. Po wojnie studiował aktorstwo w American Theatre Wing i Actors Studio w Nowym Jorku.
Kariera
[edytuj | edytuj kod]W 1947 trafił na Broadway w roli sierżanta technicznego Harolda Evansa w sztuce Decyzja dowództwa[11], za którą otrzymał nagrodę Theatre World i Tony Award[12]. Na ekranie debiutował w roli George’a Pappasa w dramacie kryminalnym noir Człowiek pod przykrywką (The Undercover Man, 1949) u boku Glenna Forda. Za kreację zmęczonego walką dowódcy plutonu w sensacyjnym dramacie historycznym Williama A. Wellmana Pole bitwy (Battleground, 1949) był nominowany do Oscara. bohaterski policjant stanowy walczący z gigantycznymi mrówkami w filmie science-fiction. Stał się rozpoznawalny dzięki charakterystycznym rolom drugoplanowym, w tym garbusa, właściciela restauracji i kiedyś przestępcę w dramacie sensacyjnym Johna Hustona Asfaltowa dżungla (1950), bandyty, który wraz z Keenanem Wynnem tańczy i śpiewa „Brush Up Your Shakespeare” w musicalu Pocałuj mnie, Kasiu (1953), dziennikarza, który przebiera się za czarnego mężczyznę w dramacie Czarny jak ja (Black Like Me, 1964), inspektora policji w dramacie kryminalnym Dona Siegela Madigan (1968), admirała Williama F. Halseya w dramacie wojennym Richarda Fleischera Tora! Tora! Tora! (1970) oraz starszego skazańca i bibliotekarza więziennego w dramacie kryminalnym Franka Darabonta Skazani na Shawshank (1994)[13].
W horrorze fantastycznonaukowym One! (Them!, 1954) został obsadzony w roli bohaterskiego policjanta stanowego walczącego z gigantycznymi mrówkami. W komediodramacie Teda Posta Szkoła kochania (The Harrad Experiment, 1973) z Donem Johnsonem i Tippi Hedren o dojrzewaniu zagrał profesora Philipa Tenhausena Harrad College, w której uczniowie uczą się seksualności i eksperymentują ze sobą[14]. Wystąpił jako komisarz Aldo Scavino we włosko–hiszpańskim dramacie kryminalnym Policja oskarża, prawo uniewinnia (La Polizia incrimina la legge assolve, 1973) u boku Franca Nera i Fernanda Reya[15].
Często występował gościnnie w serialach telewizyjnych, w tym ABC Najeźdźcy z kosmosu (The Invaders, 1967) Larry’ego Cohena z Royem Thinnesem, NBC Tarzan (1967) z Ronem Ely czy NBC Ulubiony syn (Favorite Son, 1988) o intrygach politycznych z Harrym Hamlinem. Zajmował się także dubbingiem. Użyczył swojego głosu Mojżeszowi w serialu animowanym Hanna-Barbera Największa przygoda: historie z Biblii (The Greatest Adventure: Stories from the Bible: Moses, 1985)[16] i biblijnym filmie animowanym wideo Mojżesz (Moses, 1986)[17] oraz Markowi Twainowi w filmie animowano–lalkowym Przygody Marka Twaina (The Adventures of Mark Twain, 1985)[18] w reż. Willa Vintona.
Przez całą swoją karierę intensywnie pracował na scenie, w tym miał solowe występy jako Will Rogers, Harry S. Truman i Theodore Roosevelt, co przyniosło mu przydomek „Król teatru jednego aktora”[19]. W 1975 na scenie zagrał zdeklarowanego prezydenta USA Harry’ego Trumana w spektaklu Give ’em Hell, Harry!. Przedstawienie zostało sfilmowane, a Whitmore zdobył swoją drugą nominację do Oscara, tym razem dla najlepszego aktora w filmie biograficznym Give ’em Hell, Harry! (1975). W 1977 w broadwayowskim spektaklu Bully zagrał Theodore’a Roosevelta, człowieka, którego w tamtym czasie określił jako „najbardziej zaniedbanego ważnego prezydenta w naszej historii”[13]. W 1983 wystąpił na scenie off-Broadwayu w roli Dona w przedstawieniu Elba[20].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]9 sierpnia 1947 zawarł związek małżeński z Nancy Richmond Mygatt, z którą miał trzech synów – Daniela, Stevena i Jamesa Allena[13]. 2 grudnia 1970 doszło do rozwodu[6]. Od lipca 1971 do 16 marca 1979 trwało jego drugie małżeństwo z aktorką Audrą Lindley[6]. 24 marca 1979 poślubił Nancy Richmond Mygatt[6]. Rozwiedli się 28 października 1982[6]. 7 sierpnia 2001 ożenił się z aktorką Noreen Nash[6].
Śmierć
[edytuj | edytuj kod]Zmarł 6 lutego 2009 w swoim domu w Malibu na raka płuca w wieku 87 lat[21][22].
Filmografia
[edytuj | edytuj kod]Filmy
[edytuj | edytuj kod]- 1949: Pole bitwy jako Kinnie
- 1950: Asfaltowa dżungla jako Gus Minissi
- 1951: Missouri jako dorosły Bill
- 1953: Pocałuj mnie, Kasiu jako Slug
- 1954: One! jako sierżant Ben Peterson
- 1955: Oklahoma! jako Andrew Carnes
- 1968: Podział jako Herb Sutro
- 1968: Planeta Małp jako przywódca enklawy
- 1969: Kolty siedmiu wspaniałych jako Levi Morgan
- 1970: Tora! Tora! Tora! jako admirał William F. Halsey
- 1975: Give ’em Hell, Harry! jako Harry Truman
- 1977: Jajo węża jako ksiądz
- 1980: Pierwszy śmiertelny grzech jako dr Sanford Ferguson
- 1994: Skazani na Shawshank jako Brooks Hatlen
- 2001: Majestic jako Stan Keller
- 2002: Światło wieczne jako dziadek
- 2005: Dick i Jane: Niezły ubaw jako ochroniarz sklepu z zabawkami
Seriale TV
[edytuj | edytuj kod]- 1962: Rawhide jako sierżant Joe Duclos
- 1963: Doktor Kildare jako Henry Clay Kincaid
- 1963: Rawhide jako pułkownik John Macklin
- 1965: Strzały w Dodge City jako Amos Campbell / Jim Forbes
- 1965: Prawo Burke’a jako Joe Piante
- 1968: Bonanza jako John Postley
- 1973: Strzały w Dodge City jako Timothy Fitzpatrick
- 1985: Riptide jako Bill Wilkenson
- 1997–1999: Kancelaria adwokacka jako Raymond Oz
- 2007: CSI: Kryminalne zagadki Las Vegas jako Milton
Nagrody i nominacje
[edytuj | edytuj kod]| Rok | Nagroda | Kategoria | Tytuł | Rezultat |
|---|---|---|---|---|
| 1948 | Tony Award | Znakomity występ nowicjusza[1] | Decyzja dowództwa (1947) | Wygrana |
| 1950 | Złoty Glob | Najlepszy aktor drugoplanowy[1] | Pole bitwy (1949) | Wygrana |
| Nagroda Akademii Filmowej[1] | Najlepszy aktor drugoplanowy | Nominacja | ||
| 1971 | Nagroda Grammy | Najlepsza książka audio, nagranie narracji i opowiadania historii[2] | Will Rogers' USA (1970) | Nominacja |
| 1975 | Give ’em Hell, Harry! (1975) | Wygrana | ||
| Złoty Glob | Najlepszy aktor w filmie dramatycznym[1] | Give ’em Hell, Harry! (1975) | Nominacja | |
| Nagroda Akademii Filmowej | Najlepszy aktor[1] | Nominacja | ||
| 2000 | Nagroda Emmy | Najlepszy gościnny występ w serialu dramatycznym[1] | Kancelaria adwokacka (1999) | Wygrana |
| 2001 | Nagroda Genie | Najlepszy występ aktora w roli pierwszoplanowej[1] | Odrobina szaleństwa (2000) | Nominacja |
| 2003 | Nagroda Emmy | Najlepszy gościnny występ w serialu dramatycznym[1] | Mister Sterling (2002) | Nominacja |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k James Whitmore Awards. AllMovie. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ a b James Whitmore Awards. Grammy Awards. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ James Whitmore Biography. „TV Guide”. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ James Whitmore. Walk of Fame. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Dennis McLellan: Hollywood Star Walk: James Whitmore. „Los Angeles Times”, 2009-02-07. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f James Whitmore Biography (1921–2009). FilmReference.com. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Dennis McLellan: James Whitmore dies at 87; veteran award-winning actor brought American icons to life. „Los Angeles Times”, 2009-02-07. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ James Whitmore Biography. AllMovie. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ Who’s Been Blue. Yale Alumni Magazine. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Whitmore Went to War to Win Prized Antoinette Perry Award. The Brooklyn Daily Eagle. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ James Whitmore. Internet Broadway Database. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ James Whitmore Awards. Internet Broadway Database. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ a b c Robert Berkvist: James Whitmore, Character Actor Skilled in One-Man Shows, Dies at 87. „The New York Times”, 2009-02-07. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ The Harrad Experiment (1973). Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Roberto Curti: Italian Crime Filmography, 1968-1980. McFarland, 2013. ISBN 978-0786469765.
- ↑ The Greatest Adventure: Stories from the Bible: Moses (1985) w bazie IMDb (ang.)
- ↑ Moses (1986) w bazie IMDb (ang.)
- ↑ The Adventures of Mark Twain (1985) w bazie IMDb (ang.)
- ↑ James Whitmore. Rotten Tomatoes. [dostęp 2023-08-08]. (ang.).
- ↑ James Whitmore. Internet Off-Broadway Database. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
- ↑ Zmarł aktor James Whitmore. Onet.pl. [dostęp 2010-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-10)].
- ↑ Nils M. Solsvik Jr.: James Whitmore (1921–2009). Find a Grave. [dostęp 2023-08-03].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- James Whitmore w bazie IMDb (ang.)
- James Whitmore w bazie Filmweb
- James Whitmore w bazie Notable Names Database (ang.)
- James Whitmore w bazie Discogs.com (ang.)
- Absolwenci Uniwersytetu Yale
- Amerykańscy aktorzy dubbingowi
- Amerykańscy aktorzy filmowi
- Amerykańscy aktorzy głosowi
- Amerykańscy aktorzy teatralni
- Amerykańscy aktorzy telewizyjni
- Członkowie United States Marine Corps
- Laureaci nagrody Emmy
- Laureaci Nagrody Grammy
- Laureaci nagrody Tony
- Laureaci Złotego Globu dla najlepszego aktora drugoplanowego w filmie
- Ludzie urodzeni w White Plains (Nowy Jork)
- Urodzeni w 1921
- Zmarli w 2009