Język baskijski

euskara
Obszar	Hiszpania Kraj Basków; Nawarra; Kastylia i León; Kantabria; Francja Pireneje Atlantyckie Esquiule; ;
Liczba mówiących	ok. 1,2 mln
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
	Język izolowany (nienależący do żadnej rodziny językowej)
Status oficjalny
język urzędowy	Kraj Basków (Hiszpania)
Organ regulujący	Euskaltzaindia
UNESCO	2 wrażliwy↗
Ethnologue	2 prowincjonalny↗
Kody języka
ISO 639-1	eu
ISO 639-2	baq/eus
ISO 639-3	eus
IETF	eu
Glottolog	basq1248
Ethnologue	eus
GOST 7.75–97	бак 085
WALS	bsq, bqb, bqg, bqh, bqi, bql, bqn, bqo, bqr, bqs, bqz
SIL	eus
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku baskijskim
	Słownik języka baskijskiego; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język baskijski (nazwy własne, zależnie od dialektu: euskara, euskera, eskuara, üskara) – język Basków, zamieszkujących kilka prowincji i departamentów na pograniczu Hiszpanii i Francji. Posługuje się nim dzisiaj ponad milion osób, z których ok. 90% mieszka w Hiszpanii.

Wyróżnia się dziesięć dialektów języka baskijskiego. Ze względu na duże różnice pomiędzy nimi powstała ustandaryzowana odmiana języka baskijskiego (euskara batua), kumulująca cechy największych dialektów języka baskijskiego, oparta zwłaszcza na dialekcie gipuzkoańskim. Norma ta nauczana jest w szkołach. Literatura w tym języku powstaje od XVI wieku. Pierwszą drukowaną książkę w języku baskijskim wydano w 1545 roku.

Jego przynależność genetyczna nie została do tej pory ustalona^[2], ale z pewnością nie jest to język indoeuropejski. Zwykle uważany jest za język izolowany, lecz istnieją przypuszczenia, że jest on spokrewniony z językami kartwelskimi^[3] czy chamickimi, bywa też zaliczany do hipotetycznych rodzin językowych – waskońskiej czy dene-kaukaskiej^[4] (czasem łączy się obie wersje, uznając baskijski za język waskoński, przy czym rodzinę waskońską zalicza się do dene-kaukaskiej). Na pewno był spokrewniony z językiem akwitańskim. W języku baskijskim występują liczne zapożyczenia z łaciny, hiszpańskiego i francuskiego.

Fonetyka

Spółgłoski

W języku baskijskim występują następujące spółgłoski:

	dwuwargowe	dziąsłowe apikalne	dziąsłowe laminalne	zadziąsłowe	podniebienne	miękkopodniebienne	krtaniowe
zwarte bezdźwięczne	p	t			tt [c]	k
zwarte dźwięczne	b	d			dd [ɟ]	g
nosowe	m	n
szczelinowe	f	s [s̺]	z [s]	x [ʃ]			h
zwarto-szczelinowe		ts [ʦ̺]	tz [ʦ]	tx [ʧ]
półotwarte		l			j
uderzeniowe		r [ɾ]
drżące		rr [r]

Spółgłoski /n/ i /l/ mają podniebienne alofony [ɲ] i [ʎ] po samogłosce /i/. J może brzmieć jak [dʒ], ż [ʒ] lub [h] w zależności od dialektu.

Samogłoski

W języku baskijskim istnieje 5 samogłosek: /a/, /e/, /i/, /o/ i /u/. Brzmią one tak samo jak ich polskie odpowiedniki. W niektórych dialektach istnieje szósta samogłoska ü /ø/. Ton i iloczas nie są fonemiczne.

Gramatyka

Ta sekcja od 2020-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Baskijski jest językiem ergatywnym:

Gizona etorri da – „Mężczyzna przybył”;

Gizonak mutila ikusi du – „Mężczyzna widzi chłopca”.

W polskim w obu zdaniach podmiot jest wyrażony w mianowniku. W baskijskim natomiast podmiot drugiego, przechodniego zdania wyrażony jest specjalnym przypadkiem – ergatywem, natomiast mianownik wyraża dopełnienie bliższe.

Baskijski jest też językiem aglutynacyjnym. Istnieje w nim inkorporacja zaimków, np. zdanie „mam książkę” brzmi po baskijsku liburua dut, dosłownie książka ja-mam-to.

Język baskijski ma dwanaście przypadków:

Nominativus, czyli po prostu mianownik, zwany także absolutywem. Używany jest on do określenia podmiotu przy czasowniku nieprzechodnim lub dopełnienia bliższego przy czasowniku przechodnim; sufiksy: -(-), -a, -ak.
Ergativus, używany do określenia podmiotu przy czasowniku przechodnim; sufiksy: -(e)k, -ak, -ek.
Dativus, czyli celownik, oznacza osobę, która korzysta na jakiejś akcji; sufiksy: -(r)i, -ari, -ei.
Genetivus possesivus, tłumacząc na polski „dopełniacz posiadacza”, określa przedmiot należący do kogoś; sufiksy: -(r)en, -aren.
Comitativus, odpowiadający polskiemu narzędnikowi z przyimkiem z; sufiksy: -(r)ekin, -arekin.
Prolativus (benefactivus), stosowany dla oznaczenia przeznaczenia przedmiotu; sufiksy: -(r)entzat, -arentzat.
Instrumentativus (narzędnik), używa się go dla określenia, że coś zostało zrobione przy pomocy odmienionego przedmiotu; sufiksy: -(e)z, -az.
Inessivus, dla określenia miejsca, w którym coś się znajduje; sufiksy: -(e)n, -(e)an, -etan; -(r)engan, -arengan, -engan.
Allativus, dla określenia miejsca, do którego się zmierza, sufiksy: -(e)ra, -etara; -(r)engana, -arengana, -engana.
Ablativus określa miejsce, z którego się przychodzi; sufiksy: -(e)tik, -etatik; -(r)engandik, -arengandik, -engandik.
Locativus, określający związek przedmiotu z miejscem, z którego on pochodzi; sufiksy: -(e)ko, -go, -etako.
Partitivus, mający różne zastosowania, sufiksy: -(r)ik.

Podstawowe zwroty

„Dziękuję” – Eskerrik asko
„Nie” – Ez
„Tak” – Bai
„Proszę” – Mesedez
„Przepraszam” – Barkatu
„Cześć” – Kaixo
„Dzień dobry” – Egun on
„Dobranoc” – Gabon
„Czy mówisz po baskijsku?” – Euskaraz badakizu?
„Jak leci?” – Zer moduz? lub Zelan?
„Świetnie” – Oso ondo lub Oso ongi
„Cieszę się” – Pozten naiz

Słownictwo

Wskutek kontaktów z sąsiednimi językami zaczerpnął liczne wyrazy o podłożu hiszpańskim, francuskim czy łacińskim. Zapożyczenie zwykle wiązało się ze zmianą wynikającą ze specyfiki baskijskiej fonetyki. Przykładowo: lore („kwiat”, od florem), errota („młyn”, od rotam, „[młyńskie] koło”), gela („pokój”, od cellam), gauza („rzecz”, od causa).

Duża liczba zapożyczeń z łaciny może dowodzić ciągłości kontaktów narodu z mocno zlatynizowanymi grupami ludności miejskiej oraz mieszkańcami obszarów wiejskich^[5].

Liczebniki

1 – bat
2 – bi
3 – hiru
4 – lau
5 – bost
6 – sei
7 – zazpi
8 – zortzi
9 – bederatzi
10 – hamar

Zobacz też

Przypisy

↑ https://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf
↑ Baskijski język, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .
↑ José IgnacioJ.I. Hualde José IgnacioJ.I., JosebaJ. Lakarra JosebaJ., R.L.R.L. Trask R.L.R.L., Towards a history of the Basque language, Amsterdam: J. Benjamins Pub. Co, 1995, ISBN 90-272-3634-8, OCLC 709596553 .
↑ R.L.R.L. Trask R.L.R.L., The history of Basque, London: Routledge, 1997, ISBN 0-415-13116-2, OCLC 34514667 .
↑ Baskowie-Euskaldunowie, [w:] Jorge RuizJ.R. Lardizabal Jorge RuizJ.R., Mity, wierzenia i obyczaje Basków, Poznań 2018, s. 21, ISBN 978-83-85557-94-4 .

Linki zewnętrzne

Informacje o języku. hiszpania-online.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-09)].

[1] ttps://www.mintzaira.fr/fileadmin/documents/Aktualitateak/015_VI_ENQUETE_PB__Fr.pdf

[2] Baskijski język, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-29] .

[3] José IgnacioJ.I. Hualde José IgnacioJ.I., JosebaJ. Lakarra JosebaJ., R.L.R.L. Trask R.L.R.L., Towards a history of the Basque language, Amsterdam: J. Benjamins Pub. Co, 1995, ISBN 90-272-3634-8, OCLC 709596553 .

[4] R.L.R.L. Trask R.L.R.L., The history of Basque, London: Routledge, 1997, ISBN 0-415-13116-2, OCLC 34514667 .

[5] Baskowie-Euskaldunowie, [w:] Jorge RuizJ.R. Lardizabal Jorge RuizJ.R., Mity, wierzenia i obyczaje Basków, Poznań 2018, s. 21, ISBN 978-83-85557-94-4 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]