Chrząszcze wielożerne
| Polyphaga[1] | |
| Emery, 1886 | |
 Stonka ziemniaczana z rodziny stonkowatych | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd |
chrząszcze wielożerne |
.jpg)
Chrząszcze wielożerne (Polyphaga[a]) – podrząd owadów z rzędu chrząszczy. Obejmuje ponad 320 000 opisanych gatunków, będącą największą monofiletyczną grupą chrząszczy[2]. Jego przedstawiciele wykazują rozmaitość specjalizacji i adaptacji. Długość ich ciała mieści się w przedziale od 0,3 do 155 mm[3]. Żywią się różnorodnym pokarmem[4].
W Polsce występuje ponad 5500 gatunków[4].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Mimo dużej różnorodności, znane są cechy charakterystyczne dla całego podrzędu. Na ich szyi obecne są płytki szyjne, choć mogą być wtórnie zanikłe. Pleura przedtułowia jest niewidoczna – ulega redukcji oraz przesunięciu do wnętrza panewki biodrowej, gdzie, zlana z krętarzykiem, tworzy endopleurę[2][5]. W związku z tym brak u wielożernych szwów notopleuralnych, a spód przedplecza (hypomeron) graniczy z przedpiersiem[2]. W skrzydłach tylnych charakterystyczne są m.in. brak komórki owalnej, haczykowate zakrzywienie żyłki medialnej, składane pole apikalne, brak pola zgięcia przecinającego żyłkę RA3+4 oraz prosta lub z przodu zagięta żyłka MP1+2[2][5]. W budowie wewnętrznej charakterystyczny jest brak musculus mesocoxa-subalaris i musculus prosterno-coxalis oraz obecność u samic owarioli telotroficznych[5]. Celem odróżnienia wielożernych od Adephaga wymienia się również: zwykle ruchome połączenie bioder odnóży tylnych z zapiersiem i niegłaszczkopodobne żuwki zewnętrzne[6]. U larw występują dwie cechy współdzielone tylko z Myxophaga: pięcioczłonowe odnóża i występowanie pojedynczego pazurka na stopie[2][5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Takson ten wprowadzony został w 1886 przez Emery'ego i od tego czasu jest szeroko uznawany w klasyfikacji. Kolbe w 1909 podzielił wielożerne na dwie grupy: Haplogastra i Symphionata[5]. W systematyce Lawrence'a i Newtona z 1995 podzielono je na pięć serii (infrarzędów): Staphyliniformia, Scarabaeiformia, Elateriformia, Bostrichiformia i Cucujiformia[7]. W systematyce Boucharda i innych z 2011 wyróżniono jeszcze serię Derodontiformia[8]. Wiele analiz filogenetycznych wskazuje również na zasadność wyróżnienia siódmej serii: Scirtiformia[9][10]. Podział do nadrodzin według Boucharda po uwzględnieniu tego ostatniego kroku oraz zmian dokonanych przez Robertsona i innych w 2015[11] przedstawia się następująco:
- Staphyliniformia – kusakokształtne
- Hydrophiloidea – kałużnice
- Staphylinoidea – kusaki
- Scarabaeiformia – żukokształtne
- Scarabaeoidea – żuki
- Elateriformia – sprężykokształtne
- Dascilloidea
- Buprestoidea – bogatki
- Byrrhoidea – otrupki
- Elateroidea – sprężyki
- Scirtiformia
- Derodontiformia
- Bostrichiformia – kapturnikokształtne
- Bostrichoidea – kapturniki
- Cucujiformia
- Lymexyleoidea
- Tenebrionoidea – czarnuchy
- Cleroidea – przekraski
- Chrysomeloidea – stonki
- Curculionoidea – ryjkowce
- Cucujoidea – zgniotki
- Coccinelloidea
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Polyphaga to także rodzaj karaczanów, który opisał w 1835 Gaspard Auguste Brullé
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Polyphaga, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Marek Wanat: Rząd: chrząszcze — Coleoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 260-299.
- ↑ Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. I. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2004. ISBN 83-88147-04-8.
- ↑ a b c d e Rolf G. Beutel, Richard A.B. Leschen: Polyphaga, Emery, 1886. W: Rolf G. Beutel, Richard A.B. Leschen: Coleoptera, Beetles. Vol. 1: Morphology and Systematics (Archostemata, Adephaga, Myxophaga, Polyphaga patim). Berlin: Walter de Gruyter & Co., 2005, seria: Handbook of Zoology.
- ↑ Roy Albert Crowson: Handbooks for the Identification of British Insects Vol. IV part I: Coleoptera. Introduction and keys to the families. London: Royal Entomological Society of London, 1956, s. 13.
- ↑ Lawrence J.F. & Newton A.F., jr: Families and subfamilies of Coleoptera (with selected genera, notes, references and data on family-group names). W: Pakaluk J., Ślipiński S.A. (red.): Biology, phylogeny, and classification of Coleoptera: papers celebrating the 80th birthday of Roy A. Crowson. Muzeum i Instytut Zoologii PAN. Warszawa: 1995, s. 779-1006.
- ↑ Patrice Bouchard i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807.
- ↑ John F. Lawrence, Adam Ślipiński, Ainsley E. Seago, Margaret K. Thayer, Alfred F. Newton, Adriana E. Marvaldi. Phylogeny of the Coleoptera Based on Morphological Characters of Adults and Larvae. „Annales Zoologici”. 61 (1), s. 1-217, 2011. DOI: 10.3161/000345411X576725.
- ↑ Robin Kundrata, Milada Bocakova, Ladislav Bocak. The comprehensive phylogeny of the superfamily Elateroidea (Coleoptera: Elateriformia). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 76, s. 162-171, 2014. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.03.012.
- ↑ James A. Robertson i inni, Phylogeny and classification of Cucujoidea and the recognition of a new superfamily Coccinelloidea (Coleoptera: Cucujiformia), „Systematic Entomology”, 4, 40, 2015, s. 745–778, DOI: 10.1111/syen.12138.