Bączek (ptak)

Bączek
	Ixobrychus minutus
	(Linnaeus, 1766)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	czaplowce
Rodzina	czaplowate
Rodzaj	Ixobrychus
Gatunek	bączek
Synonimy
	Ardea minuta Linnaeus, 1766; Ixobrychus dubius Mathews, 1912;
	Ardea minuta Linnaeus, 1766; Ixobrychus dubius Mathews, 1912;
Podgatunki
	I. m. minutus (Linnaeus, 1766); I. m. payesii (Hartlaub, 1858); I. m. podiceps (Bonaparte, 1855); I. m. dubius Mathews, 1912;
	I. m. minutus (Linnaeus, 1766); I. m. payesii (Hartlaub, 1858); I. m. podiceps (Bonaparte, 1855); I. m. dubius Mathews, 1912;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania (bez I. m. dubius uznawanego przez IUCN za osobny gatunek) obszary lęgowe obszary nielęgowe obecny przez cały rok
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bączek^[4] (Ixobrychus minutus) – gatunek średniej wielkości ptaka brodzącego z rodziny czaplowatych (Ardeidae), zamieszkujący Eurazję, Afrykę i Australię; od początku XXI wieku lęgi stwierdzane także na Nowej Kaledonii^[5]. Nie jest zagrożony.

Podgatunki i zasięg występowania

Bączek zamieszkuje w zależności od podgatunku^[6]^[4]:

bączek (zwyczajny) (I. minutus minutus) – od środkowej i południowej Europy oraz północnej Afryki do zachodniej Syberii, Azji Środkowej oraz północno-zachodnich Indii. Zimuje w Afryce^[2], na południe od Sahary^[7]. W Polsce gnieździ się bardzo nielicznie, nie zimuje. Przeloty w kwietniu–maju i od sierpnia do października.
bączek afrykański (I. minutus payesii) – Afryka na południe od Sahary
bączek madagaskarski (I. minutus podiceps) – Madagaskar
bączek czarnogrzbiety (I. minutus dubius) – wschodnia, południowo-zachodnia i północno-środkowa Australia oraz Nowa Kaledonia; zimą także południowa Nowa Gwinea^[8]. Takson o niepewnej pozycji taksonomicznej, często podnoszony do rangi odrębnego gatunku^[9]^[10]^[6]^[8].

Charakterystyka

Cechy gatunku: Jest najmniejszym przedstawicielem czapli, wielkości sójki. Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy, co jest rzadkością u czapli. Samiec ma wierzch ciała i potylicę czarną, głowę, szyję i pokrywy skrzydłowe płowożółte, spód brudnobiały. Samica ma czapeczkę ciemnobrązową. Szyję, głowę i pokrywy skrzydłowe żółtobrązowe, grzbiet ciemnobrązowy z podłużnymi jasnymi plamami, spód brudnobiały z ciemnymi podłużnymi paskami. Pisklęta pokryte są gęstym, pomarańczowym puchem^[7]. Osobniki młodociane podobne do samicy, lecz całe brązowe z podłużnymi paskami, których jest dużo więcej.

Lata stosunkowo rzadko - najczęściej wieczorami można go ujrzeć przelatującego cicho nad taflą wody z jednego pasa trzcin na drugi. Skrzydła szerokie i z jasnymi piórami pokrywowymi, kontrastują z czarnymi lotkami i grzbietem. Równie cicho przemyka przez gęste trzciny. Z kolei podczas polowania przemieszcza się między trzcinami bardzo powoli, jakby w zwolnionym tempie przechodząc z łodygi na łodygę. Nie brodzi w płytkiej wodzie, jak większość czapli, a zawisa nad nią trzymając się długimi palcami pojedynczej trzciny. Z wyciągniętą szyją potrafi tkwić w zasadzce przez wiele minut^[7].

Podobnie jak bąk, również i on w razie zagrożenia przyjmuje pionową postawę ochronną, wyciągając w górę szyję i głowę. Potrafią to robić już nawet pisklęta w gnieździe. W czasie toków rankami, wieczorami, a nawet w nocy, samiec wydaje z siebie przypominające szczekanie psa „huw” lub „wru, wru”. Uważa się, że takie odgłosy słyszane w dzień zapowiadają nadchodzący deszcz.

Wymiary średnie: długość ciała 27–38 cm^[2]; bączek czarnogrzbiety 25–36 cm^[8]
rozpiętość skrzydeł 40–58 cm^[2]; bączek czarnogrzbiety 41–49 cm^[8]
masa ciała 59–150 g^[2]; bączek czarnogrzbiety 59–120 g^[8]

Ekologia i zachowanie

Biotop: Prowadzi skryty i cichy tryb życia na rozległych, ale też mniejszych, trzcinowiskach okolic stawów, bagien i starorzeczy lub w wiklinie nadrzecznych brzegów.
Gniazdo: W gęstych trzcinach nisko nad wodą, rzadziej w krzewie lub na drzewie. Niewielkie, zbudowane z liści trzcin, turzyc i pędów innych roślin, kształtem przypominające stożek odwrócony wierzchołkiem ku dołowi^[7]. Zazwyczaj sytuowane pojedynczo lub w małych koloniach. Wiosną na lęgowiska najpierw wracają stare samce, młodsze trzy tygodnie później. Zaraz po przybyciu samiec zajmuje swoje terytorium, wybiera miejsce na gniazdo i zaczyna jego budowę z suchych trzcin i gałązek. Jednak jego wykończeniem zajmuje się samica.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lub 2 lęgi, składając w maju–lipcu (w Eurazji), w porze deszczowej (w Afryce) i październiku–styczniu (w Australii) 2 do 9 białych jaj.
Wysiadywanie i dorastanie: Jaja wysiadywane są przez okres 16–21 dni przez obydwoje rodziców. Nowo wyklute pisklęta przez pierwsze dni jedzą na pół strawiony pokarm zrzucany im do gniazda. Potem rodzice wkładają im upolowaną zdobycz prosto do dziobów. Mając już siedem dni i puch na sobie potrafią wydrapywać się z gniazda i poruszać po jego okolicy. Pisklęta opuszczają gniazdo po 5–6 dniach, a lotność uzyskują i usamodzielniają się po 30 dniach^[7].
Pożywienie: Drobne zwierzęta – owady wodne i lądowe, małe ryby, żaby do ok. 5 cm; poluje głównie nocą. Jest wyłącznie mięsożerny.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje bączka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 600 000 – 1 199 999 dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy^[3]. IUCN od 2014 roku uznaje bączka czarnogrzbietego (I. minutus dubius) za odrębny gatunek; również zalicza go do kategorii najmniejszej troski, a trend jego liczebności uznaje za spadkowy^[11].

W Polsce jest objęty ochroną gatunkową ścisłą oraz wymagający ochrony czynnej^[12]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek niedostatecznie rozpoznany (DD – Data Deficient)^[13]. W latach 2013–2018 krajowa populacja lęgowa liczyła 1100–1500 par^[14].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Ixobrychus minutus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Common Little Bittern (Ixobrychus minutus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑ ^a ^b Ixobrychus minutus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae Leach, 1820 - czaplowate - Herons (Wersja: 2020-06-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-22].
↑ Barré, N. & Bachy, P.. Complément à la liste commentée des oiseaux de Nouvelle-Calédonie. „Alauda”. 71 (1), s. 31-39, 2003. (fr.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-22]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Karol Grabski: Trzciny mają oczy [w:] "Przyroda Polska" nr 948, maj 2017, s. 22-23
↑ ^a ^b ^c ^d ^e del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Australian Little Bittern (Ixobrychus dubius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].
↑ Pamela C. Rasmussen, John C. Anderton: Birds of South Asia: The Ripley Guide. Cz. 2. Waszyngton i Barcelona: Smithsonian Institution and Lynx Edicions, 2005. ISBN 84-87334-67-9.
↑ Les Christidis, Walter Boles: Systematics and Taxonomy of Australian Birds. Collingwood Victoria, Australia: CSIRO Publishing, 2008. ISBN 978-0-643-09602-8.
↑ Ixobrychus dubius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-05-22] (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcia i materiały multimedialne – bączek czarnogrzbiety. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Ixobrychus minutus (Bączek). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 63–66. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Ixobrychus minutus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Martínez-Vilalta, A., Motis, A. & Kirwan, G.M.: Common Little Bittern (Ixobrychus minutus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].

[iucn-3] Ixobrychus minutus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Ardeidae Leach, 1820 - czaplowate - Herons (Wersja: 2020-06-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-22].

[complement-5] Barré, N. & Bachy, P.. Complément à la liste commentée des oiseaux de Nouvelle-Calédonie. „Alauda”. 71 (1), s. 31-39, 2003. (fr.).

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-22]. (ang.).

[KG-7] Karol Grabski: Trzciny mają oczy [w:] "Przyroda Polska" nr 948, maj 2017, s. 22-23

[hbwa1-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e del Hoyo, J., Collar, N. & Kirwan, G.M.: Australian Little Bittern (Ixobrychus dubius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-11)].

[ras&and-9] Pamela C. Rasmussen, John C. Anderton: Birds of South Asia: The Ripley Guide. Cz. 2. Waszyngton i Barcelona: Smithsonian Institution and Lynx Edicions, 2005. ISBN 84-87334-67-9.

[chr&bol-10] Les Christidis, Walter Boles: Systematics and Taxonomy of Australian Birds. Collingwood Victoria, Australia: CSIRO Publishing, 2008. ISBN 978-0-643-09602-8.

[iucn1-11] Ixobrychus dubius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-05-22] (ang.).

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-13] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-14] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]