Brodnica

Brodnica

miasto i gmina
Widok na Duży Rynek
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	brodnicki
Prawa miejskie	1298
Burmistrz	Jarosław Radacz
Powierzchnia	23,15 km²
Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość	28 190 1228 os./km²
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-300 do 87-302
Tablice rejestracyjne	CBR
Położenie na mapie powiatu brodnickiego Brodnica
Położenie na mapie Polski Brodnica
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brodnica
53°15′35″N 19°23′44″E
TERC (TERYT)	0402011
SIMC	0982954
Urząd miejski ul. Kamionka 23 87-300 Brodnica
Strona internetowa
BIP

Brodnica (wymowa^ⓘ; niem. Strasburg in Westpreußen, Strasburg an der Drewenz) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu brodnickiego. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Kamienice na Dużym Rynku w Brodnicy

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 roku Brodnica liczyła 28 190 mieszkańców.

Położenie

Brodnica położona jest po obu stronach rzeki Drwęcy. Historyczne centrum miasta leży na prawym (wschodnim) brzegu rzeki, w ziemi chełmińskiej, natomiast obszar miasta na lewym brzegu rzeki położony jest w ziemi michałowskiej.

Miasto królewskie lokowane w 1238 roku położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego.

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy oraz Pojezierza Dobrzyńskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2015 Brodnica ma obszar 23,15 km², w tym:

• użytki rolne: 32.26%
• użytki leśne: 8,5%

Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2022 roku:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	28 429	100	14 797	52,05	13 632	47,95
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1228,0		639,2		588,8

W 2008 roku miasto Brodnica liczyło 28 837 mieszkańców, w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27 731 w roku 2010 i do roku 2015 utrzymywała się mniej więcej na podobnym stałym poziomie. W 2015 roku miasto miało 28 471 mieszkańców.

Piramida wieku mieszkańców Brodnicy w 2014 roku.

Przyroda

Park Chopina

Brodnica leży na terenie Pojezierza Brodnickiego. W jego centralnej części w 1985 roku utworzono Brodnicki Park Krajobrazowy. Jest to region wyjątkowo atrakcyjny turystycznie. Obejmuje swymi granicami obszary o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Powierzchnia parku wynosi 16 685 ha. Ponad 60% powierzchni Parku zajmują lasy, a 10% wody. Znajduje się tutaj około 60 jezior, w tym 6 o powierzchni ponad 100 ha. W 2005 roku doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000).

Brodnicki Park Krajobrazowy znajduje się na terenie gmin: Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Kurzętnik i Biskupiec.

O wysokiej randze przyrodniczej obszaru świadczy występowanie 9 rezerwatów przyrody. Bogata jest fauna Pojezierza, a w szczególności awifauna. Największymi osobliwościami są: orlik krzykliwy, bocian czarny i bielik, a także kania rdzawa, żuraw, kormoran czarny, czapla siwa, bąk i zimorodek.

• 
  Rzeka Drwęca w Brodnicy
• 
  Bagienna Dolina Drwęcy
• 
  Jezioro Bachotek w pobliżu Brodnicy
• 
  Jezioro Zbiczno w pobliżu Brodnicy

Historia

Wieża zamku krzyżackiego w Brodnicy

Pierwotnie tereny te należały do Polski wczesnopiastowskiej. Najstarszą częścią miasta jest leżące na lewym brzegu Drwęcy Michałowo, gdzie już od XII wieku istniała komora celna i kasztelania należąca do książąt mazowieckich i kujawskich w okresie rozbicia dzielnicowego Polski. Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263 roku. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298 roku. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym, a druga umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta.

Ziemie na lewym brzegu Drwęcy w okolicach Michałowa stały się w 1303 roku własnością zakonu krzyżackiego. Książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowską Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę. Krzyżacy ostatecznie wykupili ją od książąt kujawskich w 1317 roku.

Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta pochodzi z 1298 roku, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317 roku.

Kościół farny św. Katarzyny

Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310 roku. W 1320 roku rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370 roku. Najprawdopodobniej w 1305 roku rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339 roku. Trzy dni przed Małgorzatą [tj. 13 lipca] 1388 roku (...) był tak duży deszcz na obszarze Prus, że na skutek powodzi m.in. w Brodnicy zostały zniszczone młyny. W 1415 roku budowniczy Nikolaus Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 roku powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej. Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868 roku, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.

Mieszkańcy Brodnicy rozpoczęli bunty przeciwko władzy krzyżackiej i w 1454 roku uznali władzę króla Polski nad miastem (podobnie jak w m.in. Toruniu czy Chełmnie), co rozpoczęło wojnę trzynastoletnią. W 1466 roku, wskutek postanowień pokoju toruńskiego po zakończeniu wojny trzynastoletniej, Brodnica wraz z całą ziemią chełmińską weszła w skład Polski. W 1481 roku starostwo brodnickie od Kazimierza Jagiellończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz, szlachcic małopolski herbu Starykoń.

Jako miasto królewskie stała się siedzibą starostów pochodzących z wybitnych polskich rodów (np. Mikołaj i Rafał Działyńscy oraz Zofia Zamoyska - siostra Jana Zamoyskiego). Od początku XVII wieku starostwo brodnickie nadawane było członkom rodziny królewskiej.

W latach 1553 i 1661 miasto zostało zniszczone podczas pożarów.

Miasto od zachodu w latach 1738–1745 na rysunku Georga Friedricha Steinera

Królewna Anna Wazówna objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 roku. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Ponieważ w odróżnieniu od swojego królewskiego brata Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika była oddaną luteranką, powodowało to częste niesnaski na dworze, którego nie cechowała szeroko pojęta tolerancja religijna. Jej wybór co do miejsca przenosin, w którym mogłaby bez przeszkód żyć i głosić swoje poglądy, padł na Brodnicę, w której jeszcze dwa lata wcześniej żył i tworzył znany polski działacz protestancki Erazm Gliczner, pisarz i reformator religijny, pedagog, jeden z twórców zgody sandomierskiej z 1570 roku. Istniał tu zbór luterański pod patronatem królewny Anny Wazówny, po jej śmierci został zamknięty.

Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką.

W dniu 5 października 1628 roku po oblężeniu polski garnizon pod dowództwem kapitana La Montaigne poddał miasto wojskom szwedzkim, za co hetman Koniecpolski skazał kapitana na karę śmierci.

Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Brodnica znalazła się pod panowaniem Królestwa Prus (zabór pruski). Później, po wyzwoleniu, w latach 1806–1815 należała do Księstwa Warszawskiego. Ostatecznie po ustaleniach kongresu wiedeńskiego, w 1815 roku, ponownie znalazła się pod zaborem pruskim. Ograniczyło to częściowo jej rozwój, ponieważ niedaleko Brodnicy biegła granica zaboru pruskiego i rosyjskiego.

Duży Rynek z widokiem na pozostałości średniowiecznego ratusza w Brodnicy, na pierwszym planie pomnik powstańca listopadowego

Maciej Rybiński ostatni wódz naczelny powstania listopadowego 5 października 1831 roku przekracza z oddziałem 20-tysięcznej armii granicę z Prusami (rosyjsko-pruską) w okolicach Jastrzębia. Zostaje internowany wraz z armią, władzami powstańczymi i z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim oraz członkami sejmu i licznymi politykami w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy gdzie przebywał do 12 października. Nagła wizyta tak wielkich mas wojska w niewielkim mieście powoduje nagły, niekontrolowany wzrost cen artykułów żywnościowych oraz ich braki. Kolejną konsekwencją przemarszów wojsk i prowadzenia działań wojennych jest epidemia cholery, która wybucha m.in. w okolicach miasta, a którą przywlekli rosyjscy żołnierze tłumiący powstanie listopadowe.

Wybuch I wojny światowej (1914-1918) ożywił dążenia niepodległościowe wśród mieszkańców Brodnicy. Brodnica do Polski powróciła po okresie zaborów w styczniu 1920 na mocy traktatu wersalskiego (1919). Wyzwolona spod zaboru pruskiego została przez wojska generała Hallera.

Bitwa pod Brodnicą (1920) - plan

15 sierpnia 1920 roku w wyniku kontrofensywy wojsk bolszewickich Brodnica zostaje zdobyta. Przez trzy sierpniowe dni miasto pozostaje pod ich okupacją. 18 sierpnia dochodzi do bitwy pod Brodnicą, w wyniku której dzięki poświęceniu żołnierzy wielkopolskich i pomorskich dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i rtm. Ignacego Mielżyńskiego miasto zostaje wyzwolone, a wojska 12 Dywizji Strzeleckiej okupujących miasto pokonane.

We wrześniu 1921 roku miasto liczyło 11 903 mieszkańców. W XX-leciu międzywojennym Brodnica zostaje miastem garnizonowym, na terenie którego stacjonuje 67 Pułk Piechoty. Z powodu bliskości granicy z Niemcami staje się także miastem pogranicza.

W pierwszych dniach września 1939 roku Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką. Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostało wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Lucyna Langer szacuje, iż w latach 1939–1945 Niemcy zamordowali ok. 650 mieszkańców powiatu brodnickiego, przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy. Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok. 1000. Najwięcej ofiar pochłonęła tzw. akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939 roku. Niemcy aresztowali wówczas ok. 450–500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości. Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek (Brzezinki) w gminie Zbiczno.

Pomnik poświęcony pomordowanym w lesie Birkenek

Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej, której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945. Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń. W pierwszych miesiącach 1945 roku miasto stało się siedzibą sztabu 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstantego Rokossowskiego. Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano, a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób – w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji.

W epoce Polski Ludowej miasto stało się ośrodkiem przemysłowym, powstała fabryka żelatyny, zakłady mięsne, mleczarnia, młyn, tartak, cegielnia i zakłady przemysłu drzewnego.

Zabytki

Wieża Mazurska (Bociania)

Pozostałości miejskich murów obronnych w Parku Chopina

• gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285 roku, budowa prezbiterium ukończona w 1320 roku, do ok. 1370 roku budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)
• ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w., rozbudowywanego w 4 ćw. XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 roku; zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
• fragment ratusza z końca XIV w.
• na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.
• fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
• spichlerze barokowe z XVII w.
• barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752–1761 i klasztor
• dawny kościół ewangelicki Matki Bożej Królowej Polski z ok. 1850 roku, według projektu Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)
• kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący
• rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
• wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 roku częściowo rozebrana
• zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

Muzea

Brama Chełmińska - jedna z siedzib brodnickiego muzeum

Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy. Od 1989 roku nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy. Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów: archeologii, historii, etnografii i przyrody, obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki.

Oddziały brodnickiego muzeum:

• Spichlerz, ul. św. Jakuba 1
• Piwnice zamkowe, ul. Zamkowa 1
• Brama Chełmińska (galeria „Brama”), ul. Mały Rynek 4

• Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego, ul. Kamionka

Gospodarka

Galeria Brodnica

Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Mostowej

Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Tylnej

Jednym z największych zakładów przemysłowych na terenie Brodnicy jest Wasiak S.A., produkujący tłumiki i filtry do samochodów. Przemysł spożywczy reprezentuje Vobro - producent wyrobów czekoladowych, Brodnickie Zakłady Żelatyny Sp. z o.o. - hegemon w produkcji żelatyny w Polsce, mleczarnia BROMILK Sp. z o.o. Mleczarskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe. Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego – działają tu takie firmy jak Henri Lloyd, którego współtwórcą był Henryk Strzelecki czy VITO, rozwija się przemysł drzewny, meblarski (Sits, Stolkar, Vidox) oraz opakowaniowy i poligraficzny (WOK - Wytwórnia Opakowań Kartonowych, Samindruk Sp. z o.o., Drescher, Multi). Znajdują się tu także Vorwerk Autotec Polska sp. z o.o., Seni SA, Cofresco Poland Sp. z o.o. Manufacturing Sp.k., Saminex Sp. z o.o. - producent elementów z elastomerów.

Transport

Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:

• droga krajowa nr 15 (Olsztyn)-Ostróda-Brodnica-Toruń-Gniezno-Krotoszyn-Trzebnica-(Wrocław).

Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem (droga wojewódzka nr 560), Jabłonowem Pomorskim (droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem (droga wojewódzka nr 544).

Transport drogowy

Większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 omijając ścisłe centrum miasta za pomocą otwartej 25 czerwca 2016 roku tzw. dużej obwodnicy Brodnicy. Nowy odcinek drogowy ma 1,5 km długości i znacznie skraca czas przejazdu z Torunia w kierunku Olsztyna. W ramach realizowanej inwestycji wybudowano m.in. nową jezdnię drogi nr 15, estakadę nad ul. Wiejską, torami PKP i terenami zalewowymi rzeczki Brodniczki.

Nowa obwodnica Brodnicy łączy się za pomocą ronda Toruńskiego z tzw. małą obwodnicą otwartą we wrześniu 2010 roku. W ramach, której wybudowano przeprawę mostową na Drwęcy, łączącą drogę krajową nr 15 (ul. Sądowa) z drogą wojewódzką nr 560 (ul. Podgórna).

Mosty

Szeroka rzeka Drwęca, nad którą leży Brodnica, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen. Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta. Obecnie w Brodnicy jest pięć mostów drogowych w tym jeden w obrębie jednostki wojskowej niedostępny dla ruchu kołowego, dwa kolejowe oraz cztery kładki dla pieszych. Jeden most drogowy jest częścią tzw. małej obwodnicy miasta (Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa). 25 czerwca 2016 roku otwarta została estakada w ciągu drogi krajowej nr 15 o długości 560 metrów. Dzięki tej inwestycji wyeliminowano ruch tranzytowy z centrum Brodnicy.

Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnego mostu w Michałowie oraz remont obecnie istniejących mostów.

Kolej

Z Brodnicy kursują bezpośrednie pociągi Arriva jako osobowy do Torunia Głównego, Grudziądza, Bydgoszczy Głównej, Laskowic Pomorskich, natomiast pociągi PKP Intercity jako TLK do Gdyni Głównej i Katowic.

Komunikacja miejska

Komunikacja autobusowa w Brodnicy składa się z 5 linii (1, 2, 3, 4, 5). Obsługuje je PGK sp. z o.o. W wyniku decyzji Rady Miejskiej od 1 marca 2016 roku jest ona bezpłatna dla pasażerów. Likwidacja odpłatności (przejazd kosztował 2,50 zł) zmniejszyła dochody miasta o 300 tys. zł.

PKS

Stary dworzec PKS

Stary dworzec PKS (wygląd sprzed przebudowy)

Autobus parkujący na starym dworcu PKS

Na terenie miasta znajduje się nowoczesny dworzec autobusowy mający swoją siedzibę przy ul. Sądowej. Ponownie otwarty został po kompleksowej przebudowie w 2014 roku. Jest on elementem Centrum handlowo-komunikacyjnego Dekada. Dworzec obsługuje połączenia krajowe.

Ścieżki rowerowe

W Brodnicy w 2017 roku było kilkanaście km ścieżek rowerowych; obejmują one tylko pięć ulic miasta: Podgórną, Aleję Leśną, Aleję Józefa Piłsudskiego (Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową) oraz Niskie Brodno i Wczasową.

Na początku grudnia 2015 roku nastąpiło uroczyste otwarcie najdłuższej ścieżki rowerowej łączącej Brodnicę ze Zbicznem (ścieżka ma swój początek przy ul. Niskie Brodno). Trasa ta ma ponad 8 km długości (2,5 m szerokości). Powstały wzdłuż niej trzy przystanki autobusowe z zatoczkami oraz miejsca postojowe dla rowerzystów, gdzie można postawić rower i odpocząć przy stołach z ławeczkami. Budowa kosztowała ponad 4 mln 630 tys. złotych. Z tego równe dwa miliony złotych pozyskano z urzędu marszałkowskiego. Powiat, miasto Brodnica i gmina Zbiczno dołożyły po ponad 746 tys. złotych, a gmina wiejska Brodnica – ponad 394 tys. złotych.

Miasto Brodnica oraz okoliczne gminy planują budowę kolejnych odcinków ścieżek rowerowych, m.in. planowana jest ścieżka na trasie Brodnica-Osiek. Wykonanie ww. planów zależeć jednak będzie od ilości pozyskanych środków zewnętrznych i własnych możliwości budżetowych gmin.

Współpraca z innymi samorządami

Urząd Miasta – Magistrat

Brodnica jest członkiem: Związku Gmin Północnego Mazowsza, Stowarzyszenia Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego, Związku Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności, Stowarzyszenia wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego, Związku Powiatów Polskich, Zielonych Płuc Polski

Podział administracyjny

Osiedla Brodnicy:

1. Michałowo
2. Stare Miasto
3. Chrobrego
4. Gdynia
5. Grażyny
6. Grunwald Pierwszy
7. Grunwald Drugi
8. Grunwald Trzeci
9. Karbowskie
10. Matejki
11. Mieszka I
12. Morskie Oko
13. Niskie Brodno
14. Nowa Kolonia
15. Ustronie
16. Wyspiańskiego

• 
  Stare Miasto
• 
  Stare Miasto
• 
  Duży Rynek
• 
  Mały Rynek w Brodnicy

Opieka zdrowotna

• Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego (Szpital Powiatowy) w Brodnicy położony jest przy ul. Wiejskiej 9. W maju 2016 roku zakończyła się pełnym powodzeniem jego całościowa przebudowa i rozbudowa (30 maja 2016 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi). Obiekt powiększył się prawie dwukrotnie oraz wzbogacił o nowy sprzęt medyczny, którego fundatorami zostały także gminy wchodzące w skład powiatu. Cała inwestycja kosztowała 43,5 mln zł. Blisko połowa tych pieniędzy pochodziła z Regionalnego Programu Operacyjnego, ponad jedną czwartą kosztów poniósł sam szpital, a niewiele mniej zapewnił powiat brodnicki, który od początku do końca prowadził tę inwestycję. Warto także wspomnieć, że ww. przebudowa i rozbudowa trwała tylko półtora roku przy stale działającym i przyjmującym pacjentów szpitalu co stanowi ewenement na skalę światową. Obecnie szpital w Brodnicy jest jednym z najnowocześniejszych w Polsce, zapewniając pacjentom komfortowe warunki leczenia.

• Szpital Powiatowy w Brodnicy na zozbrodnica.pl

Szpital posiada następujące oddziały:

• • Szpitalny Oddział Ratunkowy
  • Oddział Wewnętrzny
  • Oddział Chirurgii Ogólnej
  • Oddział Urazowo-Ortopedyczny
  • Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
  • Oddział Położniczo-Ginekologiczny
  • Oddział Dziecięcy
  • Oddział Neonatologii
  • Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy

Eurocopter EC135 na Stadionie Miejskim OSiR w Brodnicy

• Poradnie Specjalistyczne:
  • Poradnia Chirurgii Ogólnej
  • Poradnia Urazowo-Ortopedyczna
  • Poradnia Położniczo-Ginekologiczna
  • Poradnia Preluksacyjna
  • Poradnia Patologii Noworodka
  • Poradnia Profilaktyki Onkologicznej z Gabinetem USG
  • Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy
  • Poradnia Diabetologiczna
  • Poradnia Zdrowia Psychicznego
  • Poradnia Psychologiczna
  • Poradnia Rehabilitacji Medycznej
  • Zakład Fizykoterapii

• Pracownie:
  • Pracownia Endoskopowa
  • Pracownia RTG
  • Pracownia TK
  • Pracownia USG
  • Pracownia Mammograficzna
  • Pracownia Rehabilitacji

• Laboratorium:
  • Laboratorium Analityczne

Lądowisko sanitarne dla śmigłowców w Brodnicy stanowi element Szpitala Powiatowego, z którym jest połączone.

• Ratownictwo Medyczne:
  • Zespół Ratownictwa Specjalistycznego
  • Zespoły Ratownictwa Podstawowego

• Inne oddziały:
  • Nocna i Świąteczna Opieka Zdrowotna (POZN)
  • Blok Operacyjny
  • Apteka Szpitalna

• Lądowisko sanitarne dla śmigłowców

• Dom Pomocy Społecznej przy ulicy Wiejskiej 1

Na terenie miasta zlokalizowanych jest także wiele aptek i przychodni zdrowia.

Edukacja

Przedszkola

Budynek Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Brodnicy przy ul. Mazurskiej (wcześniej mieścił się tu Zespół Szkół Zawodowych, a przed wojną budynek był siedzibą gimnazjum)

• Przedszkole nr 6
• Przedszkole nr 8
• Przedszkole nr 9
• kilka placówek przedszkoli niepublicznych

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Jagiełły
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. 700-lecia Brodnicy
• Szkoła Podstawowa nr 5 (specjalna)
• Szkoła Podstawowa nr 7 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Społeczna Szkoła Podstawowa (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)

Szkoły muzyczne

• Państwowa szkoła muzyczna pierwszego stopnia im. Fryderyka Chopina (administrowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

Gimnazja

W wyniku reformy edukacji z 2017 roku gimnazja w Polsce zostały zlikwidowane. Brodnickie Gimnazjum nr 1 stało się ponownie Szkołą Podstawową nr 3, natomiast Gimnazjum nr 2 zostało zlikwidowane.

Szkoły ponadpodstawowe

• I Liceum Ogólnokształcące im. Filomatów Ziemi Michałowskiej
• III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w skład którego weszły takie szkoły jak: Technikum Ekonomiczne, Technikum Informatyczne, Technikum Budowlane, Technikum Mechatroniczne, Technikum Logistyczne, Technikum Organizacji Reklamy, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych, Technikum Hotelarskie, Technikum Mechanizacji Rolnictwa i Agrotroniki, technikum Architektury Krajobrazu oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na Alei Leśnej.

Szkoły Policealne

• Szkoła Policealna na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

Szkoły wyższe

• Wydział zamiejscowy Społecznej Akademii Nauk z Łodzi

Biblioteki

Pałac Anny Wazówny - siedziba główna Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej, ul. Zamkowa 1

Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 roku uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa. Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie, których dziś jest IV:

• Filia nr 1 ul. Wyspiańskiego 10A
• Filia nr 2 ul. Łyskowskiego 4a/1a
• Filia nr 3 ul. Wiejska 9
• Filia nr 4 ul. Kazimierza Wielkiego 8 B

Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.

Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy przy ul. Matejki 5 (W stanie likwidacji)

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy zwany Klasztorkiem

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki

• parafia św. Katarzyny,
• parafia Niepokalanego Poczęcia NMP (przy klasztorze franciszkańskim – sanktuarium św. Antoniego),
• parafia MB Fatimskiej,
• parafia Jezusa Miłosiernego.

Kościół Ewangelicko-Augsburski

• filiał Brodnica Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie

Kościół Zielonoświątkowy

• zbór Kościoła Zielonoświątkowego

Świadkowie Jehowy

• Świadkowie Jehowy: zbór Brodnica–Południe; zbór Brodnica–Północ (w tym grupa ukraińskojęzyczna)

Cmentarze

Kaplica-pomnik według projektu Kazimierza Ulatowskiego na cmentarzu wojskowym w Brodnicy

Jednym z najstarszych znanych nam cmentarzy w Brodnicy był cmentarz ewangelicki, którego lokalizacja odpowiada położeniu dzisiejszego Placu Erazma Glicznera (Gliczner został na nim pochowany w 1603 roku). Jego teren został podarowany współwyznawcom w 1599 roku przez starościnę brodnicką Zofię Działyńską. Cmentarz zamknięto w 1798 roku z powodu jego zapełnienia a nowy utworzono na Piaskach (cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej). Trzecią najstarszą nekropolią miasta jest cmentarz parafialny z 1805 roku.

Obecnie istniejące cmentarze na terenie miasta

• Cmentarz parafialny (otwarty)
• Cmentarz komunalny (otwarty)
• Cmentarz wojskowy (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej (zamknięty)
• Cmentarz ewangelicki przy ul. Karbowskiej (zamknięty)

Sport

Jezioro Niskie Brodno

W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:

• Brodnicki Klub Sportowy Sparta – piłka nożna
• UKS GOL Brodnica – piłka nożna
• Nauczycielski Klub Sportowy Belfer – futsal
• Międzyszkolny Klub Sportowy Brodnica – piłka ręczna
• Brodnickie Towarzystwo Żeglarskie Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Pojezierze – żeglarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Remus – wioślarstwo
• Uczniowski Klub Sportowy Siódemka Brodnica – pływanie
• Miejski Uczniowski Klub Lekkoatletyczny Brodnica – lekkoatletyka
• Uczniowski Klub Sportowy OSiR – lekkoatletyka, tenis stołowy, tenis ziemny, kręgle, baseball, taniec, fitness
• Międzyszkolny Uczniowski Klub Sportowy Karate Shotokan – karate
• Brodnicka Akademia Aikido – aikido
• Fight Team MMA Brodnica – Mieszane sztuki walki
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej – szachy

Jedna z imprez na Przedzamczu

W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte, jak i otwarte. Funkcję reprezentacyjną pełni oddana do użytku 8 września 2006 roku przez Urząd Miasta Brodnicy Hala widowiskowo-sportowa „Księżniczka” zwana potocznie Halą OSiR, obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na płycie boiska oraz Hala Sportowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej przy ul. Lidzbarskiej 14 oddana do użytku przez Starostwo brodnickie we wrześniu 2012 roku. Jest to pełnowymiarowa hala sportowa o powierzchni użytkowej ponad 2 tysięcy metrów kwadratowych, wyposażona dodatkowo w salę fitness i siłownię wraz z zapleczem sanitarno – magazynowym. Hala posiada także widownię z krzesełkami. Oprócz lekcji wychowania fizycznego na hali odbywają się zajęcia dodatkowe dla uczniów takie jak: piłka siatkowa, koszykówka dziewcząt i chłopców, piłka nożna halowa, zajęcia z tańca oraz ćwiczenia na siłowni.

Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej, jeden należący do OSiR-u zlokalizowany na Stadionie Miejskim wyposażanym w 945 miejsc siedzących i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1 przy ul. Matejki 5. Na terenie miasta znajdują się także dwie kręgielnie (kręgle klasyczne), skatepark, kryta pływalnia, korty tenisowe, siłownie, dwa boiska sportowe typu „Orlik”, boiska do piłki plażowej, siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy szkołach.

Astro-bazy

• Astrobaza Kopernik przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Filomatów Ziemi Michałowskiej

Media

• Gazety:
  • Nowości Brodnickie – (mutacja Nowości Toruńskich)
  • Gazeta Pomorska – wydanie toruńskie (codziennie jedna strona poświęcona wydarzeniom w Brodnicy i Nowym Mieście Lubawskim)
  • Czas Brodnicy – tygodnik
  • Super Brodnica – tygodnik
  • Ziemia Michałowska – miesięcznik

• Telewizje:
  • TVK Eltronik „Media” Sp. z o.o.
  • Brodnicki oddział Multimedia Polska z programem lokalnym TVK Brodnica

Bezpieczeństwo

Komenda Powiatowa Policji przy ulicy Zamkowej 13

W Brodnicy znajduje się Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, a także Straż Miejska i oddział celny Urzędu Celnego w Toruniu.

Brodnica jako garnizon wojskowy

Jednostki stacjonujące do 1919

• 141 Chełmiński Pułk Piechoty (Kulmer Infanterie-Regiment Nr. 141)

Jednostki stacjonujące w 1920

• Straż Obywatelska (zobacz: Bitwa pod Brodnicą (1920))
• 36 Brygada Strzelców (15/18 sierpnia 1920 – wojska okupacyjne)
• 65 Pułk Piechoty (1920-21), dowódca ppłk Franciszek Korewo

Jednostki stacjonujące w 1939

• 67 Pułk Piechoty, w którym służyli m.in.
  • płk piech. January Grzędziński
  • ppłk. Bohdan Sołtys
  • major Marceli Cerklewicz
  • major Leon Kmiotek
  • major Franciszek Perl
  • major Zygmunt Reliszko
• Batalion ON „Brodnica”

Wojna i okupacja

• Inspektorat Brodnica AK

4 Pułk Chemiczny

Jednostki ludowego WP

• 21 Pułk Moździerzy
• 27 Brygada Moździerzy
• 65 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej

Jednostki wojskowe SZ RP

• 4 Pułk Chemiczny

Brodnica w filmie

Miasto znane jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Odwróceni, kręcono tu 8 odcinek tego popularnego serialu, w którym przy ulicy Jatki w Brodnicy zastrzelono Władysława Różyckiego ps. „Skalpel”, kapitana mafii pruszkowskiej.

W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt, z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych.

Współpraca zagraniczna

Herby miast partnerskich

• Strasburg (Uckermark) – od 1996 roku
• Kedainiai – od 1998 roku
• Chamalières – od 2003 roku
• Kristinehamn – od 2003 roku
• Koprivnica
• Sewan – od 2010 roku
• Gmina Brørup – od 1994 roku
• Gmina Hummelno En Keppel – od 1995 roku

Sąsiednie gminy

Brodnica (gmina wiejska), Bobrowo, Zbiczno

Zobacz też

Anna Wazówna na muralu w Brodnicy

• Rozejm polsko-krzyżacki pod Brodnicą 1414
• Synagoga w Brodnicy
• Bitwa pod Brodnicą (1920)
• Cmentarz wojskowy w Brodnicy
• Camping Muzyczny w Brodnicy
• Bagienna Dolina Drwęcy

Bibliografia

• Brodnica. Siedem wieków miasta, red. J. Dygdała, Brodnica 1998 KPBC ISBN 83-907835-0-9.
• www.sztetl.org.pl

Linki zewnętrzne

• Brodnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 362 .
• Historia Żydów w Brodnicy na portalu Wirtualny Sztetl