Timișoara
45°46′22″N 21°14′46″E/45,772778 21,246111 Pałac Lloyd | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Okręg | |||||
| Mer |
Dominic Samuel Fritz | ||||
| Powierzchnia |
130,5 km² | ||||
| Wysokość |
89 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
02-56 | ||||
| Kod pocztowy |
300000-300502 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
TM | ||||
Położenie na mapie Rumunii  | |||||
Położenie na mapie okręgu Temesz  | |||||
| 45°46′22″N 21°14′46″E/45,772778 21,246111
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Timișoara (daw. pol. Temeszwar, węg. Temesvár, niem. Temeswar, Temeschwar lub Temeschburg) – miasto w zachodniej Rumunii, ośrodek administracyjny okręgu Temesz, przemysł maszynowy, chemiczny, skórzany, włókienniczy, spożywczy. Ważny węzeł komunikacyjny, uniwersytet. Największe miasto i nieoficjalna stolica Banatu.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze wzmianki o Timișoarze pochodzą z 1212 roku. W 1316 r. w mieście rezydował król węgierski Karol I Robert, następnie zamek przeszedł w ręce węgierskiego regenta i wojewody siedmiogrodzkiego Jana Hunyadyego. 20 lipca 1514 r. w mieście został okrutnie stracony György Dózsa – przywódca powstania chłopskiego na Węgrzech i w Siedmiogrodzie. W 1552 roku, po ponad miesięcznym oblężeniu, miasto bronione przez załogę dowodzoną przez Istvána Losonciego zajęli Turcy[2]. Po 164 latach Timișoara na 200 lat znalazła się pod panowaniem Austrii, a następnie należała do węgierskiej części monarchii austro-węgierskiej[3]. W sierpniu 1849 r. Węgrzy i Polacy dowodzeni przez gen. Józefa Bema stoczyli tu jedną z bitew powstania węgierskiego.
W XIX w. węgierski Temeszwar jako pierwsze miasto w Europie[4] i drugie na świecie po Nowym Jorku otrzymał elektryczne oświetlenie uliczne.
20 grudnia 1989 roku po krwawych zamieszkach Timișoara została ogłoszona pierwszym wolnym miastem w Rumunii. Powodem wybuchu buntu było przymusowe przesiedlenie węgierskiego pastora ewangelickiego Lászlo Tőkésa zorganizowane przez tajną policję Securitate[3].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według spisu z 2002 r. miasto Timișoara liczyło 317 660 mieszkańców. Skład etniczny według spisu z 2002 roku[5]:
- Rumuni: 271 677 (85,52%)
- Węgrzy: 24 287 (7,64%)
- Niemcy: 7157 (2,25%)
- Serbowie: 6311 (1,98%)
- Romowie: 3062 (0,96%)
- Bułgarzy: 1218 (0,38%)
- Ukraińcy: 762 (0,23%)
- Słowacy: 570 (0,17%)
- Żydzi 367 (0,11%)
- Włosi 203 (0,06%)
- Grecy 199 (0,06%)
- Czesi 171 (0,05%)
- Chorwaci 142 (0,04%)
- Rosjanie 85 (0,02%)
- Turcy 59 (0,01%)
- Polacy 56 (0,01%)
Transport
[edytuj | edytuj kod]
W mieście znajduje się międzynarodowy Port lotniczy Timișoara.
Główną stacją kolejową jest Timișoara Nord.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Zamek Hunyadych (Castelul Huniade) – zamek, sięgający XIV w., pierwotnie wzniesiony w l. 1308–1315 przez króla Węgier Karola Roberta, następnie na nowo w l. 1443–1447 przez węgierskiego magnata Jánosa Hunyadyego, przebudowywany w XVII-XIX w., współcześnie mieści Muzeum Banatu
- Stary Ratusz z l. 1731–1734
- Katedra św. Jerzego (katedra węgierska) z l. 1736–1754
- Sobór Wniebowstąpienia Pańskiego (katedra serbska) z l. 1745–1748
- Pałac książąt Eugen z XVIII w.
- Dom Cuzy (od nazwiska jego pierwszego właściciela) – powstał w XVIII wieku w stylu barokowym. W 1894 przeszedł pierwszą gruntowną renowację i przebudowę w stylu eklektycznym. Obecnie hotel[6]
- Figura św. Jana Nepomucena z 1722 r.
- Kolumna Trójcy Świętej z 1740 r.
- Figura Maryi i św. Jana Nepomucena z 1756 r.
- Kasyno Wojskowe z l. 1744–1775 (barokowe)
- Pałac serbskich biskupów
- Dom Katarzyny Hertl z 1842, zaprojektowany przez budowniczego Timisoary Antona Schmidta[7]
- Pałac Dykasterii z l. 1855–1860
- Synagoga z l. 1863–1865
- Kościół św. Katarzyny z l. 1887–1889
- Nowa Synagoga z l. 1895–1899
- Ratusz, wzniesiony w XX w. według projektu László Székelyego
- Sobór Trzech Świętych Hierarchów (katedra rumuńska) z l. 1937–1940
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście tym siedzibę ma rumuński klub piłkarski FC Politehnica Timișoara, który został założony w 1921 roku. Drużyna domowe mecze rozgrywa na stadionie im. Dana Păltinișanu, którego pojemność wynosi 32 tys. widzów[8]. Siedzibę ma tu też klub piłkarski Ripensia Timișoara założony w 1928 roku.
Polacy związani z Timișoarą
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Limanowski (ur. 1840, Rawa Ruska) – projektował miejscowy teatr, przy którego budowie był kierownikiem[9].
Osoby urodzone w Timișoarze
[edytuj | edytuj kod]- Károly Brocky – malarz węgierski (1807–1855)
- Lőrinc Schlauch – kardynał (1824–1902)
- Ion Ivanovici – rumuński kompozytor (1845–1902)
- Hermann Kövess von Kövesshaza – marszałek polny i ostatni Naczelny Dowódca cesarskiej i królewskiej Armii (1854–1924)
- Margaret Matzenauer – amerykańska śpiewaczka pochodzenia węgierskiego (1881–1963)
- Francesco Illy – włoski przedsiębiorca i wynalazca pochodzenia węgierskiego, ojciec włoskiej kawy (1892–1956)
- Károly Kerényi – mitograf węgierski pochodzenia niemieckiego (1897–1973)
- Rudolf Wetzer – rumuński piłkarz (1901–1993)
- Johnny Weissmuller – amerykański aktor i sportowiec pochodzenia saskiego (1904–1984)
- Emerich Vogl – rumuński piłkarz (1905–1971)
- Adalbert Steiner – rumuński piłkarz (1907–1984)
- Iolanda Balaș – rumuńska lekkoatletka pochodzenia węgierskiego (1936–2016)
- Ana Blandiana – poetka (1942–)
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pałac Camerei de Comerț -
Timișoara -
Teatr Narodowy i Opera -
Plac Zwycięstwa nocą -
Uniwersytet
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Timis County at the 2011 census. [dostęp 2014-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Szakály Ferenc: Temesvár ostromai (Oblężenia Temeszwaru). [w:] tankonyvtar.hu [on-line]. História folyóirat, 1992. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-01)].
- ↑ a b Podróże – Podroze.onet.pl – Twój internetowy przewodnik: wirtualna podróż po świecie. Tutaj znajdziesz wszystko: o krajach, pomocne wskazówki, bazę hoteli, restauracji, kempin... [online], przewodnik.onet.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2010-02-13] (pol.).
- ↑ TIMISOARA, Romania – Travel and Tourism Information [online], romaniatourism.com [dostęp 2018-08-07] (ang.).
- ↑ Structura Etno-demografică a României [online], www.edrc.ro [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Timisoara – Rumunia.
- ↑ Timisoara.
- ↑ www.politimisoara.com: Stadion Dan Păltinișanu. (rum.).
- ↑ Władysław Zajączkowski: C. K. Szkoła Politechniczna we Lwowie. Rys historyczny jej założenia i rozwoju, tudzież stan jej obecny. Lwów: nakładem Szkoły Politechnicznej, 1894, s. 236–237.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona internetowa miasta (rum. • ang. • niem. • serb. • węg.)
- Stare zdjęcia miasta Timișoara (rum.)
- Opis i zdjęcia miasta na stronie TPR. [dostęp 2013-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)]. (pol. • rum.).
|
