Namibia
| |||||
| Dewiza: Unity, Liberty, Justice (Jedność, Wolność, Sprawiedliwość) | |||||
| Hymn: Namibia, Land of the Brave (Namibia, kraj ludzi dzielnych) | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Konstytucja | |||||
| Stolica | |||||
| Data powstania | |||||
| Prezydent | |||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
824 292 km² | ||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
3 os./km² | ||||
| Kod ISO 3166 |
NA | ||||
| Waluta |
dolar namibijski (NAD) | ||||
| Telefoniczny nr kierunkowy |
+264 | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy |
NAM | ||||
| Kod samolotowy |
V5 | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę |
|||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
_-_NAM_-_UNOCHA.svg)
| |||||
Położenie na mapie
| |||||
Namibia, Republika Namibii (ang. Republic of Namibia, afr. Republiek van Namibië, niem. Republik Namibia) – państwo w południowo-zachodniej Afryce, leżące nad Oceanem Atlantyckim (długość wybrzeża – 1572 km). Graniczy z Angolą (długość granicy 1376 km), Botswaną (1360 km), RPA (967 km) oraz Zambią (233 km). Do 1968 Namibia funkcjonowała pod nazwą Afryka Południowo-Zachodnia.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]
Większość powierzchni Namibii zajmuje rozległy wewnętrzny płaskowyż, położony na wysokości 700–1500 m n.p.m. Jego najwyższym punktem jest szczyt Brandberg 2574 m n.p.m. Płaskowyż opada na zachodzie stromym progiem ku wąskiej nadbrzeżnej nizinie, gdzie ciągnie się pustynia Namib. Na południu płaskowyż ogranicza dolina rzeki Oranje, a od wschodu kotlina Kalahari.
Klimat Namibii to klimat zwrotnikowy. Na wybrzeżu, gdzie zaznacza się wpływ chłodnego Prądu Benguelskiego, opady nie przekraczają 50 mm na rok. W głębi lądu wzrastają i dochodzą do 500 mm na rok we wschodniej części kraju. Z tego względu sieć rzeczna jest bardzo uboga, poza rzekami granicznymi: Oranje na południu, Kunene na północy oraz Okawango i Zambezi w północno-wschodniej części kraju, gdzie Namibia wcina się wąskim pasem zwanym Caprivi między terytoria Angoli, Zambii i Botswany.
Główne miasto kraju, stolica Windhoek, znajduje się w centrum kraju. Inne ważne miasta: Walvis Bay, Swakopmund, Luderitz (wszystkie położone na wybrzeżu), Rundu, Oshakati, Katima Mulilo, Rehoboth, Otjiwarongo, Grootfontein, Tsumeb i Keetmanshoop.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Tereny współczesnej Namibii były pierwotnie zamieszkiwane przez Buszmenów. Plemiona te przybyły tu prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. W I tysiącleciu naszej ery osiedlił się tu pokrewny Buszmenom lud Sana. Z czasem Buszmeni zostali zepchnięci przez Khoikhoi. Przez wiele lat Namibia była pomijana przez europejskich badaczy i odkrywców z powodu trudno dostępnego wybrzeża oraz pustynnych i skalistych terenów. W XV wieku przybyli tu żeglarze portugalscy, a później Holendrzy. W latach 60. i 70. XVIII wieku ekspedycje holenderskie, podejmowane na zlecenie Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, torowały drogę myśliwym, kupcom i poszukiwaczom złota z Kolonii Przylądkowej. Pod koniec XVIII wieku Holendrzy opanowali Zatokę Wielorybią i wyspę Halifax, które wkrótce zostały im odebrane przez Brytyjczyków. Od drugiej połowy XVII wieku miał miejsce masowy napływ ludów Bantu (Owambo, Herero i inne). Na początku XIX wieku imigrował tu lud Orlam, władający bronią palną. W latach 60. XIX wieku wybuchły wojny plemienne. W XIX wieku rozpoczęła się też rywalizacja Niemców i Wielkiej Brytanii o panowanie nad wybrzeżem Namibii. W 1884 roku Niemcy ustanowili protektorat nad południową częścią kraju, a rok później nad północną. W 1886 roku utworzona została Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia[3].
Od 1882 roku miał miejsce napływ osadników niemieckich. Bezwzględne metody niemieckich kolonizatorów wywołały powstania tubylców w latach 1894, 1896, 1897 i 1904-07. Bunty były krwawo tłumione. W wyniku polityki kolonialnej liczba ludności Herero zmniejszyła się o około 75%. W 1908 roku odkryto tu złoża diamentów, co zwiększyło napływ ludności europejskiej. W 1915 roku w trakcie I wojny światowej nastąpiła okupacja kraju przez Związek Południowej Afryki. W 1920 roku kraj stał się terytorium mandatowym Ligi Narodów o nazwie Afryka Południowo-Zachodnia, administrowanym przez ZPA. W 1945 roku obszar został przekształcony w terytorium powiernicze ONZ. W 1949 roku doszło do faktycznej aneksji Namibii przez ZPA, które rozciągnęło na ten teren ustawodawstwo apartheidu[3].
W 1957 roku powstała pierwsza organizacja ludności afrykańskiej – Kongres Ludu Ovambo, przekształcony w 1960 roku w Organizację Ludu Afryki Południowo-Zachodniej (SWAPO). Na czele organizacji stanął Sam Nujoma. W 1966 roku SWAPO rozpoczęło wojnę o niepodległość, a w tym samym roku ONZ odebrała RPA mandat i ustanowiła urząd Komisarza ONZ do spraw Afryki Południowo-Zachodniej (1968 wprowadzono nazwę Namibia). Od 1968 władze RPA realizowały politykę tzw. bantustanizacji kraju – utworzono 10 autonomicznych jednostek plemiennych (na wzór bantustanów w RPA). W 1973 ONZ i Organizacja Jedności Afrykańskiej uznały SWAPO za jedynego przedstawiciela ludności Namibii. W 1975 RPA zapoczątkowała politykę porozumienia z afrykańską arystokracją plemienną i umiarkowanymi działaczami, dążąc do zachowania kontroli nad bogactwami naturalnymi kraju i zapewnienia decydującego wpływu białej mniejszości osadniczej na życie polityczne. Polityka ta doprowadziła do konferencji konstytucyjnej w Turnhalle bez udziału SWAPO i do założenia w 1977 Demokratycznego Sojuszu Turnhalle (DTA), centroprawicowej koalicji występującej przeciw SWAPO[3].
Od 1976 działała tzw. grupa kontaktowa Zachodu (USA, Wielka Brytania, Francja, RFN i Kanada) jako mediator między RPA, ONZ i SWAPO. SWAPO kontynuowała walkę zbrojną, korzystając z pomocy m.in. ZSRR i państw frontowych Afryki Południowej, zwłaszcza Angoli (bazy wojskowe)[4][5][3]. W odwecie wojska RPA dokonywały najazdów na terytorium Angoli. W 1978 roku odbyły się wybory parlamentarne, zbojkotowane przez najliczniejsze organizacje zrzeszające ludność tubylczą. W 1982 rząd RPA podjął bezpośrednie rokowania ze SWAPO, w wyniku których uzyskano zawieszenie broni między walczącymi stronami. Opracowano projekt rozwiązania konfliktu namibijskiego, przewidujący przeprowadzenie wyborów nadzorowanych przez ONZ[3]. W 1985 roku w Namibii powołano nowe Zgromadzenie Narodowe, Radę Konstytucyjną i rząd tymczasowy[3].
W 1988 roku nastąpił przełom w rokowaniach. Zgodzono się na przeprowadzenie w 1989 roku wyborów powszechnych pod nadzorem ONZ. W nowo wybranym Zgromadzeniu Konstytucyjnym większość miejsc uzyskała SWAPO, następną pozycję zdobył DTA (opozycyjny wobec SWAPO). Utworzono rząd koalicyjny. W 1990 Zgromadzenie przyjęło konstytucję gwarantującą system wielopartyjny i wybrało Sama Nujomę na prezydenta (reelekcja w 1994 i 1999). 21 marca 1990 proklamował on niepodległą Republikę Namibii, a niepodległe państwo weszło do brytyjskiej Wspólnoty Narodów i ONZ. W 1992 Namibia zawarła z RPA porozumienie dotyczące wspólnej granicy, w wyniku czego RPA przekazała w 1994 kontrolę nad swoją eksklawą, Walvis Bay[3]. Na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 652 z 17 kwietnia 1990 Namibia została członkiem ONZ[6].
W 1994 roku powstała nieliczna Armia Wyzwoleńcza Caprivi – grupa separatystyczna dążąca do odłączenia od reszty kraju regionu Caprivi[7]. W sierpniu 1999 roku oddziały separatystów dokonały ataków na posterunki policji i stanowiska wojskowe w Caprivi. Doprowadziło to do wprowadzenia na tych obszarach stanu wyjątkowego i wzmożonej akcji wojsk Namibii i Angoli (Angola włączyła się w kampanię, gdyż separatyści byli wspierani przez UNITA) przeciwko separatystom. Organizacja została rozbita do końca 1999 roku[8][9].
W wyborach w 1994 i 1999 Nujoma ponownie został wybrany prezydentem. Także wybory parlamentarne z 2002 i 2004 roku okazały się zwycięstwem SWAPO. Obserwatorzy nie zanotowali w trakcie ich trwania poważniejszych nadużyć[3]. Od 2005 roku prezydentem był Hifikepunye Pohamba. W 2009 roku Pohamba uzyskał reelekcję w wyborach prezydenckich[10]. Od 2015 roku prezydentem jest Hage Geingob[11][12].
Ustrój polityczny
[edytuj | edytuj kod]Namibia jest republiką, członkiem Wspólnoty Narodów. Zgodnie z konstytucją z 9 lutego 1990 głową państwa oraz szefem rządu jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Prezydent powołuje rząd z premierem na czele spośród członków niższej izby parlamentu – Zgromadzenia Narodowego.
Parlament jest dwuizbowy. W izbie wyższej – Radzie Narodowej zasiada 26 członków, po 2 z każdego regionu, wybieranych przez Rady Regionalne spośród swoich członków na 6-letnią kadencję.
W izbie niższej – Zgromadzeniu Narodowym, zasiada 72 członków, wybieranych w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Prezydent może delegować do 6 przedstawicieli do Zgromadzenia Narodowego, jednak mają oni jedynie status obserwatorów z głosem doradczym.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Namibia podzielona jest na 14 regionów: Erongo, Hardap, Karas, Khomas, Kunene, Ohangwena, Okawango Wschodnie, Okawango Zachodnie, Omaheke, Omusati, Oshana, Oshikoto i Otjozondjupa, Zambezi i 121 okręgów wyborczych[13].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Namibia charakteryzuje się wysokim jak na Afrykę odsetkiem ludności białej – 6%, tyleż Mulatów. Połowa obywateli Namibii należy do jednego z trzech Kościołów Ewangelicko-Luterańskich, będących obecnie w trakcie jednoczenia struktur kościelnych. Językami używanymi na co dzień przez białych są język afrikaans (ok. 70%) i język niemiecki (ok. 30%). Połowa ludności kraju posługuje się jako drugim afrikaans.
| Grupa etniczna | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
|---|---|---|---|
| Ovambo | język kwanyama | 957 | 37% |
| Ambo | język ndonga | 564 | 21,8% |
| Damara | język nama | 196 | 7,57% |
| Hererowie | język herero | 174 | 6,72% |
| Luyana | język kwangali | 134 | 5,18% |
| Buszmeni Vasekela | język kung | 77 | 3% |
| Afrykanerzy | język afrikaans | 76 | 2,94% |
| Basterowie | język afrikaans | 57 | 2,2% |
| Kwambi | język kwambi | 41 | 1,58% |
| Tsumkwe | język ju’hoan | 41 | 1,58% |
| Lozi | język lozi | 35 | 1,35% |
| Niemcy | język niemiecki | 12 | 0,46% |
| Brytyjczycy | język angielski | 2,1 | 0,08% |
Języki
[edytuj | edytuj kod]
Urzędowym językiem jest angielski. Do 1990 roku były nimi niemiecki oraz afrikaans. Na długo przed wyzwoleniem kraju spod władzy RPA, SWAPO zadecydowało, iż Namibia będzie jednojęzyczna, świadomie przedkładając tę drogę nad wybory sąsiadów, które postrzegało jako „zamierzoną politykę fragmentacji etnolingwistycznej”[15]. Na tej podstawie angielski zyskał status języka oficjalnego, zaś niemiecki, afrikaans i ovambo języków regionalnych.
Językami z grupy owambo posługuje się 48% ludności, 11% używa języka nama, kolejne 11% mówi w afrikaans, 10% używa języka herero; angielski, oficjalny język republiki, jest mową ojczystą dla zaledwie 1% populacji. Wśród białych 60% używa afrikaans, 32% niemieckiego, 7% angielskiego i 1% portugalskiego.
-
Użycie języka oshiwambo/ovambo -
Użycie języka nama -
Użycie języka afrikaans
_in_Namibia.png)
-
Użycie języka otjiherero -
Użycie języków kavango -
Użycie języków caprivi
Religia
[edytuj | edytuj kod]
Struktura religijna kraju w 2020 roku według The ARDA[16]:
- chrześcijaństwo – 90,9%:
- protestantyzm – 68,9% (w większości luteranie, ale także kalwini, anglikanie i inni),
- katolicyzm – 18,9%,
- niezależne kościoły – 10,4%,
- tradycyjne religie plemienne – 6%,
- brak religii – 2,3%,
- bahaizm – 0,49%,
- islam – 0,34%.
Święta państwowe
[edytuj | edytuj kod]| Data | Polska nazwa | Nazwa oficjalna |
|---|---|---|
| 1 stycznia | Nowy Rok | New Year’s Day |
| 21 marca | Święto Niepodległości | Independence Day |
| marzec-kwiecień | Wielki Piątek | Good Friday |
| marzec-kwiecień | Poniedziałek Wielkanocny | Easter Monday |
| 1 maja | Święto Pracy | Workers Day |
| 4 maja | Święto Cassingi | Cassinga Day |
| 25 maja | Dzień Afryki | Africa Day |
| kwiecień-maj | Wniebowstąpienie | Ascension Day |
| 26 sierpnia | Dzień Bohaterów | Heroes Day |
| 10 grudnia | Dzień Praw Człowieka | Human Rights Day |
| 25 grudnia | Boże Narodzenie | Christmas Day |
| 26 grudnia | 2. dzień Bożego Narodzenia | Family Day |
9 lutego będące w Namibii Świętem Konstytucji oraz 24 października będące Dniem ONZ nie są oficjalnymi świętami państwowymi, ale zwykle są obchodzone uroczyście.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]
Gospodarka Namibii jest ściśle powiązana z gospodarką RPA, co wynika ze wspólnej historii. Na całość składają się przede wszystkim zarobki z górnictwa (12,4% pkb w 2007 r.), rolnictwa (9,5%) oraz produkcji (15,4%)[17]. W kwestii przychodu, górnictwo jest głównym kontrybutorem, przynosząc 25% dochodu narodowego[18]. Namibia jest czwartym eksporterem minerałów nieopałowych w Afryce oraz piątym na świecie producentem uranu. Dzięki pokaźnym inwestycjom w tej dziedzinie, Namibia ma w 2015 zostać największym eksporterem tego pierwiastka. Kraj posiada także liczne aluwialne złoża diamentów[19], ołowiu, cynku, cyny, srebra oraz wolframu.
Namibia ma dość wysoką stopę bezrobocia, która wyniosła 20,2% w 2000 roku, 21,9% w 2004 i 29,4% w 2008. Około połowy społeczeństwa żyje poniżej poziomu nędzy (ok. 1,25$ dziennie[20]). Namibia jest krajem o najwyższym współczynniku nierówności społecznej na świecie, sięgającym 70,7 według The World Factbook[21] lub nawet 74,3 według raportu ONZ[22]. Średnie dochody w grupie 10% najwięcej zarabiających są prawie 50 razy większe niż w grupie 10% najmniej zarabiających[23].
Transport
[edytuj | edytuj kod]Transport drogowy
[edytuj | edytuj kod]W Namibii istnieje dobrze rozbudowana sieć transportowa. W sumie, na terenie państwa znajduje się 44138 km dróg, w tym ok. 80% jest nieutwardzona, co stawia Namibię na 81. miejscu na świecie[24]. Jedynie drogi krajowe, drogi główne i kilka głównych dróg miejskich (około 6700 km) są wybrukowane. W Namibii istnieje, podobnie jak we wszystkich krajach z nią sąsiadujących (z wyjątkiem Republiki Angoli) ruch lewostronny. Z maksymalną liczbą 700 ofiar śmiertelnych rocznie, Namibia znajduje się na pierwszym miejscu wśród krajów, w których ginie najwięcej osób w wypadkach na drogach w przeliczeniu na liczbę mieszkańców (45 osób na 100 tys. mieszkańców)[25].
Transport kolejowy
[edytuj | edytuj kod]
Przy budowie linii kolejowych w Namibii podobnie jak w innych krajach południowej Afryki zastosowano rozstaw przylądkowy wynoszący 1067 mm. Sieć w roku 2011 miała około 2626 km[26] i łączyła wszystkie większe miejscowości Namibii. Większość szlaków nie była modernizowana od czasów kolonialnych, jednak obecnie kolejne trasy są poddawane modernizacji. Sieć kolejowa jest obsługiwana przez państwowego przewoźnika kolejowego TransNamib. Transport kolejowy odgrywa rolę zwłaszcza w przewozie towarów; transport pasażerski ma niewielkie znaczenie. Po każdej z obsługiwanych tras najwyżej raz dziennie uruchamiany jest pociąg pasażerski, a jego przejazd odbywa się zazwyczaj w nocy, zatem oferta szczególnie dla turystów nie jest zbyt atrakcyjna.
Transport lotniczy
[edytuj | edytuj kod]Namibia posiada dobrze rozwiniętą regionalną sieć połączeń lotniczych obsługiwanych przez państwowe linie lotnicze Air Namibia. Głównym portem lotniczym jest port lotniczy im. Hosea Kutako w Windhuk. Istnieje także jedno lotnicze połączenie do Europy (Frankfurt nad Menem) obsługiwane przez linie lotnicze Condor Airlines.
Transport wodny
[edytuj | edytuj kod]W Namibii istnieją dwa porty morskie w Walvis Bay i Lüderitz. Planowana jest budowa trzech nowych portów, również w Walvis Bay i Lüderitz oraz w Cape Fria[27].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ The World Factbook – Central Intelligence Agency [online], www.cia.gov [dostęp 2017-10-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-23] (ang.).
- ↑ a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Namibia. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-06-15].
- ↑ Land Mines in Angola, 1993. s. 6.
- ↑ The Soviet Union and Revolutionary Warfare: Principles, Practices, and Regional Comparisons, 1988. s. 140–147.
- ↑ Security Council Resolution 652 - UNSCR [online], unscr.com [dostęp 2022-02-15].
- ↑ African Foreign Policies:: Power and Process. Lynne Rienner Publishers, Gilbert M Khadiagala, Terrence Lyons, Boulder, Colo.: Lynne Rienner Publishers, 2001, s. 147, ISBN 1-55587-966-7, OCLC 45888811.
- ↑ Forrest, Joshua B. (2003). Subnationalism in Africa: Ethnicity, Alliances, and Politics. Lynne Rienner Publishers. s. 188. ISBN 1-58826-227-8.
- ↑ African Foreign Policies:: Power and Process, Gilbert M Khadiagala, Terrence Lyons, Boulder, Colo.: Lynne Rienner Publishers, 2001, s. 147, ISBN 1-55587-966-7, OCLC 45888811.
- ↑ Namibia’s ruling SWAPO in landslide poll victory. Reuters, 4 grudnia 2009. [dostęp 2009-12-05]. (ang.).
- ↑ Geingob, Hage Gottfried – Swapo. nid.org.na. [dostęp 2012-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-22)]. (ang.).
- ↑ The President His Excellency Dr. Hage Geingob. Government of Namibia. [dostęp 2020-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-23)]. (ang.).
- ↑ Shelleygan Petersen, Mbumba sets three-month deadline for delimitation commission report [online], The Namibian, 4 kwietnia 2024 [dostęp 2024-07-02] (ang.).
- ↑ Country: Namibia – People Groups. Joshua Project, 2018. [dostęp 2018-06-30]. (ang.).
- ↑ Martin Pütz: Official Monolingualism in Africa: A sociolinguistic assessment of linguistic and cultural pluralism in Africa.. W: Mouton de Gruyter: Discrimination through language in Africa? Perspectives on the Namibian Experience. Berlin: 1995, s. 155.
- ↑ National Profiles [online], www.thearda.com [dostęp 2022-10-01].
- ↑ US Department of State. State.gov, 2010-06-10. [dostęp 2010-06-26].
- ↑ Górnictwo w Namibii. NIED. [dostęp 2010-06-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-18)].
- ↑ Dan Oancea: Deep-Sea Mining and Exploration http://technology.infomine.com/articles/1/99/deep-sea-mining.undersea-miners.black-smoker/deep-sea.mining.and.aspx.
- ↑ Human Development Indices, tabela 3: dochód i bieda, s. 35.
- ↑ Distribution of family income – Gini index. The World Factbook, CIA. [dostęp 2012-02-23]. (ang.).
- ↑ Human Development Report 2006: Beyond Scarcity: Power, Poverty and the Global Water Crisis, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju, 2006, s. 335 [dostęp 2012-02-23] [zarchiwizowane z adresu 2013-11-26] (ang.).
- ↑ Namibia overview. [w:] The World Factbook [on-line]. CIA, 2017. [dostęp 2017-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 kwietnia 2020)]. (ang.).
- ↑ Tabela łącznej długości dróg w państwach świata. CIA. [dostęp 2013-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-20)]. (ang.).
- ↑ W tych krajach ginie najwięcej ludzi na drogach.
- ↑ Schienenstrecke wird ersetzt, Allgemeine Zeitung, 31 stycznia 2011.
- ↑ Drei neue Häfen geplant.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona rządu Namibii (ang.)
- Konstytucja Namibii (ang.)
- Ambasada Namibii w Austrii (ang.)
- Chronologia wydarzeń historycznych (ang.)
- Biografie ważnych postaci (ang.)
- Geological expedition to Namibia in March 2012, more than 300 photographs. Climate, ice, water and landscapes. In search of traces of megatsunami.. ice.tsu.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-23)].
