Wittelsbachowie

Wittelsbachowie

Kraj	Niemcy (Bawaria, Palatynat), Grecja, Szwecja, Dania, Norwegia, Węgry
Tytuły	cesarze rzymscy królowie, elektorzy, książęta Bawarii królowie Czech królowie Węgier królowie Szwecji król Danii król Norwegii król Grecji elektorzy Brandenburgii elektorzy Kolonii elektorzy Palatynatu hrabiowie Holandii
Założyciel	Otto I, hrabia Scheyern (zm. 1072)
Ostatni przedstawiciel	Ludwik III (król Bawarii)
Rok założenia	XI w.
Rok złożenia z funkcji	1918 Bawaria
Pochodzenie etniczne	niemieckie
Gałęzie	Linia palatyńska Linia bawarska

cesarz Ludwik IV

Król Ruprecht z małżonką

Herb książąt Bawarii w herbarzu J. Siebmachera, 1605

Herb książąt Palatynatu na Neuburgu w herbarzu J. Siebmachera, 1605

Karol VII Albrecht

Wittelsbachowie – jedna z najstarszych dynastii niemieckich. Jej przedstawiciele panowali w krajach niemieckich: Bawarii, Palatynacie Reńskim oraz przejściowo w Brandenburgii. Trzykrotnie zdobywali tron władców Niemiec, jednak nie zdołali go utrzymać w swej rodzinie. Zasiadali także przejściowo na tronach kilku państw europejskich: Szwecji, Danii, Węgier, Czech, Holandii, Grecji. Współcześnie, od 1919 roku uznawani przez jakobitów za prawowitych królów Anglii, Szkocji i Irlandii.

Początki

Nazwa dynastii pochodzi od zamku Wittelsbach koło Aichach w Szwabii. W 1180 roku Otto V otrzymał księstwo Bawarii (jako Otto I). Jego syn Ludwik I Bawarski w 1214 roku otrzymał także Palatynat Reński. Dynastia kilkakrotnie się dzieliła. Po raz pierwszy w 1253 roku. Młodsza linia dolnobawarska uzyskała w osobie Ottona III w latach 1305–1308 tron Węgier. Linia ta wygasła w 1340 roku na Janie I. Jej ziemie przejęła linia starsza, górnobawarska. Ta ostatnia linia już w drugim pokoleniu podzieliła się na kolejne dwie główne linie. Starsza przejęła dobra w Palatynacie, młodsza w Bawarii.

Linia palatyńska

Jej założycielem był Rudolf I, od 1294 roku hrabia-palatyn reński. Jego syn Rudolf II w 1329 roku otrzymał uprawnienia elektora Cesarstwa (Rzeszy), czyli prawo do wybierania władcy Niemiec. Ruprecht III panował jako król niemiecki w latach 1400–1410. Rodzina jego potomków znacznie się rozrodziła, dzieląc na kilka mniejszych linii i gałęzi.

Ze związku morganatycznego elektora Fryderyka I Zwycięskiego z Klarą Tott z Augsburga wywodzi się linia książąt Löwenstein-Wertheim.

Z linii Pfalz-Neumarkt pochodził Krzysztof III, który w latach 1440–1448 panował w państwach Danii, Norwegii i Szwecji, połączonych Unią Kalmarską.

Z linii elektorskiej Pfalz-Simmern pochodził Fryderyk V wybrany w 1619 roku królem Czech (tzw. król zimowy). Powstanie, jakie wówczas wybuchło przeciwko Habsburgom w Pradze (defenestracja praska), stało się początkiem wojny trzydziestoletniej. W latach 1623–1648 linia palatyńska utraciła czasowo godność elektorów, przekazana książętom Bawarii.

Z linii Pfalz-Zweibrücken wywodzili się królowie Szwecji w latach 1654–1720: od Karola X Gustawa (jego najazd na Polskę znany jest jako potop szwedzki) przez Karola XI do Karola XII (przeciwnik Augusta II Mocnego w wojnie północnej, protektor Stanisława Leszczyńskiego) i Ulryki Eleonory.

Z linii Pfalz-Birkenfeld wywodził się książę Maksymilian I, sojusznik cesarza Napoleona I. Od 1799 elektor Bawarii, w 1805 roku przyjął za zgodą cesarza Francuzów tytuł króla Bawarii. Jego wnuk Otto panował w latach 1832–1862 jako król Grecji. Najbardziej sławnym był jego prawnuk Ludwik II, znany jako budowniczy bajkowych zamków. Z bocznej linii książąt w Bawarii (Herzog in Bayern) wywodziła się słynna cesarzowa Elżbieta (Sisi), żona cesarza Franciszka Józefa I, a także jej imienniczka Elżbieta Gabriela, żona króla Belgów Alberta I.

Wittelsbachowie byli zdecydowanymi przeciwnikami narodowego socjalizmu, za co więziono ich w obozach koncentracyjnych. Od 1996 roku spadkobiercą tytułu króla Bawarii jest książę Franciszek von Bayern (ur. 1933 r.). Przez współczesnych jakobitów uznawany także za króla Anglii, Szkocji i Irlandii.

Linia bawarska

Jej założycielem był Ludwik IV, od 1314 roku król niemiecki, a od 1328 roku cesarz. Jego potomkowie rządzili w Brandenburgii w latach 1320–1373 oraz w Holandii w latach 1354–1432. Najważniejsze były jednak posiadłości w Bawarii.

W XV wieku doszło do rozbicia dzielnicowego Bawarii i rozrodzenia dynastii. Zjednoczenia wszystkich rozbitych księstw dokonał książę Monachium Albrecht IV Mądry. Od 1583 roku do 1761 roku młodsi przedstawiciele książąt bawarskich zasiadali na tronie arcybiskupów i elektorów Kolonii.

W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1623 roku książę Maksymilian otrzymał odebraną kuzynom z Palatynatu godność elektora Cesarstwa. Po kończącym wojnę traktacie westfalskim 1648 godność elektora przysługiwała obydwu liniom dynastii: bawarskiej i palatyńskiej.

Po wygaśnięciu głównej linii dynastii Habsburgów (1740 rok), na podstawie układów jeszcze z czasów średniowiecza Wittelsbachowie bawarscy zgłosili pretensje do dziedzictwa po nich. Ostatecznie uzyskali chwilowo w latach 1742 – 1745 tylko tron cesarski w osobie Karola VII Albrechta (po kądzieli wnuk polskiego króla Jana III Sobieskiego). Na jego synu Maksymilianie III zmarłym w 1777 roku wygasła linia bawarska Wittelsbachów. Jej spadkobiercami zostali Wittelsbachowie z linii palatyńskiej.

Linie naturalne i morganatyczne

Z potomków naturalnych wywodzi się:

• rodzina hrabiów von Holnstein aus Bayern. Założycielem był Franciszek Ludwik (1723–1780) syn naturalny cesarza Karola VII ze związku z baronówną Zofią von Ingenheim. Rodzina ta wygasła w linii męskiej wraz ze śmiercią hr. Ludwika w 1966 r.

Genealogia hrabiów von Holnstein aus Bayern na M. Marek, Genealogy.Eu

Z potomków małżeństw morganatycznych wywodzi się:

• rodzina Löwenstein-Wertheim. Założycielem był Ludwik (1463–1524), syn elektora Palatynatu Fryderyka Zwycięskiego i jego morganatycznej małżonki Klary Dett.

Genealogia rodziny von Löwenstein-Wertheim na M. Marek, Genealogy.Eu

Genealogia

Linia bawarska

Otto I 1117–1183 książę Bawarii

Ludwik I 1174–1231 książę Bawarii i Palatynatu

Otton II 1206–1253 książę Bawarii i Palatynatu

Bela IV 1206–1270 król Węgier

Ludwik II Bawarski 1229–1294 książę Górnej Bawarii

Henryk XIII 1235–1290 książę Dolnej Bawarii

Elżbieta Arpadówna 1236–1271

Rudolf I Wittelsbach 1274–1319 książę Górnej Bawarii

Beatrycze 1292–1322

Ludwik IV 1282–1347 cesarz

Małgorzata II 1311–1356 hrabina Hainaut i Holandii

Otto III 1261–1312 król Węgier

Ludwik III 1269–1296 książę Dolnej Bawarii

Stefan I 1271–1310 książę Dolnej Bawarii

Henryk XV 1312–1333 książę Dolnej Bawarii

Henryk XIV 1305–1339 książę Dolnej Bawarii

Otto IV 1307–1334 książę Dolnej Bawarii

Ludwik V 1315–1361 margrabia Brandenburgii

Stefan II 1319–1375 książę Bawarii-Landshut

Ludwik VI 1328–1365 elektor Brandenburgii

Wilhelm I 1330–1389 książę Bawarii-Straubing

Albrecht I 1336–1404 książę Bawarii-Straubing

Otto V 1346–1379 elektor Brandenburgii

Anna 1326–1361

Jan I zm. 1340 książę Dolnej Bawarii

Meinhard III 1344–1363 hrabia Tyrolu

Stefan III 1337–1413 książę Bawarii-Landshut

Fryderyk 1339–1393 książę Bawarii-Landshut

Jan II 1341–1397 książę Bawarii-Landshut

Wilhelm II 1365–1417 hrabia Hainaut i Holandii

Albert II 1368–1397 hrabia Hainaut i Holandii

Jan III 1373–1425 książę Bawarii-Straubing

Ludwik VII 1368–1447 książę Bawarii-Ingolstadt

Henryk XVI 1386–1450 książę Bawarii-Landshut

Ernest 1373–1438 książę Bawarii-Monachium

Wilhelm III 1375–1435 książę Bawarii-Monachium

Jakobina 1401–1436 hrabina Hainaut i Holandii

Ludwik VIII 1403–1445 książę Bawarii-Ingolstadt

Ludwik IX 1417–1479 książę Bawarii-Landshut

Albrecht III 1401–1460 książę Bawarii-Monachium

Filip 1448–1508 elektor Palatynatu Reńskiego

Jerzy 1455–1503 książę Bawarii-Landshut

Jan IV 1437–1463 książę Bawarii-Monachium

Zygmunt 1439–1501 książę Bawarii-Monachium

Albrecht IV 1447–1508 książę Bawarii

Ruppert 1481–1504 książę Palatynatu

Elżbieta 1478–1504

Wilhelm IV 1493–1550 książę Bawarii

Ludwik X 1495–1545 książę Bawarii

Otto Henryk 1502–1559 książę Palatynatu-Neuburg

Zuzanna 1502–1543

Albrecht V 1528–1579 książę Bawarii

Wilhelm V 1548–1626 książę Bawarii

Maksymilian I 1573–1651 książę Bawarii

Magdalena 1587–1628

Wolfgang Wilhelm 1578–1653 książę Palatynatu-Neuburg

Ferdynand Maria 1636–1679 elektor Bawarii

Filip Wilhelm 1615–690 książę Palatynatu-Neuburg

Maksymilian II 1662–1726 elektor Bawarii

Józef Klemens 1671–1723 arcybiskup Kolonii

Józef Ferdynand 1692–1699 książę Asturii

Karol VII 1697–1745 cesarz

Klemens August 1700–1761 elektor Bawarii

Maksymilian III 1727–1777 elektor Bawarii

Zobacz też

• Władcy Niemiec, Bawarii, Palatynatu, Brandenburgii, Holandii, Węgier, Czech, Danii, Szwecji, Grecji;
• Genealogia Wittelsbachów

Linki zewnętrzne

• www.bayern-prinz.com Oficjalna strona Wolfganga Prinz von Bayern
• www.Gen.Heinz-Wember.de/Wittelsbacher Genealogia Wittelsbachów
• M. Marek, Genealogia dynastii na Genealogy.Eu
• www.Haus-Bayern.com Strona domowa rodu Wittelsbach
• Dziedzictwo jakobitów