Ra (bóg)
Ra (Re) – w wierzeniach starożytnych Egipcjan bóg Słońca, stwórca świata i pan ładu we Wszechświecie.
Czczony w starożytnym Egipcie, przedstawiany z dyskiem słonecznym i z głową sokoła bądź jastrzębia. Uważany był przez Egipcjan za najważniejszego z bogów i władcę ludzi. Jego symbolem był obelisk[1][2]. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że sam się stworzył z Praoceanu Nun[3]. Jego dzieci to Horus zw. Starszym[potrzebny przypis], Anubis[potrzebny przypis], Maat[1], Bastet[potrzebny przypis] (albo żona czy siostra)[4], Hathor, Sachmet[5], Thot[potrzebny przypis], Szu[6], Tefnut[7]. Prawnukami Re byli Izyda[8] i Horus[9][10]. Imię Ra występuje w wielu imionach egipskich, np. Ramzes oznacza zrodził go Ra. Wierzono, że Re ma aż 72 odmienne postaci (np. Chepri).
Utożsamiany był również z innymi bogami Egiptu:
Często zstępował do podziemi – świata umarłych, gdzie panował Ozyrys[11][12][13].
Zarys postaci
[edytuj | edytuj kod]
Wygląd
[edytuj | edytuj kod]Czerwony (rzadziej żółty) dysk jest symbolem tarczy słonecznej. Widnieje on nad głową boga i jest otoczony kobrą – symbolem bogini Wadżet. W rękach zazwyczaj dzierży typowe atuty męskich bogów: laskę mocy – uas i symbol życia oraz płodności – anch. Najczęściej przedstawiany jest siedzący, na tronie – często dekorowanym różnokolorowymi piórami; rzadziej występuje stojący. Bóg jest albo od pasa w górę nagi, albo odziany w rodzaj koszulki z niebiesko-zielonych lub różnokolorowych piór – co wskazuje na niebiańską sferę jego poczynań. Wokół bioder ma obcisłą, białą spódniczkę z plisowaną, przeważnie żółtą połą (dolna część tej spódniczki) i przywiązanym z tyłu byczym ogonem – symbolem władzy królewskiej.
Re na ziemi i niebie
[edytuj | edytuj kod]Starożytni Egipcjanie wierzyli, że dawniej Ra panował na ziemi tak jak faraon w Egipcie i co dzień opuszczał swoją świątynię „Dom Benben” w Heliopolis, i wędrował przez 12 prowincji ziemi przez 12 godzin dnia. Jednak gdy zbliżał się do ludzi, spalał ich[14], co skłoniło Re do opuszczenia ziemi i wędrowania w dzień po niebie na Barce Milionów Lat[15][16].
Metamorfozy boga
[edytuj | edytuj kod]Ra jest sobą tylko w chwili, kiedy znajdzie się w zenicie. Gdy rano rodzi się z Nut, nazywa się Chepri i ma postać żuka – skarabeusza, toczącego kulkę gnoju. Jest to żywy obraz młodego boga zajętego „wytaczaniem” Słońca na szczyt jego biegu. Z kolei pod wieczór Ra wyraźnie się starzeje i zmienia się we wspartego na lasce starca – Atuma. W dziennych postaciach Re podróżuje przez niebo Barką Milionów Lat, natomiast po świecie podziemnym podróżuje drugą łodzią „Mesektet” jako mumia, Auf-Ra[15].
lub
lub
| |||||||||
| Re w hieroglifach |
Hipostazy boga
[edytuj | edytuj kod]Specjalnie skomponowany na królewski użytek hymn do Ra, tzw. Litanię Słoneczną, wypisano w korytarzach wejściowych królewskich grobów XIX i XX dynastii w Dolinie Królów. Tekst ten wylicza aż 72 hipostazy (odmienne postacie) Słońca. Formy te pojawiają się często obok siebie jako winiety (ilustracje). Najczęściej mają postać zmumifikowanych istot z przeróżnymi symbolami zamiast głów. Ale są też takie, jak np. przywiązany przy kiju jeniec o imieniu Inkiju, czy też różne formy kocie, o wyraźnie dźwiękonaśladowczych nazwach: miua i miuti. Formy te zamieszkują w zaświatach i podczas swej podróży po nocnym niebie Ra wszystkie je odwiedza. Inne hymny do Słońca zdobią framugi kaplic, grobów osób prywatnych, przy czym pieśni do Słońca porannego zawsze wpisane są na ścianie, na którą rano padają promienie Słońca, a pieśni do Słońca zachodzącego zajmują ścianę przeciwległą.
Świątynie
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze znane świątynie Re z czasów V dynastii znajdowały się w Abu Gurab opodal nekropoli w Gizie i Sakkarze, miało to zapewne związek ze znaczeniem Re w świecie umarłych (wskazują na to również „Teksty Piramid”)[17]. Dużo bardziej znanym miejscem kultu Re było Junu, zwane też On, co znaczy „Miasto Słupów”, albo greckie Heliopolis, co znaczy „Miasto słońca”[18]. W panteonie heliopolitańskim Re był głównym bóstwem ukazywanym w trzech osobach: jako poranny Re – skarabeusz „Chepri”, dojrzały mąż „Re”[19] i wieczorny Re – starzec „Atum”[20].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 210, seria: Mitologie świata. ISBN 83-221-0135-X.
- ↑ „Symbolem promieni Ra jest obelisk, którego szczyt przyjmuje o świcie pierwsze błyski rodzącego się dnia.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: PIW, 1987, s. 956.
- ↑ „Z Nunu wydobyło się słońce – Re. Trzeba jednak podkreślić, że nie Nunu je stworzył, lecz ono samo, własną mocą zaczęło istnieć: w licznych tekstach powtarza się pojęcie słońca jako boga, który stworzył sam siebie. Po wynurzeniu się z chaosu Re wyszedł na pagórek, a następnie wspiął się na stożkowaty głaz, benben, głaz takiego kształtu był przechowywany jako relikwia w świątyni słońca w On.” – Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re, Warszawa: PWN, 1967, s. 15.
- ↑ „Była związana z księżycem, uważano ją za żonę i siostrę Ra.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, dz. cyt., s. 81-82.
- ↑ Tefnut, córkę Ra identyfikowano z Hathor i Sechmet – Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 215.
- ↑ „Szu – bóg powietrza, którego imię oznaczało pustkę. Powstał on za Atuma jako tchnienie […]” – Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa: Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 214.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, dz. cyt., s. 215.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, dz. cyt., s. 204-205.
- ↑ Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re. Warszawa: PWN, 1967, s. 15, 90.
- ↑ Genezę heliopolitańskiego panteonu bóstw Tadeusz Andrzejewski opisuje następująco: „Następnie Re stworzył pierwszą parę bóstw: boga Szow i boginię Tfenet, uosabiających powietrze i wilgoć, ich dziećmi była bogini nieba Nut i bóg ziemi Geb. Geb i Nut z kolei mieli dwóch synów Ozyrysa i Seta oraz dwie córki Izydę i Neftydę. W ten sposób powstała tak zwana »Dziewiątka bogów«, grupa bóstw złożona z boga stwórcy i czterech par małżeńskich.” – Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re, Warszawa: PWN, 1967, s. 15. Prócz panteonu heliopolitańskiego (sprzed I dynastii) istniały do pewnego stopnia konkurencyjne panteony: hermopolitański z miasta Chmunew, czyli greckiego Hermopolis (także sprzed I dynastii); oraz memficki z Memfis (z okresu I lub II dynastii); – tamże, s. 16-17.
- ↑ Wedle teologii heliopolitańskiej Re to: „stwórca i pan świata, władca bogów i ludzi oraz świata zmarłych” – Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa: PWN, 1975, tom 3, s. 787.
- ↑ „Nocą Ra wędruje przez 12 prowincji świata podziemnego, płynąc w swej drugiej łodzi, Mesektet, już jako mumia Auf albo Auf-Ra. W nieruchomym powietrzu żagle są bezużyteczne; łódź płynie więc podziemnym Nilem ciągnięta przez demony i węże, a Ra rzuca bladą poświatę na dusze zmarłych, które witają go radośnie, aby zaraz po jego odjeździe popaść na powrót w przygnębienie. Przesiadając się na barkę dzienną, Auf łączy się z Chepri, swoim młodym ja […]” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, dz. cyt., s. 956.
- ↑ Dla pokazania roli zwierzchniej Re w krainie Ozyrysa – świecie umarłych, Tadeusz Andrzejewski w: Dusze boga Re, dz. cyt., s. 90, podaje fragment z Księgi Piramid umieszczony w piramidzie Wenisa:
Re-Atum nie odda ciebie Ozyrysowi, tak że nie przywłaszczy on sobie serca twego ani nie zawładnie sercem twoim.
Re-Atum nie odda ciebie Horusowi, tak że nie przywłaszczy on sobie serca twego ani nie zawładnie sercem twoim.
Ozyrysie, nie władasz nim ani też nie włada nim syn twój.
Horusie, nie władasz nim ani też nie włada nim ojciec twój. - ↑ „Co skłoniło węża Apopa (Apofisa) do przygotowania zamachu na życie Ra. Inny spisek uknuł przeciw niemu Set.” – Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, dz. cyt., s. 956.
- ↑ a b Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1987, s. 956. ISBN 83-06-00861-8.
- ↑ Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re, dz. cyt., s. 18-22, autor zamieścił tłumaczenie legendy zapisanej na ścianach grobów królewskich: o buncie ludzi przeciw Re, stłumieniu z jego polecenia buntu, o smutku Re i jego wzniesieniu się z ziemi na niebo.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 20, 211. ISBN 83-221-0135-X.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, dz. cyt., s. 16, 18, 19, tamże na s. 19 wyobrażenie obelisku Junu z krzyżem na rozwidlonym szczycie.
- ↑ Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 9 (Polska-Robe). Warszawa: PWN, 1967, s. 723.
- ↑ Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu, dz. cyt., s. 19-20. Tamże autorzy podają, iż przedstawienie Chepri jako skarabeusza pochodzi z wcześniejszych czasów.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1980, s. 210-211 (na tych stronach opis, poza tym wzmianki passim), seria: „Mitologie świata”. ISBN 83-221-0135-X.
- Tadeusz Andrzejewski: Dusze boga Re (z przedmową Kazimierza Michałowskiego). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, zwł. w rozdziale „Jak powstał Świat”, str. 15-22; nadto wzmianki rozsiane w książce.
- Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 956. ISBN 83-06-00861-8.
- Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 9 (Polska-Robe). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 723.
- Encyklopedia Powszechna PWN. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975, s. 787.