Przejdź do zawartości

Brodnica: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Linia 339: Linia 339:
[[File:Brodnica, kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.jpg|mały|[[Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy]] zwany ''Klasztorkiem'']]
[[File:Brodnica, kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.jpg|mały|[[Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy]] zwany ''Klasztorkiem'']]


Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące [[Związek wyznaniowy|związki wyznaniowe]]:
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i [[Związek wyznaniowy|związki wyznaniowe]]:

⚫
=== Kościół Ewangelicko-Augsburski ===
⚫
* filiał Brodnica [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Rypinie|Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.luteranie.pl/parafia/rypin.html | tytuł = Rypin | opublikowany = Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański) w Polsce | data dostępu = 2020-09-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://wloclawek.luteranie.pl/articles3.html | tytuł = Historia Parafii Ewangelickiej w Rypinie | opublikowany = Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku | data dostępu = 2020-09-21}}</ref>


=== Kościół rzymskokatolicki ===
=== Kościół rzymskokatolicki ===
Linia 349: Linia 346:
* [[Parafia Matki Bożej Fatimskiej w Brodnicy|parafia MB Fatimskiej]],
* [[Parafia Matki Bożej Fatimskiej w Brodnicy|parafia MB Fatimskiej]],
* [[Parafia Jezusa Miłosiernego w Brodnicy|parafia Jezusa Miłosiernego]].
* [[Parafia Jezusa Miłosiernego w Brodnicy|parafia Jezusa Miłosiernego]].

⚫
=== Kościół Ewangelicko-Augsburski ===
⚫
* filiał Brodnica [[Parafia Ewangelicko-Augsburska w Rypinie|Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Rypinie]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.luteranie.pl/parafia/rypin.html | tytuł = Rypin | opublikowany = Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański) w Polsce | data dostępu = 2020-09-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę | url = http://wloclawek.luteranie.pl/articles3.html | tytuł = Historia Parafii Ewangelickiej w Rypinie | opublikowany = Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku | data dostępu = 2020-09-21}}</ref>


=== Kościół Zielonoświątkowy ===
=== Kościół Zielonoświątkowy ===

Wersja z 16:19, 25 cze 2023

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne miejscowości o nazwie Brodnica.
Brodnica
miasto i gmina
Ilustracja
Widok na Duży Rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

brodnicki

Prawa miejskie

1298

Burmistrz

Jarosław Radacz

Powierzchnia

23,15 km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


28 429[1]
1228 os./km²

Strefa numeracyjna

56

Kod pocztowy

87-300 do 87-302

Tablice rejestracyjne

CBR

Położenie na mapie powiatu brodnickiego
Mapa konturowa powiatu brodnickiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Brodnica”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Brodnica”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Brodnica”
Ziemia53°15′35″N 19°23′44″E/53,259722 19,395556
TERC (TERYT)

0402011

SIMC

0982954

Urząd miejski
ul. Kamionka 23
87-300 Brodnica
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Brodnica (ⓘ; niem. Strasburg in Westpreußen, Strasburg an der Drewenz) – miasto w Polsce położone w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu brodnickiego. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2022 r. Brodnica liczyła 28 429 mieszkańców[1].

Położenie

Brodnica położona jest po obu stronach rzeki Drwęcy. Historyczne centrum miasta leży na prawym (zachodnim) brzegu rzeki, w ziemi chełmińskiej, natomiast obszar miasta na lewym brzegu rzeki położony jest w ziemi michałowskiej.

Miasto królewskie lokowane w 1238 roku położone było w XVI wieku w województwie chełmińskim[2]. Miejsce obrad sejmików elekcyjnych województwa chełmińskiego[3].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na pograniczu trzech mezoregionów: Pojezierza Brodnickiego, Doliny Drwęcy oraz Pojezierza Dobrzyńskiego, stanowiących razem część makroregionu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego[4].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2015[5] Brodnica ma obszar 23,15 km², w tym:

  • użytki rolne: 32.26%
  • użytki leśne: 8,5%

Miasto stanowi 2,2% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2022[1]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 28 429 100 14 797 52,05 13 632 47,95
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1228,0 639,2 588,8

W 2008 roku miasto Brodnica liczyło 28 837 mieszkańców[6], w ciągu dwóch lat ich liczba spadła o 1106 do stanu 27 731 w roku 2010[7] i do roku 2015 utrzymywała się mniej więcej na podobnym stałym poziomie. W 2015 r. miasto miało 28 471 mieszkańców[8].

Piramida wieku mieszkańców Brodnicy w 2014 roku[9].

Przyroda

 Osobne artykuły: Brodnicki Park Krajobrazowy, Rezerwat przyrody Rzeka Drwęca i Bagienna Dolina Drwęcy.
Park Chopina

Brodnica leży na terenie Pojezierza Brodnickiego. W jego centralnej części w 1985 roku utworzono Brodnicki Park Krajobrazowy. Jest to region wyjątkowo atrakcyjny turystycznie. Obejmuje swymi granicami obszary o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Powierzchnia parku wynosi 16 685 ha. Ponad 60% powierzchni Parku zajmują lasy, a 10% wody. Znajduje się tutaj około 60 jezior, w tym 6 o powierzchni ponad 100 ha. W 2005 r. doszło do powiększenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000).

Rzeka Drwęca w Brodnicy

Brodnicki Park Krajobrazowy znajduje się na terenie gmin: Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Kurzętnik i Biskupiec[10].

O wysokiej randze przyrodniczej obszaru świadczy występowanie 9 rezerwatów przyrody. Bogata jest fauna Pojezierza, a w szczególności awifauna. Największymi osobliwościami są: orlik krzykliwy, bocian czarny i bielik, a także kania rdzawa, żuraw, kormoran czarny, czapla siwa, bąk i zimorodek.

Historia

Pierwszy zapis dotyczący spalenia grodu Straisberg przez Jaćwingów odnotowany został w kronice Piotra z Dusburga w 1263 r. Drugi zapis o ataku Litwinów na osadę Brodnicę pochodzi z 1298. Zdaniem historyków pierwsza wzmianka dotyczy raczej strażnicy zakonnej nad jeziorem Strażym, a druga umocnień w rejonie Żmijewa, zatem niekoniecznie muszą odnosić się do osad na terenie dzisiejszego miasta.

Ziemie na lewym brzegu Drwęcy w okolicach Michałowa stały się w 1303 roku własnością zakonu krzyżackiego. Książę kujawski Leszek oddał ziemie michałowską Krzyżakom w zastaw za uzyskaną pożyczkę. Krzyżacy ostatecznie wykupili ją od książąt kujawskich w 1317.

Wieża zamku krzyżackiego w Brodnicy

Prawa miejskie Brodnica uzyskała na prawach chełmińskich. Pierwszy zapis dotyczący miasta pochodzi z 1298, pod datą 29 IX kronikarz krzyżacki Piotr z Dusburga zanotował, iż oddział 140 Litwinów zaatakował osadę Brodnica. Po raz pierwszy jako „civitas” – a więc miasto, lokowane na prawie niemieckim – Brodnica była wzmiankowana w 1317.

Kościół farny św. Katarzyny

Natomiast pierwsza wzmianka dotycząca budowy kościoła św. Katarzyny pochodzi z 1310. W 1320 rozpoczęto budowę podwójnego pasa murów otaczających miasto, realizacja ich została zakończona wraz z budową głównych bram miejskich: Mazurskiej i Chełmińskiej (zwanej również Kamienną), w 1370. Najprawdopodobniej w 1305 rozpoczęto budowę zamku krzyżackiego, pierwszą fazę budowy zamku zakończono około 1339. Trzy dni przed Małgorzatą [tj. 13 lipca] 1388 r. (...) był tak duży deszcz na obszarze Prus, że na skutek powodzi m.in. w Brodnicy zostały zniszczone młyny[11]. W 1415 budowniczy Mikołaj Fellenstein dokonał przebudowy fortyfikacji zamku. Początkowo władzę w mieście sprawował wójt. Około 1343 powołana została rada miejska wraz z burmistrzem. Rozwój miasta był pomyślny. W 1380 zbudowano szpital i kościół św. Ducha w pobliżu bramy Grudziądzkiej. Pod koniec wieku ratusz, częściowo rozebrany w 1868, którego pozostałości przy trójkątnym rynku zachowały się do dzisiaj.

 Osobny artykuł: Rozejm pod Brodnicą.

W 1466 Brodnica wraz z Prusami Królewskimi weszła w skład Polski. W 1481 r. starostwo brodnickie od Kazimierza Jagiellończyka za 4500 guldenów otrzymał Franciszek Gliwicz, szlachcic małopolski herbu Starykoń.

W latach 1553 i 1661 miasto zostało zniszczone podczas pożarów.

Miasto od zachodu w latach 1738–1745 na rysunku Georga Friedricha Steinera

Królewna Anna Wazówna objęła brodnickie starostwo w 1605 roku i mieszkała tu do śmierci w 1625 r. Głównym powodem opuszczenia przez Annę dworu królewskiego w Krakowie było jej protestanckie wyznanie. Ponieważ w odróżnieniu od swojego królewskiego brata Zygmunta III Wazy – gorliwego katolika była oddaną luteranką, powodowało to częste niesnaski na dworze, którego nie cechowała szeroko pojęta tolerancja religijna. Jej wybór co do miejsca przenosin, w którym mogłaby bez przeszkód żyć i głosić swoje poglądy, padł na Brodnicę, w której jeszcze dwa lata wcześniej żył i tworzył znany polski działacz protestancki Erazm Gliczner, pisarz i reformator religijny, pedagog, jeden z twórców zgody sandomierskiej z 1570 r. Istniał tu zbór luterański pod patronatem królewny Anny Wazówny, po jej śmierci został zamknięty[12].

Anna Wazówna była osobą inteligentną i gruntownie wykształconą. Stworzyła w Brodnicy silny ośrodek intelektualny szczycący się tolerancją religijną. Na brodnickim dworze gościła uczonych i pisarzy, których była gorliwą i hojną protektorką[13].

Od 1772 Brodnica leżała w granicach Prus, w latach 1806–1815 należała do Księstwa Warszawskiego, następnie znów do Prus i (od 1817) Prus Zachodnich.

Kamienice na Dużym Rynku w Brodnicy

Maciej Rybiński ostatni wódz naczelny powstania listopadowego 5 października 1831 r. przekracza z oddziałem 20-tysięcznej armii granicę z Prusami w okolicach Jastrzębia[14]. Zostaje internowany wraz z armią, władzami powstańczymi i z ostatnim prezesem Rządu Narodowego Bonawenturą Niemojowskim oraz członkami sejmu i licznymi politykami w zabudowaniach klasztoru franciszkanów w Brodnicy gdzie przebywał do 12 października. Nagła wizyta tak wielkich mas wojska w niewielkim mieście powoduje nagły, niekontrolowany wzrost cen artykułów żywnościowych oraz ich braki. Kolejną konsekwencją przemarszów wojsk i prowadzenia działań wojennych jest epidemia cholery, która wybucha m.in. w okolicach miasta, a którą przywlekli rosyjscy żołnierze tłumiący powstanie listopadowe.

Brodnica do Polski powróciła po okresie zaborów w 1920 na mocy traktatu wersalskiego.

Pozostałości miejskich murów obronnych w Parku Chopina

15 sierpnia 1920 roku w wyniku kontrofensywy wojsk bolszewickich Brodnica zostaje zdobyta. Przez trzy sierpniowe dni miasto pozostaje pod ich okupacją. 18 sierpnia dochodzi do bitwy pod Brodnicą, w wyniku której dzięki poświęceniu żołnierzy wielkopolskich i pomorskich dowodzonych przez płk. Witolda Aleksandrowicza i rtm. Ignacego Mielżyńskiego miasto zostaje wyzwolone, a wojska 12 Dywizji Strzeleckiej okupujących miasto pokonane.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Brodnicą (1920).

We wrześniu 1921 miasto liczyło 11 903 mieszkańców[15]. W XX-leciu międzywojennym Brodnica zostaje miastem garnizonowym, na terenie którego stacjonuje 67 Pułk Piechoty. Z powodu bliskości granicy z Niemcami staje się także miastem pogranicza.

 Osobny artykuł: Inspektorat Graniczny nr 3.

W pierwszych dniach września 1939 Brodnica znalazła się pod okupacją niemiecką. Miesiąc później miasto wraz z całym powiatem zostało wcielone do Rzeszy jako część rejencji kwidzyńskiej Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie. Lucyna Langer szacuje, iż w latach 1939–1945 Niemcy zamordowali ok. 650 mieszkańców powiatu brodnickiego, przy czym 1/5 ofiar miała pochodzić z samej Brodnicy. Stefan Bilski oceniał z kolei liczbę zamordowanych na ok. 1000[16]. Najwięcej ofiar pochłonęła tzw. akcja politycznego oczyszczania terytorium przeprowadzona jesienią 1939. Niemcy aresztowali wówczas ok. 450–500 mieszkańców Brodnicy i okolicznych miejscowości. Większość z nich została następnie rozstrzelana w lesie koło majątku Birkenek (Brzezinki) w gminie Zbiczno[17].

 Osobne artykuły: Egzekucje w lesie Birkenek i Powiat Strasburg i. Westpr..
Duży Rynek z widokiem na pozostałości średniowiecznego ratusza w Brodnicy

Okupację niemiecką zakończyła ofensywa Armii Czerwonej, której oddziały zajęły Brodnicę w dniu 23 stycznia 1945. Żołnierze sowieccy dopuścili się w mieście szeregu rabunków i zniszczeń. W pierwszych miesiącach 1945 roku miasto stało się siedzibą sztabu 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marsz. Konstantego Rokossowskiego[18]. Wiosną 1945 z miasta i powiatu aresztowano, a następnie deportowano do łagrów blisko 700 osób – w tym licznych Polaków zmuszonych do podpisania volkslisty oraz zatrzymanych przez NKWD przedstawicieli inteligencji[19].

W epoce Polski Ludowej miasto stało się ośrodkiem przemysłowym, powstała fabryka żelatyny, zakłady mięsne, mleczarnia, młyn, tartak, cegielnia i zakłady przemysłu drzewnego[20].

Starostowie Brodnicy w I RP

 Osobny artykuł: Starostowie brodniccy w I Rzeczypospolitej.

Zabytki

Wieża Mazurska (Bociania)
  • gotycki kościół św. Katarzyny budowany od ok. 1285, budowa prezbiterium ukończona w 1320, do ok. 1370 budowa korpusu nawowego i zasklepienie wnętrza; z zewnątrz wyróżnia się bogato opracowany architektonicznie wschodni szczyt prezbiterium; wewnątrz przy filarach figury 12 apostołów wykonane w XIV w. z drewna lipowego, wyposażenie wnętrza głównie barokowe i późnobarokowe, poza tym kilka gotyckich rzeźb (głowa św. Jana Chrzciciela na misie, grupy Ukrzyżowania)
  • ruiny zamku krzyżackiego z 1-2 ćwierci XIV w., rozbudowywanego w 4 ćw. XIV w. i 1415 i rozbieranego od 1785 do 1842 r.; zachowała się wysoka ośmioboczna wieża i dolne partie murów
  • fragment ratusza z końca XIV w.
  • na przedzamczu pałac Anny Wazówny z II połowy XVI wieku, przebudowywany w XVII w.
  • fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV i XV w., w tym Brama Chełmińska i wieża Bramy Mazurskiej
  • spichlerze barokowe z XVII w.
  • barokowy zespół poreformacki: kościół NMP z lat 1752–1761 i klasztor
  • dawny kościół ewangelicki Matki Bożej Królowej Polski z ok. 1850 r., według projektu Stanisława Hebanowskiego (obecnie tzw. kościół szkolny)
  • kościół św. Jerzego – obecnie nieistniejący
  • rynek miejski o nietypowym kształcie (często błędnie opisywany jako trójkątny, co wiąże się z Legendą o brodnickim rynku)
  • wieża ciśnień z roku 1905, w 2006 częściowo rozebrana
  • zdewastowana linia wąskotorowa do Ostrowitego

Muzea

 Osobny artykuł: Muzeum w Brodnicy.
Brama Chełmińska - jedna z siedzib brodnickiego muzeum

Muzeum w Brodnicy zostało powołane do życia 29 marca 1973 roku jako Muzeum Regionalne w Brodnicy. Od 1989 r. nazwa placówki brzmi Muzeum w Brodnicy. Od początku jest placówką naukowo-oświatową realizującą zadania statutowe w ramach działów: archeologii, historii, etnografii i przyrody, obszarem działania jest szeroko rozumiany region brodnicki[21].

Oddziały brodnickiego muzeum:

  • Spichlerz, ul. św. Jakuba 1
  • Piwnice zamkowe, ul. Zamkowa 1
  • Brama Chełmińska (galeria „Brama”), ul. Mały Rynek 4
  • Prywatne Muzeum pana Jacka Bielickiego, ul. Kamionka[22]

Gospodarka

Galeria Brodnica
Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Mostowej
Galeria Brodnica, widok od strony ulicy Tylnej

Jednym z największych zakładów przemysłowych na terenie Brodnicy jest Wasiak S.A., produkujący tłumiki i filtry do samochodów. Przemysł spożywczy reprezentuje Vobro - producent wyrobów czekoladowych, Brodnickie Zakłady Żelatyny Sp. z o.o. - hegemon w produkcji żelatyny w Polsce, mleczarnia BROMILK Sp. z o.o. Mleczarskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe. Miasto jest także ośrodkiem przemysłu odzieżowego – działają tu takie firmy jak Henri Lloyd, którego współtwórcą był Henryk Strzelecki czy VITO, rozwija się przemysł drzewny, meblarski (Sits, Stolkar, Vidox) oraz opakowaniowy i poligraficzny (WOK - Wytwórnia Opakowań Kartonowych, Samindruk Sp. z o.o., Drescher, Multi). Znajdują się tu także Vorwerk Autotec Polska sp. z o.o., Seni SA, Cofresco Poland Sp. z o.o. Manufacturing Sp.k., Saminex Sp. z o.o. - producent elementów z elastomerów.

Transport

Przez Brodnicę przebiega droga krajowa:

Miasto ma również połączenia drogowe z Sierpcem (droga wojewódzka nr 560), Jabłonowem Pomorskim (droga wojewódzka nr 543 od Szabdy) i Działdowem (droga wojewódzka nr 544).

Transport drogowy

Większość ruchu na osi wschód-zachód odbywa się drogą krajową nr 15 omijając ścisłe centrum miasta za pomocą otwartej 25 czerwca 2016 roku tzw. dużej obwodnicy Brodnicy. Nowy odcinek drogowy ma 1,5 km długości i znacznie skraca czas przejazdu z Torunia w kierunku Olsztyna. W ramach realizowanej inwestycji wybudowano m.in. nową jezdnię drogi nr 15, estakadę nad ul. Wiejską, torami PKP i terenami zalewowymi rzeczki Brodniczki[23].

Nowa obwodnica Brodnicy łączy się za pomocą ronda Toruńskiego z tzw. małą obwodnicą otwartą we wrześniu 2010 roku. W ramach, której wybudowano przeprawę mostową na Drwęcy, łączącą drogę krajową nr 15 (ul. Sądowa) z drogą wojewódzką nr 560 (ul. Podgórna)[24].

Mosty

Szeroka rzeka Drwęca, nad którą leży Brodnica, jest wciąż dużą barierą komunikacyjną. Budowane tu w przeszłości przeprawy mostowe były wielokrotnie niszczone przez powodzie oraz podczas wojen. Kilkadziesiąt lat po ostatniej z nich liczba przepraw i ich przepustowość jest wciąż niewystarczająca w stosunku do potrzeb rozwijającego się dynamicznie miasta. Obecnie w Brodnicy jest pięć mostów drogowych w tym jeden w obrębie jednostki wojskowej niedostępny dla ruchu kołowego, dwa kolejowe oraz cztery kładki dla pieszych. Jeden most drogowy jest częścią tzw. małej obwodnicy miasta (Południowo-Zachodnia Trasa Przemysłowa)[24]. 25 czerwca 2016 roku otwarta została estakada w ciągu drogi krajowej nr 15 o długości 560 metrów. Dzięki tej inwestycji wyeliminowano ruch tranzytowy z centrum Brodnicy.

Władze miasta planują w przyszłości budowę kolejnego mostu w Michałowie oraz remont obecnie istniejących mostów[25].

Kolej

 Osobny artykuł: Brodnica (stacja kolejowa).

Z Brodnicy kursują bezpośrednie pociągi Arriva jako osobowy do Torunia Głównego, Grudziądza, Bydgoszczy Głównej, Laskowic Pomorskich, natomiast pociągi PKP Intercity jako TLK do Gdyni Głównej i Katowic.

Komunikacja miejska

Komunikacja autobusowa w Brodnicy składa się z 5 linii (1, 2, 3, 4, 5). Obsługuje je PGK sp. z o.o. W wyniku decyzji Rady Miejskiej od 1 marca 2016 roku jest ona bezpłatna dla pasażerów. Likwidacja odpłatności (przejazd kosztował 2,50 zł) zmniejszyła dochody miasta o 300 tys. zł[26].

PKS

Stary dworzec PKS
Stary dworzec PKS (wygląd sprzed przebudowy)
Autobus parkujący na starym dworcu PKS

Na terenie miasta znajduje się nowoczesny dworzec autobusowy mający swoją siedzibę przy ul. Sądowej. Ponownie otwarty został po kompleksowej przebudowie w 2014 roku. Jest on elementem Centrum handlowo-komunikacyjnego Dekada. Dworzec obsługuje połączenia krajowe[27].

Ścieżki rowerowe

W Brodnicy w 2017 roku było kilkanaście km ścieżek rowerowych; obejmują one tylko pięć ulic miasta: Podgórną, Aleję Leśną, Aleję Józefa Piłsudskiego (Południowo-Zachodnią Trasę Przemysłową) oraz Niskie Brodno i Wczasową.

Na początku grudnia 2015 roku nastąpiło uroczyste otwarcie najdłuższej ścieżki rowerowej łączącej Brodnicę ze Zbicznem (ścieżka ma swój początek przy ul. Niskie Brodno). Trasa ta ma ponad 8 km długości (2,5 m szerokości). Powstały wzdłuż niej trzy przystanki autobusowe z zatoczkami oraz miejsca postojowe dla rowerzystów, gdzie można postawić rower i odpocząć przy stołach z ławeczkami. Budowa kosztowała ponad 4 mln 630 tys. złotych. Z tego równe dwa miliony złotych pozyskano z urzędu marszałkowskiego. Powiat, miasto Brodnica i gmina Zbiczno dołożyły po ponad 746 tys. złotych, a gmina wiejska Brodnica – ponad 394 tys. złotych[28].

Miasto Brodnica oraz okoliczne gminy planują budowę kolejnych odcinków ścieżek rowerowych, m.in. planowana jest ścieżka na trasie Brodnica-Osiek. Wykonanie ww. planów zależeć jednak będzie od ilości pozyskanych środków zewnętrznych i własnych możliwości budżetowych gmin.

Współpraca z innymi samorządami

Urząd Miasta – Magistrat

Brodnica jest członkiem: Związku Gmin Północnego Mazowsza, Stowarzyszenia Przedstawicieli Gmin Rejonu Brodnickiego, Związku Stowarzyszeń Grudziądzki Bank Żywności, Stowarzyszenia wójtów, burmistrzów, prezydentów i starostów województwa kujawsko-pomorskiego, Związku Powiatów Polskich, Zielonych Płuc Polski[29]

Podział administracyjny

Osiedla Brodnicy
Stare Miasto
Duży Rynek
Stare Miasto
Mały Rynek w Brodnicy

Osiedla Brodnicy[30]:

  1. Michałowo
  2. Stare Miasto
  3. Chrobrego
  4. Gdynia
  5. Grażyny
  6. Grunwald Pierwszy
  7. Grunwald Drugi
  8. Grunwald Trzeci
  9. Karbowskie
  10. Matejki
  11. Mieszka I
  12. Morskie Oko
  13. Niskie Brodno
  14. Nowa Kolonia
  15. Ustronie
  16. Wyspiańskiego

Opieka zdrowotna

  • Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego (Szpital Powiatowy) w Brodnicy położony jest przy ul. Wiejskiej 9[31]. W maju 2016 roku zakończyła się pełnym powodzeniem jego całościowa przebudowa i rozbudowa (30 maja 2016 roku odbyło się uroczyste przecięcie wstęgi)[32]. Obiekt powiększył się prawie dwukrotnie oraz wzbogacił o nowy sprzęt medyczny, którego fundatorami zostały także gminy wchodzące w skład powiatu. Cała inwestycja kosztowała 43,5 mln zł. Blisko połowa tych pieniędzy pochodziła z Regionalnego Programu Operacyjnego, ponad jedną czwartą kosztów poniósł sam szpital, a niewiele mniej zapewnił powiat brodnicki, który od początku do końca prowadził tę inwestycję[33]. Warto także wspomnieć, że ww. przebudowa i rozbudowa trwała tylko półtora roku przy stale działającym i przyjmującym pacjentów szpitalu co stanowi ewenement na skalę światową. Obecnie szpital w Brodnicy jest jednym z najnowocześniejszych w Polsce, zapewniając pacjentom komfortowe warunki leczenia.

Szpital posiada następujące oddziały:

    • Szpitalny Oddział Ratunkowy
    • Oddział Wewnętrzny
    • Oddział Chirurgii Ogólnej
    • Oddział Urazowo-Ortopedyczny
    • Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii
    • Oddział Położniczo-Ginekologiczny
    • Oddział Dziecięcy
    • Oddział Neonatologii
    • Zakład Pielęgnacyjno-Opiekuńczy
Eurocopter EC135 na Stadionie Miejskim OSiR w Brodnicy
  • Poradnie Specjalistyczne:
    • Poradnia Chirurgii Ogólnej
    • Poradnia Urazowo-Ortopedyczna
    • Poradnia Położniczo-Ginekologiczna
    • Poradnia Preluksacyjna
    • Poradnia Patologii Noworodka
    • Poradnia Profilaktyki Onkologicznej z Gabinetem USG
    • Poradnia Chorób Płuc i Gruźlicy
    • Poradnia Diabetologiczna
    • Poradnia Zdrowia Psychicznego
    • Poradnia Psychologiczna
    • Poradnia Rehabilitacji Medycznej
    • Zakład Fizykoterapii
  • Pracownie:
    • Pracownia Endoskopowa
    • Pracownia RTG
    • Pracownia TK
    • Pracownia USG
    • Pracownia Mammograficzna
    • Pracownia Rehabilitacji
  • Laboratorium:
    • Laboratorium Analityczne
Lądowisko sanitarne dla śmigłowców w Brodnicy stanowi element Szpitala Powiatowego, z którym jest połączone.
  • Ratownictwo Medyczne:
    • Zespół Ratownictwa Specjalistycznego
    • Zespoły Ratownictwa Podstawowego
  • Inne oddziały:
    • Nocna i Świąteczna Opieka Zdrowotna (POZN)
    • Blok Operacyjny
    • Apteka Szpitalna
  • Dom Pomocy Społecznej przy ulicy Wiejskiej 1

Na terenie miasta zlokalizowanych jest także wiele aptek i przychodni zdrowia.

Edukacja

Przedszkola

Budynek Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Brodnicy przy ul. Mazurskiej (wcześniej mieścił się tu Zespół Szkół Zawodowych, a przed wojną budynek był siedzibą gimnazjum)
  • Przedszkole nr 6
  • Przedszkole nr 8
  • Przedszkole nr 9
  • kilka placówek przedszkoli niepublicznych

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Władysława Jagiełły
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. 700-lecia Brodnicy
  • Szkoła Podstawowa nr 5 (specjalna)
  • Szkoła Podstawowa nr 7 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
  • Społeczna Szkoła Podstawowa (Organ prowadzący: Brodnickie Stowarzyszenie Oświatowe)

Szkoły muzyczne

Gimnazja

W wyniku reformy edukacji z 2017 roku gimnazja w Polsce zostały zlikwidowane. Brodnickie Gimnazjum nr 1 stało się ponownie Szkołą Podstawową nr 3, natomiast Gimnazjum nr 2 zostało zlikwidowane.

Szkoły ponadpodstawowe

  • I Liceum Ogólnokształcące im. Filomatów Ziemi Michałowskiej
  • III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły-Jana Pawła II
  • Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w skład którego weszły takie szkoły jak: Technikum Ekonomiczne, Technikum Informatyczne, Technikum Budowlane, Technikum Mechatroniczne, Technikum Logistyczne, Technikum Organizacji Reklamy, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych, Technikum Hotelarskie, Technikum Mechanizacji Rolnictwa i Agrotroniki, technikum Architektury Krajobrazu oraz Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych na Alei Leśnej[34].

Szkoły Policealne

  • Szkoła Policealna na Alei Leśnej (CKZiU w Brodnicy)

Szkoły wyższe

Biblioteki

Pałac Anny Wazówny w Brodnicy siedziba główna Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej

Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Ignacego Łyskowskiego w Brodnicy została powołania do życia w 1945 r. uchwałą Powiatowej Rady Narodowej jako Biblioteka Powiatowa[35]. Przez lata swojej działalności systematycznie powiększała swoje zbory i rozbudowywała swoje filie, których dziś jest IV:

  • Filia nr 1 ul. Wyspiańskiego 10A
  • Filia nr 2 ul. Łyskowskiego 4a/1a
  • Filia nr 3 ul. Wiejska 9
  • Filia nr 4 ul. Kazimierza Wielkiego 8 B

Zbiory biblioteczne są w pełni skomputeryzowane.

Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu Filia w Brodnicy przy ul. Matejki 5[36] (W stanie likwidacji)

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Brodnicy zwany Klasztorkiem

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki

Kościół Ewangelicko-Augsburski

Kościół Zielonoświątkowy

Świadkowie Jehowy

  • Świadkowie Jehowy: zbór Brodnica–Południe; zbór Brodnica–Północ (w tym grupa ukraińskojęzyczna)[39]

Cmentarze

Kaplica-pomnik według projektu Kazimierza Ulatowskiego na cmentarzu wojskowym w Brodnicy

Jednym z najstarszych znanych nam cmentarzy w Brodnicy był cmentarz ewangelicki, którego lokalizacja odpowiada położeniu dzisiejszego Placu Erazma Glicznera (Gliczner został na nim pochowany w 1603 roku). Jego teren został podarowany współwyznawcom w 1599 roku przez starościnę brodnicką Zofię Działyńską. Cmentarz zamknięto w 1798 roku z powodu jego zapełnienia a nowy utworzono na Piaskach (cmentarz ewangelicki przy ul. Sądowej). Trzecią najstarszą nekropolią miasta jest cmentarz parafialny z 1805 roku.

Obecnie istniejące cmentarze na terenie miasta

Sport

Jezioro Niskie Brodno

W mieście działa w chwili obecnej wiele klubów i towarzystw sportowych m.in.:

Jedna z imprez na Przedzamczu

W Brodnicy czynne są różnego rodzaju obiekty sportowe zarówno kryte, jak i otwarte. Funkcję reprezentacyjną pełni oddana do użytku 8 września 2006 roku przez Urząd Miasta Brodnicy Hala widowiskowo-sportowa „Księżniczka” zwana potocznie Halą OSiR, obiekt może pomieścić 650 widzów na trybunach i dodatkowo kilkaset na płycie boiska[41][42] oraz Hala Sportowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Filomatów Ziemi Michałowskiej przy ul. Lidzbarskiej 14 oddana do użytku przez Starostwo brodnickie we wrześniu 2012 roku. Jest to pełnowymiarowa hala sportowa o powierzchni użytkowej ponad 2 tysięcy metrów kwadratowych, wyposażona dodatkowo w salę fitness i siłownię wraz z zapleczem sanitarno – magazynowym. Hala posiada także widownię z krzesełkami. Oprócz lekcji wychowania fizycznego na hali odbywają się zajęcia dodatkowe dla uczniów takie jak: piłka siatkowa, koszykówka dziewcząt i chłopców, piłka nożna halowa, zajęcia z tańca oraz ćwiczenia na siłowni[43].

Miasto posiada także dwa stadiony lekkoatletyczne wraz z boiskami do piłki nożnej, jeden należący do OSiR-u zlokalizowany na Stadionie Miejskim wyposażanym w 945 miejsc siedzących i drugi nowszy obiekt z nawierzchnią tartanową przy Zespole Szkół nr 1 przy ul. Matejki 5. Na terenie miasta znajdują się także dwie kręgielnie (kręgle klasyczne), skatepark, kryta pływalnia, korty tenisowe, siłownie, dwa boiska sportowe typu „Orlik”, boiska do piłki plażowej, siatkowej i koszykówki oraz sześć mniejszych hal sportowych przy szkołach[42].

Astro-bazy

  • Astrobaza Kopernik przy I Liceum Ogólnokształcącym im. Filomatów Ziemi Michałowskiej

Media

Bezpieczeństwo

Komenda Powiatowa Policji przy ulicy Zamkowej 13

W Brodnicy znajduje się Komenda Powiatowa Policji, Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, a także Straż Miejska i oddział celny Urzędu Celnego w Toruniu.

Brodnica jako garnizon wojskowy

Jednostki stacjonujące do 1919

  • 141 Chełmiński Pułk Piechoty (Kulmer Infanterie-Regiment Nr. 141)

Jednostki stacjonujące w 1920

Jednostki stacjonujące w 1939

Wojna i okupacja

4 Pułk Chemiczny

Jednostki ludowego WP

Jednostki wojskowe SZ RP

Brodnica w filmach

Miasto znane jest przede wszystkim z planu zdjęciowego do filmu Odwróceni, kręcono tu 8 odcinek tego popularnego serialu, w którym przy ulicy Jatki w Brodnicy zastrzelono Władysława Różyckiego ps. „Skalpel”, kapitana mafii pruszkowskiej[44].

W Brodnicy kręcono również sceny do osadzonego w realiach współczesnej Polski sensacyjnego serialu Defekt, z Magdaleną Cielecką i Piotrem Fronczewskim w rolach głównych[45].

Współpraca zagraniczna

Herby miast partnerskich

Sąsiednie gminy

Brodnica (gmina wiejska), Bobrowo, Zbiczno

Zobacz też

Anna Wazówna na muralu w Brodnicy

Przypisy

  1. ↑ a b c GUS, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31 grudnia 2022 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-05-05] (pol.).
  2. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 185.
  3. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  4. ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-05-15] (pol.).
  5. ↑ Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2017-03-04].
  6. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-26)]..
  7. ↑ Rocznik Demograficzny 2011 (GUS).
  8. ↑ Bank Danych Lokalnych [online], bdl.stat.gov.pl [dostęp 2017-03-04].
  9. ↑ Brodnica w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  10. ↑ Przyroda Pojezierza brodnickiego. lgdpojezierzebrodnickie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-09)]. na lgdpojezierzebrodnickie.pl.
  11. ↑ O. Muszkat, Powodzie w średniowiecznej Polsce (od X do XIV wieku) Powodzie w średniowiecznej Polsce (od X do XIV wieku) Historia.org [dostęp, 22 06 2011].
  12. ↑ Henryk Merczyng, Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1904, s. 23.
  13. ↑ Historia Brodnicy. brodnica.miasto.biz. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-06)]. na brodnica.miasto.biz.
  14. ↑ Michał Młotek: Żołnierze generała Rybińskiego w Lubawie. Fabryka Historii, 2011-06-26. [dostęp 2011-06-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-10)]. (pol.).
  15. ↑ XXV. Województwo pomorskie. W: Pierwszy Powszechny Spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania, ludność, stosunki zawodowe. Województwo pomorskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1927, s. 19.
  16. ↑ Jerzy Dygdała (red.): Brodnica. Siedem wieków miasta. Brodnica: Towarzystwo Miłośników Ziemi Michałowskiej, 1998, s. 286. ISBN 83-907835-0-9.
  17. ↑ Jerzy Dygdała (red.): Brodnica... op.cit., s. 284.
  18. ↑ Boris Sokołow „Rokossowski”, Wydawnictwo Poznańskie 2014 r, ISBN 978-83-7976-205-7, s. 400.
  19. ↑ Jerzy Dygdała (red.): Brodnica... op.cit., s. 302.
  20. ↑ Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977, s. 62.
  21. ↑ Oficjalny portal Muzeum w Brodnicy – strona w trakcie modernizacji.
  22. ↑ Brodnica. Muzeum pana Jacka – strych pełen skarbów z przeszłości.
  23. ↑ JL: Obwodnica Brodnicy otwarta. gddkia.gov.pl, 2016-06-25. [dostęp 2017-01-14].
  24. ↑ a b JL: Brodnica ma obwodnicę. Portal Samorządowy, 2010-09-27. [dostęp 2010-09-30].
  25. ↑ Przechylony jeszcze postoi.
  26. ↑ Komunikacja za darmo. Zdecydowało się na to miasto w regionie.
  27. ↑ Otwarcie Dekady. brodnica.net. [dostęp 2017-01-14].
  28. ↑ Nowa droga rowerowa łącząca Brodnicę i Zbiczno otwarta!. brodnica.naszemiasto.pl. [dostęp 2015-12-06]. (pol.).
  29. ↑ W Brodnicy istnieje również prężnie działająca Młodzieżowa Rada Konsultacyjna Miasta złożona z uczniów brodnickich szkół. Biuletyn Informacji Publicznej.
  30. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej.
  31. ↑ Zespół Opieki Zdrowotnej im R. Czerwiakowskiego w Brodnicy.
  32. ↑ Uroczystość otwarcia szpitala w Brodnicy. brodnica.com.pl. [dostęp 2016-05-05]. (pol.).
  33. ↑ Koniec wielkiej inwestycji w szpital w Brodnicy. Jest nowocześnie. kujawsko-pomorskie.onet.pl. [dostęp 2016-05-31]. (pol.).
  34. ↑ Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego/ na http://ckziubrodnica.pl/
  35. ↑ https://web.archive.org/web/20140221082349/http://www.biblioteka.brodnica.pl/public/index.php?option=com_content&task=view&id=7&Itemid=6
  36. ↑ Biblioteka Pedagogiczna w Brodnicy. bptorun.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-24)]..
  37. ↑ Rypin. Kościół Ewangelicko-Augsburski (Luterański) w Polsce. [dostęp 2020-09-21].
  38. ↑ Historia Parafii Ewangelickiej w Rypinie. Parafia Ewangelicko-Augsburska we Włocławku. [dostęp 2020-09-21].
  39. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-22].
  40. ↑ Urząd Miejski Brodnica. brodnica.miasto.biz. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-22)]..
  41. ↑ Hala OSIR Brodnica. brodnica.miasto.biz. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. na brodnica.miasto.biz.
  42. ↑ a b Hala OSIR Brodnica na osirbrodnica.pl.
  43. ↑ Hala Sportowa przy I LO na 1lo-brodnica.edupage.org.
  44. ↑ Filmweb.pl.
  45. ↑ Filmweb.pl.
  46. ↑ Biuletyn Informacji Publicznej. bip.brodnica.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-30)]..

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Brodnica
Części miasta wg TERYT

Herb Brodnicy

Powiat brodnicki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu brodnickiego

Powiat brodnicki (1919–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–75)
Osiedla (1954–1972)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–54 i 1973–1975)
Gromady
(1954–1972)
Miasta województwa kujawsko-pomorskiego
Miasta na prawach powiatu
Miasta powiatowe
Miasta gminne do 8 tys. mieszkańców
Miasta gminne powyżej 8 tys. mieszkańców

Herb województwa kujawsko-pomorskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Brodnica&oldid=70728724”