Przejdź do zawartości

Gieorgij Plechanow: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
Anulowanie wersji 74436829 autorstwa Aprajs (dyskusja) Tłumaczymy z głową. Sekcję opatrzoną źródłami zastąpiłeś tekstem ich pozbawionych. Angielska Wikipedia nie jest wyrocznią, tłumaczone teksty również muszą mieć źródła
Znacznik: Anulowanie edycji
 
(Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 18 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Georgi Plekhanov.jpg|250px|thumb|Gieorgij Plechanow]]
[[Plik:Georgi Plekhanov.jpg|thumb|Gieorgij Plechanow]]
'''Gieorgij Walentynowicz Plechanow''' pseudonimy: N. Bieltow, A. Kirsanow, A. Wołgin, N. Kamienski, N, Andrejewicz (ur. {{data|1856-12-11}} w Gudałowce<ref name=":0">{{encyklopedia PWN|id=3958095|tytuł=Plechanow Gieorgij W.|data dostępu=2023-06-22}}</ref> koło [[Lipieck]]a, zm. [[30 maja]] [[1918]] w [[Zielenogorsk (Petersburg)|Terijokach]]<ref name=":0" />) – rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista, działacz [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|SDPRR]], po rozłamie we [[Frakcja (polityka)|frakcji]] [[mienszewicy|mienszewików]] jako jeden z jej długoletnich przywódców, teoretyk [[marksizm]]u. W 1921 r. [[Włodzimierz Lenin]] podkreślał konieczność studiowania wszystkich prac filozoficznych Plechanowa i uważał je za najlepsze w całej literaturze marksistowskiej z okresu [[Druga Międzynarodówka|II Międzynarodówki]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | inni = Pod redakcją [[Michaił Iowczuk|M.T. Jowczuka]], [[Teodor Ojzerman|T.I. Ojzermana]], [[Iwan Szczipanow|I.J. Szczipanowa]]. Przeł. Marian Drużkowski i in. | tytuł = Krótki zarys historii filozofii | url = | wydanie = II, poprawione i uzupełnione | wydawca = [[Książka i Wiedza]] | miejsce = [[Warszawa]] | rok = 1969 | miesiąc = listopad | seria = | rozdział = Leninizm i spuścizna filozoficzna. Nauka historyczno-filozoficzna | imię r = Michaił | nazwisko r = Jowczuk | autor r = | autor r link = Michaił Iowczuk | strony = 692 | język = pl}}</ref>.


== Życiorys ==
'''Gieorgij Walentynowicz Plechanow''' pseudonimy: N. Bieltow, A. Kirsanow,, A. Wołgin, N. Kamienski, N, Andrejewicz (ur. [[11 grudnia]] (29 listopada s.s.) [[1856]] wieś Gudałowka k. [[Lipieck]]a - zm. [[30 maja]] [[1918]] [[Zielenogorsk (Sankt Petersburg)|Terijoki]]) – rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista, [[narodnicy|narodnik]] i działacz [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|SDPRR]], po rozłamie we [[Frakcja (polityka)|frakcji]] [[mienszewicy|mienszewików]] jako jeden z jej długoletnich przywódców, teoretyk [[Materializm dialektyczny|marksizmu]].
Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Ukończył gimnazjum wojskowe w [[Woroneż]]u. W 1873 wyjechał do Petersburga. Jesienią 1874 został przyjęty do [[Sankt-Petersburski Państwowy Instytut Górniczy|Petersburskiego Instytutu Górniczego]], który w 1876, jako uczestnik ruchu rewolucyjnego, zmuszony był opuścić. W latach młodzieńczych Plechanow był zwolennikiem [[materializm]]u i [[Rewolucyjna demokracja|rewolucyjnego demokratyzmu]] [[Nikołaj Czernyszewski|Nikołaja Czernyszewskiego]]{{odn|Jowczuk|1969|s=493}}. Następnie znajdował się pod wpływem [[narodnicy|narodnickich]] poglądów [[Piotr Ławrow|Ławrowa]] i [[Michaił Bakunin|Bakunina]]{{odn|Jowczuk|1969|s=493}}. Od 1875 był aktywnym rewolucjonistą w organizacji narodników{{odn|Новчук|Суворов|1974}}. Uczestniczył w pracach propagandowych wśród robotników. Był uczestnikiem [[Demonstracja na placu Kazańskim w Petersburgu 6/18 grudnia 1876 r.|demonstracji przed soborem Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Petersburgu w grudniu 1876 r.]], gdzie występował przeciw [[samodzierżawie|samodzierżawiu]]. Po rozbiciu organizacji ''[[Ziemla i Wola]]'' w 1879 został jednym z przywódców rewolucyjnych narodników grupy ''[[Czornyj Pieriedieł]]'' Czarny Podział. Prześladowany przez władze rosyjskie od stycznia 1880 do [[Rewolucja lutowa (1917)|rewolucji lutowej 1917]] przebywał na emigracji w Szwajcarii, Włoszech, Francji i innych krajach Europy Zachodniej, m.in. w [[Paryż]]u i [[Genewa|Genewie]], gdzie zapoznał się z dziełami [[Karl Marx|Karola Marksa]] oraz [[Friedrich Engels|Fryderyka Engelsa]] i porzucił idee narodnickie. W roku 1883 założył w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] pierwszą [[Materializm dialektyczny|marksistowską]] organizację rosyjską ''[[Wyzwolenie Pracy]]'' (ros. ''Освобождение труда'')<ref>Fischer 1964, s. 30; Pipes 1990, s. 354; Rice 1990, s. 44–45; Service 2000, s. 103.</ref>.


W latach 90. XIX wieku krytykował ideologię [[Narodnicy|narodnictwa]], poglądy tzw. ekonomistów{{doprecyzuj|data=2021-04|wymaga doprecyzowania}} oraz {{link-interwiki|legalny marksizm|Q=Q1365737}} w publikacjach w ''Die Neue Zeit'' oraz w licznych swoich pracach. W latach 1901–1902 wystąpił przeciwko legalnemu marksizmowi [[Piotr Struwe|Struwego]] i wykazywał, że postęp społeczny dokonuje się — wbrew twierdzeniom Struwego — nie drogą łagodzenia sprzeczności społecznych, lecz drogą [[walka klas|walki klasowej]], natomiast ideały legalnych marksistów nie wykraczają poza ciągłe łatanie dziur społeczeństwa kapitalistycznego{{odn|Jowczuk|1969|s=497}}.
Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Zakończył gimnazjum wojskowe w [[Woroneż]]u. W 1873 wyjechał do Petersburga. Jesienią 1874 został przyjęty do [[Sankt-Petersburski Państwowy Instytut Górniczy|Petersburskiego Instytutu Górniczego]], który w [[1876]], jako uczestnik ruchu rewolucyjnego, zmuszony był opuścić. Od 1875 aktywny rewolucjonista w organizacji narodników. Uczestniczył w pracach propagandowych wśród robotników. Uczestnik demonstracji kazańskich 1876 w Petersburgu gdzie występował przeciw [[samodzierżawie|samodzierżawiu]]. Po rozbiciu organizacji ''[[Ziemla i Wola]]'' w 1879 jeden z przywódców rewolucyjnych narodników - grupy [[Czornyj Pieriedieł|''Czornyj Pieriedieł'' - Czarny Podział]]. Prześladowany przez władze rosyjskie od stycznia [[1880]] do [[rewolucja lutowa 1917|rewolucji lutowej 1917]] na emigracji w Szwajcarii, Włoszech, Francji i innych krajach Europy Zachodniej, m.in. w [[Paryż]]u i [[Genewa|Genewie]], gdzie zapoznał się z dziełami [[Karol Marks|Karola Marksa]] i [[Fryderyk Engels|Fryderyka Engelsa]] i porzucił idee narodnickie. W roku 1883 założył w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] pierwszą [[Materializm dialektyczny|marksistowską]] organizację rosyjską ''[[Wyzwolenie Pracy]]'' (ros. ''Освобождение труда'')<ref>Fischer 1964, s. 30; Pipes 1990, s. 354; Rice 1990, s. 44–45; Service 2000, s. 103.</ref>. W latach 90. XIX wieku krytykował ideologię narodnictwa, poglądy tzw. ekonomistów oraz legalny marksizm w publikacjach w ''Die Neue Zeit'' oraz w licznych swoich pracach. Współtwórca [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|SDPRR]], współpracował z [[Włodzimierz Lenin|Leninem]]. W latach 1900 - 1903 w kolegium redakcyjnym ''[[Iskra (gazeta)|Iskry]]'', w latach 1903-1905 jej [[redaktor naczelny]]. W 1903 nie poparł Lenina i [[bolszewicy|bolszewików]] na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w [[Bruksela|Brukseli]], przyłączając się do frakcji [[mienszewicy|mienszewików]] i stając się na wiele lat jednym z jej przywódców. Przejął redakcję ''[[Iskra (gazeta)|Iskry]]'', którą wydawał jako redaktor naczelny i kolportował [[Debit|bezdebitowo]] w [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] do października 1905, gdy w związku z [[Manifest październikowy 1905|manifestem październikowym]] [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] i likwidacją [[cenzura|cenzury]] pismo zawiesiło działalność<ref>Rice 1990, s. 83–84; Service 2000, s. 157.</ref>.


Był współtwórcą [[Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji|SDPRR]], współpracował z [[Włodzimierz Lenin|Leninem]]. W latach 1900–1903 zasiadał w kolegium redakcyjnym „[[Iskra (gazeta)|Iskry]]”, a w latach był 1903-1905 jej [[redaktor naczelny|redaktorem naczelnym]]. W 1903 nie poparł Lenina i [[bolszewicy|bolszewików]] na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w [[Bruksela|Brukseli]], przyłączając się do frakcji [[mienszewicy|mienszewików]] i stając się na wiele lat jednym z jej przywódców. Przejął redakcję ''Iskry'', którą wydawał jako redaktor naczelny i kolportował [[Debit|bezdebitowo]] w [[Imperium Rosyjskie|Imperium Rosyjskim]] do października 1905, gdy w związku z [[Manifest październikowy 1905|manifestem październikowym]] [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] i likwidacją [[cenzura|cenzury]] pismo zawiesiło działalność<ref>Rice 1990, s. 83–84; Service 2000, s. 157.</ref>.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] opowiedział się po stronie państw [[Ententa|Ententy]]. Po [[Rewolucja lutowa 1917|obaleniu caratu]] Plechanow powrócił 31 marca 1917 do Rosji i został wybrany do Komitetu Wykonawczego [[Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich|Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich]]. Wydawał w [[Petersburg|Piotrogrodzie]] gazetę ''Jedność'' ([[język rosyjski|ros.]] ''Единство'') i publikował w niej. Był zwolennikiem [[Rząd Tymczasowy (Rosja)|Rządu Tymczasowego]] i przeciwnikiem [[Tezy kwietniowe|tez kwietniowych]] Lenina.


Do [[Rewolucja październikowa|przewrotu bolszewickiego]] odniósł się krytycznie, uważając, że Rosja nie jest przygotowana do przekształceń socjalistycznych. W styczniu 1918 ''Единство'' zostało zamknięte przez bolszewików.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] opowiedział się po stronie państw [[Ententa|Ententy]]. Po obaleniu caratu Plechanow powrócił 31 marca 1917 do Rosji i został wybrany do Komitetu Wykonawczego [[Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich|Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich]]. Wydawał w [[Petersburg|Piotrogrodzie]] gazetę ''Jedność'' ([[język rosyjski|ros.]] ''Единство'') i publikował w niej. Był zwolennikiem [[Rząd Tymczasowy Rosji|Rządu Tymczasowego]] i przeciwnikiem [[Tezy kwietniowe|tez kwietniowych]] Lenina. Do [[Rewolucja październikowa|przewrotu bolszewickiego]] odniósł się krytycznie, uważając, że Rosja nie jest przygotowana do przekształceń socjalistycznych. W styczniu 1918 ''Единство'' zostało zamknięte przez bolszewików.


Najbardziej znaną socjopolityczną publikacją Plechanowa jest obszerna ''Historia rosyjskiej myśli społecznej'' (wyd. m.in. w Polsce w 1966 r. w wyborze)
Najbardziej znaną socjopolityczną publikacją Plechanowa jest obszerna ''Historia rosyjskiej myśli społecznej'' (wyd. m.in. w Polsce w 1966 r. w wyborze).

Pochowany został na [[Cmentarz Wołkowski|Cmentarzu Wołkowskim]] w [[Petersburg|Sankt Petersburgu]].

== Walka przeciwko teoriom narodników ==
{{sekcja stub}}
W latach 1882–1883 Plechanow przeszedł na pozycje marksizmu{{odn|Jowczuk|1969|s=493}}. W pierwszych marksistowskich pracach Plechanowa: ''Socjalizm i walka polityczna'' (1883), ''Nasze rozbieżności'' (1885) i in., zawarta jest ostra krytyka ideologii [[narodnicy|narodników]]. Szczególnie znaczenie dla rozwoju jego poglądów miała walka ideologiczna przeciwko narodnickiej [[idealizm subiektywny|idealistyczno-subiektywistycznej]] teorii „bohaterów” i „tłumu”{{odn|Jowczuk|1969|s=494}}. Obalając te idealistyczne poglądy narodników i polemizując z ich oceną [[filozofia marksistowska|filozofii marksistowskiej]] jako prowadzącej do „obojętnej kontemplacji” rzeczywistości, Plechanow wykazywał, że teoria marksistowska stwarza najszersze pole dla świadomej działalności przodujących sił społeczeństwa, dla obalenia caratu, a następnie dla zwycięstwa [[rewolucja socjalistyczna|rewolucji socjalistycznej]]{{odn|Jowczuk|1969|s=495}}.


Pochowany na [[Cmentarz Wołkowski|Cmentarzu Wołkowskim]] w [[Petersburg|Sankt Petersburgu]].
== Prace ==
== Prace ==
=== Dzieła Plechanowa ===
=== Dzieła Plechanowa ===
* ''Fiłosofsko-litieraturnoje nasledie Plechanowa'', t. 1-3, Moskwa [[1973]]-[[1974]];
* ''Fiłosofsko-litieraturnoje nasledie Plechanowa'', t. 1-3, Moskwa 1973–1974;
* ''Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija'', t. 1-8, Moskwa [[1934]];
* ''Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija'', t. 1-8, Moskwa 1934;
* ''Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija'', t. 1-5, Moskwa [[1956]]-[[1958]];
* ''Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija'', t. 1-5, Moskwa 1956–1958;
* ''Soczinienija'', t. I-XXIV, Moskwa [[1923]]-[[1928]].
* ''Soczinienija'', t. I-XXIV, Moskwa 1923–1928.

=== W języku polskim ===
=== W języku polskim ===
* ''Historia rosyjskiej myśli społecznej (Wybór)'', t. I-III, Warszawa [[1966]]-[[1967]];
* ''Historia rosyjskiej myśli społecznej (Wybór)'', t. I-III, Warszawa 1966–1967;
* ''O literaturze i sztuce'', Warszawa [[1950]];
* ''O literaturze i sztuce'', Warszawa 1950;
* ''O materialistycznym pojmowaniu dziejów'', Warszawa [[1949]];
* ''O materialistycznym pojmowaniu dziejów'', Warszawa 1949;
* ''O roli jednostki w historii'', Warszawa [[1947]];
* ''O roli jednostki w historii'', Warszawa 1947;
* ''Pisma wybrane'', Warszawa [[1959]];
* ''Pisma wybrane'', Warszawa 1959;
* ''Podstawowe zagadnienia marksizmu'', Warszawa [[1946]];
* ''Podstawowe zagadnienia marksizmu'', Warszawa 1946;
* ''Przeciw rewizjonizmowi'', Warszawa [[1958]];
* ''Przeciw rewizjonizmowi'', Warszawa 1958;
* ''Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznego pojmowania dziejów'', Warszawa [[1949]];
* ''Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznego pojmowania dziejów'', Warszawa 1949;
* ''Przyczynki do historii materializmu'', Warszawa [[1950]];
* ''Przyczynki do historii materializmu'', Warszawa 1950;
* ''Wybór pism filozoficznych'', Warszawa [[1951]].
* ''Wybór pism filozoficznych'', Warszawa 1951.

=== Ważniejsze opracowania ===
=== Ważniejsze opracowania ===
* Wiera Aleksandrowna Fomina, ''Filozoficzne poglądy Plechanowa'', Warszawa [[1957]];
* Wiera Aleksandrowna Fomina, ''Filozoficzne poglądy Plechanowa'', Warszawa 1957;
* Zygmunt Łukawski, ''Jerzy Plechanow'', Warszawa [[1970]];
* Zygmunt Łukawski, ''Jerzy Plechanow'', Warszawa 1970;
* Ruta Światło, ''Plechanow'', Warszawa [[1979]];
* Ruta Światło, ''Plechanow'', Warszawa 1979;
* Andrzej Walicki, wstęp do: ''Historia rosyjskiej myśli filozoficznej'', Warszawa [[1966]].
* Andrzej Walicki, wstęp do: ''Historia rosyjskiej myśli filozoficznej'', Warszawa 1966.


== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
* Sowietskaja Encykłopedia t. 15 Moskwa 1974,
* Popularna Encyklopedia Powszechna t. 13 Oficyna Wydawnicza Kraków 1996.
* Popularna Encyklopedia Powszechna t. 13 Oficyna Wydawnicza Kraków 1996.
*Fischer, Louis (1964). ''The Life of Lenin. London: Weidenfeld and Nicolson''. ISBN 978-1842122303.
* Fischer, Louis (1964). ''The Life of Lenin. London: Weidenfeld and Nicolson''. {{ISBN|978-1842122303}}.
* {{cytuj książkę |nazwisko = | imię = | autor = | autor link = | inni = Pod redakcją [[Michaił Iowczuk|M.T. Jowczuka]], [[Teodor Ojzerman|T.I. Ojzermana]], [[Iwan Szczipanow|I.J. Szczipanowa]]. Przeł. Marian Drużkowski i in. | tytuł = Krótki zarys historii filozofii | url = | wydanie = II, poprawione i uzupełnione | wydawca = [[Książka i Wiedza]] | miejsce = [[Warszawa]] | rok = 1969 | miesiąc = listopad | seria = | rozdział = Rozpowszechnienie się filozofii marksistowskiej w Rosji w latach osiemdziesiątych—dziewięćdziesiątych XIX wieku. G. W. Plechanow | imię r = Michaił | nazwisko r = Jowczuk | autor r = | autor r link = Michaił Iowczuk | strony = 491-511 | język = pl|odn=tak}}
*Pipes, Richard (1990). ''The Russian Revolution: 1899–1919''. Londyn: Collins Harvill. ISBN 978-0679736608.
*Rice, Christopher (1990). ''Lenin: Portrait of a Professional'' Revolutionary. Londyn: Cassell. ISBN 978-0304318148.
* Pipes, Richard (1990). ''The Russian Revolution: 1899–1919''. Londyn: Collins Harvill. {{ISBN|978-0679736608}}.
*Service, Robert (2000). ''Lenin: A Biography''. Londyn: Macmillan. ISBN 9780333726259.
* Rice, Christopher (1990). ''Lenin: Portrait of a Professional'' Revolutionary. Londyn: Cassell. {{ISBN|978-0304318148}}.
* Service, Robert (2000). ''Lenin: A Biography''. Londyn: Macmillan. {{ISBN|9780333726259}}.
* {{Cytuj książkę |nazwisko r = Новчук |imię r=М. Т. |nazwisko2 r=Суворов |imię2 r=К. И. |tytuł=[[Wielka Encyklopedia Radziecka]] |data=1974 |wydawca=[[Sowietskaja encikłopedija]] |miejsce=[[Moskwa]] |tom = 15 |adres rozdziału=http://niv.ru/doc/encyclopedia/bse/articles/13168/plehanov-georgij-valentinovich.htm |język=ru |rozdział=Плеханов Георгий Валентинович|odn=tak}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
{{wikicytaty|z Gieorgija Plechanowa}}
{{wikicytaty|z Gieorgija Plechanowa}}
* [http://maopd.files.wordpress.com/2012/11/podstawowe-zagadnienia-marksizmu-1908.pdf Jerzy Plechanow - Podstawowe zagadnienia marksizmu (plik pdf)]
* [http://maopd.files.wordpress.com/2012/11/podstawowe-zagadnienia-marksizmu-1908.pdf Jerzy Plechanow Podstawowe zagadnienia marksizmu (plik pdf)]
* [http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow02.pdf Jerzy Plechanow - O materialistycznym pojmowaniu dziejów (plik pdf)]
* {{Cytuj stronę | url = http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow02.pdf | tytuł = Jerzy Plechanow O materialistycznym pojmowaniu dziejów (plik pdf) | opublikowany = filozofia.uw.edu.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20060429011734/http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow02.pdf | zarchiwizowano = 2006-04-29}}
* [http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow01.pdf Jerzy Plechanow - O roli jednostki w historii (plik pdf)]
* {{Cytuj stronę | url = http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow01.pdf | tytuł = Jerzy Plechanow O roli jednostki w historii (plik pdf) | opublikowany = filozofia.uw.edu.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20051016190739/http://www.filozofia.uw.edu.pl/skfm/publikacje/plechanow01.pdf | zarchiwizowano = 2005-10-16}}
* [http://metalibri.wikidot.com/title:anarchism-and-socialism Anarchism & Socialism (1895)] (PDF ebook)
* {{Cytuj stronę | url = http://metalibri.wikidot.com/title:anarchism-and-socialism | tytuł = Anarchism & Socialism (1895) | opublikowany = metalibri.wikidot.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20091224120402/http://metalibri.wikidot.com/title:anarchism-and-socialism | zarchiwizowano = 2009-12-24}} (PDF ebook)
* [https://polona.pl/search/?query=Gieorgij_Plechanow&filters=creator:%22Plechanow,_Gieorgij_(1856--1918)%22,public:1,hasTextContent:0 Publikacje Gieorgija Plechanowa] w bibliotece [[Polona]]


{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}


{{DEFAULTSORT:Plechanow, Gieorgij}}
{{SORTUJ:Plechanow, Gieorgij}}
[[Kategoria:Rosyjscy filozofowie]]
[[Kategoria:Gieorgij Plechanow| ]]
[[Kategoria:Filozofowie i teoretycy marksistowscy]]
[[Kategoria:Mienszewicy]]
[[Kategoria:Narodnicy]]
[[Kategoria:Pochowani na Literatorskich Mostkach]]
[[Kategoria:Rosyjscy autorzy pamiętników i dzienników]]
[[Kategoria:Rosyjscy filozofowie XX wieku]]
[[Kategoria:Rosyjscy myśliciele polityczni]]
[[Kategoria:Rosyjscy myśliciele polityczni]]
[[Kategoria:Rosyjscy pamiętnikarze]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1856]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1856]]
[[Kategoria:Mienszewicy]]
[[Kategoria:Zmarli w 1918]]
[[Kategoria:Zmarli w 1918]]
[[Kategoria:Filozofowie i teoretycy marksistowscy]]

Aktualna wersja na dzień 13:03, 27 paź 2024

Gieorgij Plechanow

Gieorgij Walentynowicz Plechanow pseudonimy: N. Bieltow, A. Kirsanow, A. Wołgin, N. Kamienski, N, Andrejewicz (ur. 29 listopada?/11 grudnia 1856 w Gudałowce[1] koło Lipiecka, zm. 30 maja 1918 w Terijokach[1]) – rosyjski publicysta, filozof, rewolucjonista, działacz SDPRR, po rozłamie we frakcji mienszewików jako jeden z jej długoletnich przywódców, teoretyk marksizmu. W 1921 r. Włodzimierz Lenin podkreślał konieczność studiowania wszystkich prac filozoficznych Plechanowa i uważał je za najlepsze w całej literaturze marksistowskiej z okresu II Międzynarodówki[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie szlacheckiej. Ukończył gimnazjum wojskowe w Woroneżu. W 1873 wyjechał do Petersburga. Jesienią 1874 został przyjęty do Petersburskiego Instytutu Górniczego, który w 1876, jako uczestnik ruchu rewolucyjnego, zmuszony był opuścić. W latach młodzieńczych Plechanow był zwolennikiem materializmu i rewolucyjnego demokratyzmu Nikołaja Czernyszewskiego[3]. Następnie znajdował się pod wpływem narodnickich poglądów Ławrowa i Bakunina[3]. Od 1875 był aktywnym rewolucjonistą w organizacji narodników[4]. Uczestniczył w pracach propagandowych wśród robotników. Był uczestnikiem demonstracji przed soborem Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Petersburgu w grudniu 1876 r., gdzie występował przeciw samodzierżawiu. Po rozbiciu organizacji Ziemla i Wola w 1879 został jednym z przywódców rewolucyjnych narodników – grupy Czornyj Pieriedieł – Czarny Podział. Prześladowany przez władze rosyjskie od stycznia 1880 do rewolucji lutowej 1917 przebywał na emigracji w Szwajcarii, Włoszech, Francji i innych krajach Europy Zachodniej, m.in. w Paryżu i Genewie, gdzie zapoznał się z dziełami Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa i porzucił idee narodnickie. W roku 1883 założył w Szwajcarii pierwszą marksistowską organizację rosyjską Wyzwolenie Pracy (ros. Освобождение труда)[5].

W latach 90. XIX wieku krytykował ideologię narodnictwa, poglądy tzw. ekonomistów[wymaga doprecyzowania] oraz legalny marksizm(inne języki) w publikacjach w Die Neue Zeit oraz w licznych swoich pracach. W latach 1901–1902 wystąpił przeciwko legalnemu marksizmowi Struwego i wykazywał, że postęp społeczny dokonuje się — wbrew twierdzeniom Struwego — nie drogą łagodzenia sprzeczności społecznych, lecz drogą walki klasowej, natomiast ideały legalnych marksistów nie wykraczają poza ciągłe łatanie dziur społeczeństwa kapitalistycznego[6].

Był współtwórcą SDPRR, współpracował z Leninem. W latach 1900–1903 zasiadał w kolegium redakcyjnym „Iskry”, a w latach był 1903-1905 jej redaktorem naczelnym. W 1903 nie poparł Lenina i bolszewików na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w Brukseli, przyłączając się do frakcji mienszewików i stając się na wiele lat jednym z jej przywódców. Przejął redakcję Iskry, którą wydawał jako redaktor naczelny i kolportował bezdebitowo w Imperium Rosyjskim do października 1905, gdy w związku z manifestem październikowym Mikołaja II i likwidacją cenzury pismo zawiesiło działalność[7].

W czasie I wojny światowej opowiedział się po stronie państw Ententy. Po obaleniu caratu Plechanow powrócił 31 marca 1917 do Rosji i został wybrany do Komitetu Wykonawczego Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Wydawał w Piotrogrodzie gazetę Jedność (ros. Единство) i publikował w niej. Był zwolennikiem Rządu Tymczasowego i przeciwnikiem tez kwietniowych Lenina. Do przewrotu bolszewickiego odniósł się krytycznie, uważając, że Rosja nie jest przygotowana do przekształceń socjalistycznych. W styczniu 1918 Единство zostało zamknięte przez bolszewików.

Najbardziej znaną socjopolityczną publikacją Plechanowa jest obszerna Historia rosyjskiej myśli społecznej (wyd. m.in. w Polsce w 1966 r. w wyborze).

Pochowany został na Cmentarzu Wołkowskim w Sankt Petersburgu.

Walka przeciwko teoriom narodników

[edytuj | edytuj kod]
 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

W latach 1882–1883 Plechanow przeszedł na pozycje marksizmu[3]. W pierwszych marksistowskich pracach Plechanowa: Socjalizm i walka polityczna (1883), Nasze rozbieżności (1885) i in., zawarta jest ostra krytyka ideologii narodników. Szczególnie znaczenie dla rozwoju jego poglądów miała walka ideologiczna przeciwko narodnickiej idealistyczno-subiektywistycznej teorii „bohaterów” i „tłumu”[8]. Obalając te idealistyczne poglądy narodników i polemizując z ich oceną filozofii marksistowskiej jako prowadzącej do „obojętnej kontemplacji” rzeczywistości, Plechanow wykazywał, że teoria marksistowska stwarza najszersze pole dla świadomej działalności przodujących sił społeczeństwa, dla obalenia caratu, a następnie dla zwycięstwa rewolucji socjalistycznej[9].

Dzieła Plechanowa

[edytuj | edytuj kod]
  • Fiłosofsko-litieraturnoje nasledie Plechanowa, t. 1-3, Moskwa 1973–1974;
  • Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-8, Moskwa 1934;
  • Izbrannyje fiłosofskije proizwiedienija, t. 1-5, Moskwa 1956–1958;
  • Soczinienija, t. I-XXIV, Moskwa 1923–1928.

W języku polskim

[edytuj | edytuj kod]
  • Historia rosyjskiej myśli społecznej (Wybór), t. I-III, Warszawa 1966–1967;
  • O literaturze i sztuce, Warszawa 1950;
  • O materialistycznym pojmowaniu dziejów, Warszawa 1949;
  • O roli jednostki w historii, Warszawa 1947;
  • Pisma wybrane, Warszawa 1959;
  • Podstawowe zagadnienia marksizmu, Warszawa 1946;
  • Przeciw rewizjonizmowi, Warszawa 1958;
  • Przyczynek do zagadnienia rozwoju monistycznego pojmowania dziejów, Warszawa 1949;
  • Przyczynki do historii materializmu, Warszawa 1950;
  • Wybór pism filozoficznych, Warszawa 1951.

Ważniejsze opracowania

[edytuj | edytuj kod]
  • Wiera Aleksandrowna Fomina, Filozoficzne poglądy Plechanowa, Warszawa 1957;
  • Zygmunt Łukawski, Jerzy Plechanow, Warszawa 1970;
  • Ruta Światło, Plechanow, Warszawa 1979;
  • Andrzej Walicki, wstęp do: Historia rosyjskiej myśli filozoficznej, Warszawa 1966.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Plechanow Gieorgij W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-06-22].
  2. Michaił Jowczuk: Leninizm i spuścizna filozoficzna. Nauka historyczno-filozoficzna. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 692. (pol.).
  3. a b c Jowczuk 1969 ↓, s. 493.
  4. Новчук i Суворов 1974 ↓.
  5. Fischer 1964, s. 30; Pipes 1990, s. 354; Rice 1990, s. 44–45; Service 2000, s. 103.
  6. Jowczuk 1969 ↓, s. 497.
  7. Rice 1990, s. 83–84; Service 2000, s. 157.
  8. Jowczuk 1969 ↓, s. 494.
  9. Jowczuk 1969 ↓, s. 495.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]