Kraska (ptak)
Kraska[3], kraska pospolita[4], siwka[5] (Coracias garrulus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny krasek (Coraciidae).
| Coracias garrulus[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
_rushikesh_dop.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kraska | ||
| Podgatunki[1] | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 obszary letnich lęgowisk przeloty zimowiska prawdopodobnie wymarł | |||
Występowanie
edytujZamieszkuje południową, środkową i wschodnią Europę, zachodnią, środkową i południową Azję do Himalajów i Ałtaju oraz północno-zachodnią Afrykę. Do niedawna dość licznie gnieździła się w zachodniej Europie, ale od paru dekad liczba tych ptaków i ich gniazd wyraźnie maleje. W niektórych krajach wyginęła już całkowicie. Stary kontynent jest jednak miejscem, gdzie lęgnie się ich najwięcej. Centrum populacji lęgowej znajduje się gdzieś w europejskiej części Rosji i na Ukrainie[6]. W trakcie swoich wędrówek kieruje się na sawanny Afryki Subsaharyjskiej, gdzie ma swoje zimowiska. Niektóre z nich zalatują nad Zatokę Gwinejską lub na samo południe Afryki. Przeloty IV–V i VIII–IX. Wyróżnia się 2 podgatunki.
W Polsce to jeden z najbarwniejszych ptaków. Dawniej pospolity, a obecnie skrajnie nieliczny ptak lęgowy we wschodniej połowie kraju, na zachodzie wymarły. Najczęściej widywana w południowej Lubelszczyźnie, Równinach Kurpiowskiej i Mazurskiej, na Podlasiu, w Puszczach Kozienickiej i Białej oraz w Kotlinie Sandomierskiej. Jesienne odloty mają miejsce we wrześniu lub październiku, przylatuje wiosną na przełomie kwietnia i maja.
Jeszcze w latach 70. XX w. kraska występowała w większości kraju, po czym zaczęła się wycofywać z zachodnich regionów, aż tam zanikła. W połowie lat 80. całą krajową populację szacowano na 500–600 par, na początku lat 90. – 360–380 par, w 1998 r. 112–133 par, w latach 2010–2012 już tylko 25–47 par[7], a w 2019 roku stwierdzono zaledwie 13 par[8]. Obecne populacje nadal się zmniejszają i z każdym rokiem grozi im coraz bardziej całkowite wyginięcie.
Podgatunki
edytujWyróżnia się 2 podgatunki[9][10]:
- C. g. garrulus – północno-zachodnia Afryka, południowo-zachodnia, południowo-środkowa i wschodnia Europa, Azja Mniejsza na wschód przez północno-zachodni Iran po południowo-zachodnią Syberię; zimuje w Afryce na południe od Sahary.
- C. g. semenowi – Irak i Iran (poza częścią północno-zachodnią) na wschód po Kaszmir, na północ po Turkmenistan, środkowy Kazachstan i być może północno-zachodnie Chiny; to prawdopodobnie ten podgatunek odbywa lęgi na wschodnim krańcu Półwyspu Arabskiego. Zimuje we wschodniej części Afryki Subsaharyjskiej. Podgatunek różni się od nominalnego szarawym nalotem na głowie, szyi i piersi, sprawiając wrażenie mniej kontrastowo ubarwionego.
Charakterystyka
edytujCechy gatunku
edytuj
To jedyny przedstawiciel krasek występujący w Europie. Swoje południowe pochodzenie zaznacza kolorowym egzotycznym niebieskordzawym ubarwieniem. Brak różnic w upierzeniu samca i samicy, choć u obu płci zmienia się ono w trakcie poszczególnych pór roku. Ma krępą budowę i zaokrąglone skrzydła. Głowa i kark niebieskie z domieszką seledynu, spód niebieskoszary, grzbiet (płaszcz) i barkówki rdzawe lub brązowoczerwonawe, pokrywy skrzydłowe i podskrzydłowe niebieskie, lotki od góry czarne, od spodu szafirowe, sterówki od góry seledynowe, od spodu szafirowe. Skrajna para sterówek kilka milimetrów dłuższa – wystaje z obrysu końca ogona. Wiosną upierzenie jest jaśniejsze i ma intensywniejsze barwy niż jesienią, kiedy to kraski opuszczają miejsca lęgowe. Mają silny czarny dziób i żółtawe nogi. Młode są znacznie mniej kontrastowe, rzuca się w oczy brak koloru niebieskiego na głowie i tułowiu, choć przypominają dorosłe ptaki sylwetką i brązowym grzbietem. Ich pióra konturowe są jasnobiaławobrązowe i dopiero na zimowiskach nabierają jaskrawszych odcieni. Ptaki poniżej pierwszego roku życia odróżnia się od dorosłych po sterówkach. Starsze, dorosłe ptaki, mają na piórach ciemną plamę i są ostrzej zakończone.
Sposobem lotu przypomina grzywacza lub wronę. W powietrzu rzucają się w oczy jej intensywnie niebieskie, ciemno nakrapiane skrzydła i ciemny ogon z szerokim, turkusowym paskiem na końcu. Dojrzały ptak jest rozmiarów kawki lub sójki. Nietrudno ją zauważyć, bo często siada na wysoko wyniesionych punktach terenu, skąd obserwuje okolicę – na słupach, drutach itp. Nie jest to ptak płochliwy i nie przeszkadza mu obecność człowieka, może gniazdować na terenach zabudowanych i przy drogach o natężonym ruchu. Odzywa się szorstkim „rak rak”.
Wymiary średnie
edytuj- długość ciała
- ok. 32 cm
- rozpiętość skrzydeł
- 62–72 cm
- masa ciała
- ok. 140–190 g
Pożywienie
edytujDietę kraski stanowią przede wszystkim duże owady, głównie chrząszcze i prostoskrzydłe (świerszcze i pasikoniki)[11]. Zjada również dżdżownice, ślimaki, żaby, jaszczurki, małe węże i gryzonie[11].
Kraska poluje zwykle wykorzystując różnego rodzaju punkty obserwacyjne, tzw. czatownie, czyli suche czubki drzew, słupy, paliki, linie energetyczne. Jest gatunkiem wyspecjalizowanym w chwytaniu ofiar bezpośrednio na ziemi, choć czasem łapie też owady w powietrzu[11].
Biotop
edytujSkraje lasów typu parkowego w pobliżu pól i łąk, prześwietlone starodrzewy i otwarte ciepłe przestrzenie ze szpalerami pojedynczych grup drzew, gdzie mogą polować. Kraska gnieździ się tam, gdzie można znaleźć duże, obszerne dziuple, często na wysychających wierzbach, topolach, sosnach czy olchach. W Polsce widywana w łęgach i nadrzecznych olsach, terenach urozmaiconych w pastwiska, nieużytki i niewielkie zadrzewienia. Unika natomiast zwartych kompleksów leśnych[potrzebny przypis].
Okres lęgowy
edytuj
Toki
edytujW okresie godowym głos samca można pomylić z krakaniem wrony siwej. Wydaje wtedy donośne „krrrak”.
Gniazdo
edytujKraska to typowy dziuplak. W Polsce lęgnie się zazwyczaj w dziupli po dzięciole czarnym lub zielonym (do głębokości 0,5 metra) albo w budce lęgowej[12]. Na południu preferuje nory wygrzebane w urwiskach i dziury w murach. Wyściółkę stanowią cienkie gałązki, suche trawy, sianem, pierzem i liście, a nawet bydlęce odchody, tak więc wygląd gniazda jest dość niedbały. Ptaki wracają z zimowisk do tych samych dziupli lub budek, jeśli nie są zajęte.
Jaja
edytuj
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 4 do 5 czysto białych, błyszczących jaj o jajowatym lub gruszkowym kształcie. Kraski tworzą monogamiczne pary.
Wysiadywanie i pisklęta
edytujJaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego przez okres 17 do 20 dni przez obydwoje rodziców (głównie przez samicę). Pisklęta, gniazdowniki, po wykluciu są nagie i ślepe. Część z nich ginie. Póki są w dziupli cały czas wydają charakterystyczne miaukliwe głosy. Rodzice karmią je wtedy pokarmem odpowiednim już do diety dorosłych opiekunów. Młode opuszczają gniazdo po około 28 dniach, choć mają nie w pełni rozwinięte skrzydła i nie są jeszcze lotne. Przez kolejne tygodnie znaleźć je można w pobliżu gniazda. W okresie odlotów można spotkać większe grupy krasek poza miejscami lęgowisk.
Status i ochrona
edytujMiędzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) od 2015 roku uznaje kraskę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern); wcześniej, od 2005 roku klasyfikowano ją jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened), a od 1988 roku jako gatunek najmniejszej troski. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 100–500 tysięcy dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[2]. Gatunek ten jest na listach konwencji berneńskiej i bońskiej, a Dyrektywa Ptasia uznaje ją za gatunek szczególnej troski.
Na terenie Polski kraska jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej[13]. Uznano ją za gatunek krytycznie zagrożony (CR – Critically Endangered) na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych oraz na późniejszej Czerwonej liście ptaków Polski[8].
Do najważniejszych przyczyn związanych z dużym spadkiem liczebności w zachodniej części Europy należą zmiany w krajobrazie rolniczym oraz niedobór odpowiednich drzew z dziuplami, które służą im do zakładania gniazd. Nie sprzyjają też jej: likwidacja zadrzewień śródpolnych i wycinanie starych, dziuplastych drzew, jak też środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie. Głównymi formami ochrony kraski w celu zwiększenia jej liczebności w skali lokalnej są:
- wieszanie dużych budek lęgowych, chętnie przez nie zasiedlanych,
- pozostawianie drzew dziuplastych,
- zakładanie na pniach opasek antydrapieżnych,
- ochrona terenów lęgowych.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Coracias garrulus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Coracias garrulus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Coraciidae Rafinesque, 1815 - kraski - Rollers (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-24].
- ↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 158. ISBN 83-09-01320-5.
- ↑ Materyały antropologiczno-archeologiczne i etnograficzne. Nakł. Akademii Umiejȩtności, 1826, s. 151.
- ↑ Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 1. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 361. ISBN 978-83-7763-329-8. (pol.).
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ a b Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Fry, H., Boesman, P., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: European Roller (Coracias garrulus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Rollers, ground rollers, kingfishers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-24]. (ang.).
- ↑ a b c Kraska - OTOP [online], 12 lutego 2016 [dostęp 2024-05-31] (pol.).
- ↑ Magdalena Janiszewska, Radosław Włodarczyk: Atlas ptaków Polski: przewodnik obserwatora. Warszawa: Ringier Axel Springer Polska, 2016, s. 78. ISBN 978-83-8091-127-7. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
edytuj- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Strona poświęcona krasce i jej aktywnej ochronie. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-11-25)].
- Aktywna ochrona kraski w Polsce realizowana przez TP Bocian
- Coracias garrulus (Kraska). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 250–253. ISBN 83-86564-43-1.