Gubernia taurydzka (ros. Таврическая губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego odpowiadająca ziemiom historycznego Chanatu Krymskiego, obejmująca tereny dzisiejszej południowej Ukrainy (w tym Republiki Autonomicznej Krymu), istniejąca w latach 1802–1921. Jej stolicą był Symferopol. Graniczyła od północnego zachodu z gubernią chersońską, od północy i północnego wschodu z gubernią katerynosławską, z pozostałych stron oblana wodami Morza Czarnego.

Gubernia taurydzka
Таври́ческая губе́рния
gubernia
1802–1921
ilustracja
Herb
Herb
Państwo

 Imperium Rosyjskie

Siedziba

Symferopol

Populacja (1897)
• liczba ludności


1 447 790[1]

Szczegółowy podział administracyjny
Plan guberni taurydzkiej
Liczba ujezdów

10

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Mapa guberni taurydzkiej według z 1821
Mapa etnograficzna guberni taurydzkiej według spisu 1897

Historia

edytuj

Utworzona ukazem cara Aleksandra I z 8 października?/20 października 1802[2]. Powstała z podziału guberni noworosyjskiej na trzy gubernie: taurydzką, katerynosławską i chersońską. W maju 1803 roku w Symferopolu otwarto siedzibę władz gubernialnych oraz innych urzędów administracji[3]. W latach 1802–1873 gubernia podlegała pod generał-gubernatorstwo noworosyjskie[3]. Faktycznie przestała funkcjonować w momencie rozkładu Imperium Rosyjskiego po rewolucji lutowej, a następnie w wyniku powstawania na tym obszarze nowych państw (m.in. Ukraińskiej Republiki Ludowej, Doniecko-Krzyworoskiej Republiki Rad, Wolnego Terytorium, Krymskiej Republiki Ludowej, Radzieckiej Socjalistycznej Republiki Taurydy) i rosyjskiej wojny domowej[4][5]. Ostatecznie została podzielona wzdłuż Przesmyku Perekopskiego pomiędzy USRR (część północna) a RFSRR (Krym). Formalnie istniała do 1921 roku, gdy część włączona administracyjnie do RFSRR została zastąpiona przez Krymską Autonomiczną Socjalistyczną Republiką Radziecką[6].

Demografia

edytuj

W 1897 roku gubernię taurydzką zamieszkiwało 1 447 790 mieszkańców[1][7]. Respondenci zadeklarowali następujący język ojczysty:

Liczba mężczyzn wyniosła 762 804, a liczba kobiet 684 986[8].

Ludność w ujezdach według deklarowanego języka ojczystego 1897[9]

edytuj
Ujezd Ukraińcy Rosjanie Tatarzy Niemcy Żydzi Bułgarzy Grecy Ormianie Polacy
Gubernia łącznie 42,2% 27,9% 13,6% 5,4% 3,8% 2,8% 1,2%
Berdiański 58,8% 18,1% 7,8% 2,9% 10,4%
Dnieprowski 73,6% 19,9% 1,3% 3,0%
Eupatoryjski 21,1% 17,6% 42,7% 12,0% 2,5% 1,6%
Kercz-Jenikale
(gradonaczalstwo)
16,1% 55,8% 5,9% 10,1% 4,6% 1,6% 2,0%
Melitopolski 54,9% 32,8% 5,2% 4,2%
Perekopski 22,0% 22,8% 23,9% 22,8% 2,6% 1,2%
Sewastopol
(gradonaczalstwo)
13,1% 62,8% 3,3% 1,6% 6,4% 5,0% 4,9%
Symferopolski 7,1% 30,2% 44,4% 4,1% 6,5% 1,0% 1,7% 2,1% 1,2%
Teodozyjski 11,5% 30,2% 38,3% 4,2% 2,5% 5,0% 4,0% 2,1%
Jałtański 2,8% 27,1% 59,0% 1,3% 5,4%

W ujezdach kontynentalnych guberni (berdiański, melitopolski, dnieprowski) dominowali Ukraińcy, przed Rosjanami. W ujezdach Krymu (symferopolski, eupatoryjski, jałtański, teodozyjski) dominowali Tatarzy przed Rosjanami, w ujeździe perekopskim u nasady półwyspu istniała równowaga czterech narodowości (Tatarzy, Rosjanie, Ukraińcy, Niemcy), w gradonaczalstwach (miastach wydzielonych) Sewastopol i Kercz-Jenikale zdecydowaną większość stanowili Rosjanie, którzy dominowali również w miastach guberni.

Ludność guberni według wyznań

edytuj

W 1905 roku liczba mieszkańców wynosiła 1 602 700[7].

Podział administracyjny

edytuj

W 1803 roku dzieliła się na siedem ujezdów (powiatów), których liczba następnie wzrosła do dziesięciu[10]. W 1820 roku ujezd tmutarakański został wyłączony spod zarządu guberni. W 1838 roku utworzono ujezd jałtański, a w 1843 roku berdiański. Na początku XX wieku podział administracyjny guberni taurydzkiej wyglądał następująco:

Lp. Ujezd Stolica Powierzchnia (wiorst) Ludność[1][4]
1. Berdiański Berdiańsk 7 702,0 304 718
2. Dnieprowski Oleszek 11 470,5 212 241
3. Eupatoryjski Eupatoria 5 040,2 63 211
4. Melitopolski Melitopol 11 639,7 384 239
5. Perekopski Perekop 5 111,9 51 393
6. Symferopolski Symferopol 4 153,9 141 717
7. Teodozyjski Teodozja 6 060,3 115 858
8. Jałtański Jałta 1 465,0 73 260
9. Kerczeński (miejski) Kercz 143,9 43 698
10. Sewastopolski (miejski) Sewastopol 266,4 57 455

Gubernatorzy taurydzcy

edytuj
Lata urzędowania Imię i nazwisko Ranga
13.12.1802 – 02.08.1803 Grigorij Miłoradowicz(inne języki) Tajny radca
26.12.1803 – 28.10.1807 Dmitrij Miertwago Rzeczywisty radca stanu
02.11.1807 – 20.07.1816 Andriej Borozdin Generał lejtnant
20.07.1816 – 28.12.1819 Aleksandr Ławinski Rzeczywisty radca stanu
28.12.1819 – 19.04.1821 Aleksandr Baranow Rzeczywisty radca stanu
25.02.1822 – 16.10.1823 Nikołaj Perowski Rzeczywisty radca stanu
16.10.1823 – 11.04.1829 Dmitrij Naryszkin(inne języki) Rzeczywisty radca stanu
17.04.1829 – 13.02.1837 Aleksandr Kaznaczejew Tajny radca
22.02.1837 – 19.01.1843 Matwiej Muromcow Rzeczywisty radca stanu
19.01.1843 – 22.01.1845 Wiktor Rosławec Rzeczywisty radca stanu
22.01.1845 – 11.11.1854 Władimir Pestel generał major, generał lejtnant
11.11.1854 – 25.05.1856 Nikołaj Adlerberg hrabia, generał major
10.07.1856 – 19.01.1871 Nikołaj Żukowski generał lejtnant
19.01.1871 – 25.06.1873 Aleksandr Rejtern(inne języki) generał major
21.07.1873 – 22.11.1881 Aleksandr Kawielin Generał major, generał lejtnant
22.11.1881 – 30.12.1889 Andriej Wsiewołożski Rzeczywisty radca stanu
30.12.1889 – 19.12.1901 Piotr Łazariew Stallmeister
01.02.1902 – 01.05.1905 Władimir Trepow rzeczywisty radca stanu
29.12.1905 – 02.05.1911 Wasilij Nowicki radca kolegialny
02.05.1911 – 14.04.1913 Piotr Apraksin(inne języki) hrabia, zeremonienmeister
13.05.1913 – 14.11.1914 Nikolaj Ławrinowski(inne języki) radca stanu
14.11.1914 – 1917 Nikołaj Kniażewicz(inne języki) generał major

Przypisy

edytuj

Bibliografia, literatura, linki

edytuj
  • Таврі́йська губе́рнія w: Енциклопедія історії України: Т. 10. Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. – Київ 2013, Wyd. «Наукова думка». ISBN 966-00-0632-2.