Wikipedia

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie

archikatedra w Warszawie na Starym Mieście

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela – katedra archidiecezji warszawskiej znajdująca się na Starym Mieście w Warszawie przy ul. Świętojańskiej 8.

Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie
Zabytek: nr rej. 571 z dnia 1.07.1965[1]
archikatedra, bazylika mniejsza
Ilustracja
Fasada bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Świętojańska 8

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

archikatedralna św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście

Bazylika mniejsza
• nadający tytuł

od 1960
Jan XXIII

Wezwanie

św. Jana Chrzciciela

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie”
Ziemia52°14′55″N 21°00′49″E/52,248611 21,013611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Widok katedry przed 1939, po przebudowie fasady w latach 1901–1903 według projektu Hugona Kudery
Wejście główne do bazyliki
Nawa główna przed 1939 (widok z prezbiterium)
Nawa główna archikatedry
Kaplica Literacka z relikwiami metropolity warszawskiego św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego
Kaplica-mauzoleum kardynała Stefana Wyszyńskiego
Krucyfiks w kaplicy Cudownego Pana Jezusa (Baryczków)

Jest jedną z najstarszych świątyń Warszawy. Pierwotnie nosiła wezwanie Ścięcia św. Jana Chrzciciela, obecnie Męczeństwa św. Jana Chrzciciela[2].

Stanowi jedno z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej Polski. W jej murach wygłaszał kazania ksiądz Piotr Skarga, Władysław IV Waza zaprzysiągł swoje pacta conventa, tu odbywały się śluby, koronacje dwóch władców Polski, pogrzeby wielu osobistości oraz została zaprzysiężona Konstytucja 3 maja. Współcześnie odbywają się w niej ważne uroczystości państwowe.

Historia

edytuj

Świątynia została wzniesiona przy ulicy, a nie − jak w innych lokowanych w tamtym czasie polskich miastach − w narożniku rynku[3]. Taka lokalizacja jest tłumaczona jej podwójną rolą – kościoła farnego dla miasta oraz kaplicy dla zamku[3].

Pierwszą świątynią w miejscu dzisiejszego prezbiterium była wybudowana na przełomie XIII i XIV wieku drewniana kaplica zamkowa. Kaplica ta w pocz. XIV wieku została kościołem parafialnym miasta (parafia została erygowana w 1313 lub 1315)[4]. Na placyku za kościołem (obecnie ul. Kanonia) urządzono cmentarz[5]. Z 1321 pochodzi wzmianka o Gunterze, plebanie (proboszczu) warszawskim, a w 1338 na drzwiach świątyni przybito pozew przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu[4]. Podczas procesu warszawskiego w 1339 w świątyni oraz w domu wójta na Rynku Starego Miasta zasiadał sąd[6].

Około 1390 z inicjatywy księcia Janusza I Starszego powstała gotycka budowla murowana. Kościół stał się także miejscem pochówku książąt mazowieckich.

W 1406 kościół farny stał się kolegiatą (kapituła na polecenie Janusza I Starszego przybyła z Czerska).

Zobacz też kategorię: Kapituła kolegiacka św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

W 1428 Anna Holszańska ufundowała w niej pierwszą kaplicę pod wezwaniem Wniebowzięcia Matki Boskiej[7]. W 1510 roku kolegiata otrzymała nowy gotycki ołtarz (zachowany do dzisiaj w Cegłowie). Jesienią 1602 roku na skutek huraganu zawaliła się potężna gotycka wieża zachodnia niszcząc częściowo wnętrze świątyni[8]. Podczas odbudowy zmieniono fasadę kościoła budując nową wczesnobarokową. Wybudowano także dwa chóry w prezbiterium. Po 1611 roku kolegiata otrzymała nowy ołtarz barokowy.

W 1637 w świątyni odbyła się pierwsza koronacja – Cecylii Renaty[9].

Około 1650 roku po prawej stronie fasady wybudowano wysoką dzwonnicę. Po 1763 roku wybudowano zakrystię według proj. Jakuba Fontany. W 1798, po utworzeniu godności biskupa warszawskiego, bullą Piusa VI kolegiata otrzymała tytuł katedry[10]. W 1818 stała się archikatedrą[11].

24 maja 1829 roku w świątyni odbyła się uroczysta msza po koronacji Mikołaja I Romanowa na króla polskiego (sam akt koronacji miał miejsce w Sali Senatorskiej na Zamku Królewskim).

Kościół do XIX wieku stanowił przykład gotyku. W latach 1837–1842 (według innego źródła 1836–1840)[12] będąca w złym stanie technicznym świątynia została gruntowanie przebudowana z funduszy rządowych w stylu neogotyku angielskiego według projektu Adama Idźkowskiego[13]. Powstała m.in. nowa fasada z wieżową częścią środkową, otynkowana, o bogatej dekoracji kamiennej. W latach 1901–1903 miała miejsce kolejna renowacja fasady według projektu Hugona Kudery[13].

W czasie stanu wojennego w Królestwie Polskim, 15 października 1861 roku wojska rosyjskie dowodzone przez wojskowego generał-gubernatora warszawskiego Aleksandra Daniłowicza Gerstenzweiga dokonały pacyfikacji ludności cywilnej zebranej tu dla uczczenia rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. W wyniku tego Kościół katolicki ogłosił 16 października zamknięcie wszystkich kościołów warszawskich[14].

Świątynia została uszkodzona w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[15] i niemal całkowicie zniszczona przez Niemców w 1944. Najlepiej zachowanymi fragmentami zrujnowanej katedry były kaplica Baryczków i prezbiterium[16].

Zrekonstruowano ją w latach 1948–1956 wzorując się na planach pierwotnego kościoła z XIV wieku, według projektu odbudowy autorstwa Jana Zachwatowicza oraz Marii i Kazimierza Piechotków[17]. Fasada odbudowywanej świątyni została oparta na akwareli Zygmunta Vogla z początku XIX wieku ukazującej odsłoniętą z tynku gotycką fasadę katedry[18]. Została zbudowana w tzw. gotyku nadwiślańskim i wzorowana była również na fasadzie kościoła dominikanów św. ap. Piotra i Pawła w Chełmnie i kościele św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława we Wrocławiu. Do 1952 funkcję prokatedry pełnił kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca (seminaryjny)[19]

Uroczystej konsekracji odbudowanej katedry dokonał 9 czerwca 1960 prymas Stefan Wyszyński[20].

W 1960 kościół otrzymał tytuł bazyliki mniejszej[21]. Od 1994 jest miejscem Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej „Organy Archikatedry”.

W latach 2012–2015 w katedrze przeprowadzono rozległe prace remontowe m.in. odnowiono ceglane elewacje i jego wnętrze z kaplicami oraz odrestaurowano portale, rzeźby, epitafia i organy. W podziemiach, po przebiciu przejść pomiędzy niektórymi kryptami, powstała specjalna trasa edukacyjna z elementami multimedialnymi[22].

Wnętrze

edytuj

Bazylika posiada surowe wnętrze ze sklepieniem gwiaździstym. W prezbiterium znajdują się ołtarz główny z obrazem MB Częstochowskiej oraz będące wotum Jana III Sobieskiego za zwycięstwo pod Wiedniem barokowe stalle z drewnianymi figurami świętych (spalonymi w czasie powstania warszawskiego, zrekonstruowanymi na podstawie projektu Marii Zachwatowicz i Józefa Zencikiewicza w latach 1963-1973) i wiszącymi nad nimi gankami dla orkiestry ozdobionymi rzeźbionymi herbami. Na uwagę zasługują m.in.:

Osobny artykuł: Krucyfiks Baryczkowski.

Pochowani w katedrze

edytuj
Zobacz też kategorię: Pochowani w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

Śluby królewskie w katedrze

edytuj

Koronacje w katedrze

edytuj

Papieże w katedrze

edytuj
  • 28 października 1919 odbyła się tutaj uroczystość przyjęcia sakry biskupiej przez Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI (1922–1939). Święcenia przyjął z rąk kardynała Aleksandra Kakowskiego, metropolity warszawskiego. Nuncjusz Ratti niejednokrotnie uczestniczył lub sam celebrował msze św. w tej świątyni.
  • Warszawska archikatedra była pięciokrotnie odwiedzana przez papieża Jana Pawła II (1979, 1983, 1987, 1991, 1999) w czasie jego pontyfikatu oraz wielokrotnie wcześniej, gdy był biskupem i arcybiskupem.
  • 25 maja 2006 roku wizytę w archikatedrze złożył papież Benedykt XVI, odbyło się wówczas spotkanie z klerem archidiecezji warszawskiej. Benedykt XVI jako Joseph Ratzinger był też obecny w tym miejscu w 1981, podczas pogrzebu metropolity warszawskiego, prymasa Stefana Wyszyńskiego.

Pozostałe informacje

edytuj
  • W południową ścianę katedry jest wmurowana pamiątka z powstania warszawskiego: fragment gąsienicy wraz z tabliczką pamiątkową z błędnym napisem „Gąsienica niemieckiego czołgu - miny „Goliat”, który podczas powstania warszawskiego w 1944 r. zburzył część murów Katedry”. Tak naprawdę znajdujący się tam fragment gąsienicy nie należał do miny Goliath, ale prawdopodobnie do cięższego pojazdu typu Borgward IV[29]. Eksplozja jednego z takich pojazdów na pobliskiej ulicy Kilińskiego doprowadziła 13 sierpnia 1944 do śmierci kilkuset powstańców i cywilów.
  • Wzór dla trójkątnego gotyckiego szczytu sterczynowego katedry stanowił kościół św. Doroty we Wrocławiu[30].
  • Od około 1951 roku do około roku 1971 dach katedry był pokryty czerwoną dachówką klasztorną, którą, mimo protestów prof. Zachwatowicza, wymieniono na dach miedziany.
  • W krypcie książęcej w podziemiach znajduje się XIV-wieczna mensa gotycka ołtarza głównego świątyni odnaleziona podczas prac konserwatorskich[31].

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych m. st. Warszawy. [dostęp 2010-01-22].
  2. ↑ Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 57–58. ISBN 978-83-7821-118-1.
  3. ↑ a b Dobrosław Kobielski: Vademecum warszawskie. Warszawa: Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”, 1957, s. 27.
  4. ↑ a b Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 15, marzec 2016. 
  5. ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska“, 1939, s. 257.
  6. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 700. ISBN 83-01-08836-2.
  7. ↑ Marek Wrede. Mansjonaria, kamienica Kościelskich. „Rocznik Warszawski”. XXIV, s. 5, 1995. 
  8. ↑ Irena Gieysztorowa, Andrzej Zahorski, Juliusz Łukasiewicz: Cztery wieki Mazowsza. Szkice z dziejów 1526–1914. Warszawa: Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, 1968, s. 47–48.
  9. ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 46.
  10. ↑ Franciszek Maksymilian Sobieszczański: Rys historyczno-statystyczny wzrostu i stanu miasta Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 130.
  11. ↑ Ewa Korpysz. Czy pierwsza była św. Katarzyna?. „Stolica”, s. 16, marzec 2016. 
  12. ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w latach 1795–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 143.
  13. ↑ a b Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 191. ISBN 83-221-0628-9.
  14. ↑ Stefan Kieniewicz, Warszawa w powstaniu styczniowym, Warszawa 1983, s. 93-95. Большой Русский Биографический Словарь
  15. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 20.
  16. ↑ Grzegorz Kalwarczyk: Przewodnik po parafiach i kościołach Archidiecezji Warszawskiej. Tom 2. Parafie warszawskie. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, 2015, s. 61. ISBN 978-83-7821-118-1.
  17. ↑ Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie. SARP, 2012-12-04. [dostęp 2012-12-28]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2021-09-23)].
  18. ↑ Zagrodzki T., Gotycka architektura katedry św. Jana w Warszawie, Warszawa 2000, s. 70-81
  19. ↑ Kościoły Warszawy. Warszawa: Wydawnictwa Rady Prymasowskiej Budowy Kościołów Warszawy, 1982, s. 123.
  20. ↑ Maria i Andrzej Szypowscy: Gdy wchodzisz w progi Katedry.... Warszawa: Fundacja Artibus, 2008, s. 183. ISBN 83-86879-63-7.
  21. ↑ Olgierd Budrewicz: Olgierda Budrewicza słownik warszawski. Olszanica: Wydawnictwo BOSZ, 2011, s. 146. ISBN 978-83-7576-119-1.
  22. ↑ Tomasz Urzykowski. Skarby do oglądania nie tylko w katedralnych kryptach. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 19 listopada 2015. 
  23. ↑ Hanna Sygietyńska: Kamień w architekturze i rzeźbie Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978, s. 11.
  24. ↑ Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 200. ISBN 83-221-0628-9.
  25. ↑ Mariusz Karpowicz (red.): Sztuka Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986, s. 37–38. ISBN 83-01-04060-2.
  26. ↑ Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 201. ISBN 83-221-0628-9.
  27. ↑ Tablica. „Biuletyn”. Nr 39-40, s. 127, Grudzień 1980. Koło Lwowian w Londynie. 
  28. ↑ Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 205. ISBN 83-221-0628-9.
  29. ↑ Mariusz Komacki. Tak zwany czołg pułapka. „Rzeczpospolita”, 2003-08-01. 
  30. ↑ Maria I. Kwiatkowska, Katedra św. Jana, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 224
  31. ↑ Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 205. ISBN 83-221-0628-9.

Bibliografia

edytuj
  • Kościoły warszawskie rzymsko-katolickie opisane pod względem historycznym przez Juliana Bartoszewicza, wizerunki kościołów i celniejsze w nich nagrobki rytował na drzewie Michał Starkman, Warszawa 1855
  • Tadeusz Zagrodzki: Gotycka architektura katedry św. Jana w Warszawie. Warszawa: DiG, 2000, s. 82. ISBN 83-7181-163-2.
  • Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund: Miasto Warszawa. Część I. Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 188-209, seria: Katalog zabytków sztuki. ISBN 83-221-0628-9.
  • Michał Tomasz Wójciuk, Walki o archikatedrę św. Jana w Warszawie (21 – 28 sierpnia 1944 roku). Próba rekonstrukcji, „Przegląd Historyczno-Wojskowy”, R. XI (LXII), Nr 4 (233), 2010, s. 243 - 262. ISSN 1640-6281

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazylika_archikatedralna_św._Jana_Chrzciciela_w_Warszawie&oldid=75134081”