Andrzej Kijowski (krytyk)
Andrzej Kijowski (ur. 29 listopada 1928 w Krakowie, zm. 29 czerwca 1985 w Warszawie) – polski krytyk literacki, eseista, prozaik i scenarzysta. Mąż Kazimiery Kijowskiej i ojciec Andrzeja Tadeusza Kijowskiego. Absolwent II Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Czołowy przedstawiciel tzw. krakowskiej szkoły krytyki literackiej.
 Ogród w Skolimowie, maj 1973, fot. A.T. Kijowski | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | |
| Współmałżonek | |
| Lata aktywności | |
| Odznaczenia | |
| |
| Strona internetowa | |
Życiorys
edytujFelietonista m.in. „Przeglądu Kulturalnego” i „Tygodnika Powszechnego”. Wieloletni redaktor „Twórczości”, gdzie publikował słynne Kroniki Dedala.
W 1953 podpisał tzw. apel krakowski z poparciem stalinowskich władz PRL po aresztowaniu pod sfabrykowanymi zarzutami duchownych katolickich i skazaniu na karę śmierci: Edwarda Chachlicy, Michała Kowalika i księdza Józefa Lelity.
W latach 1967–1968 kierownik literacki Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy. Usunięty po wydarzeniach marcowych. Autor rezolucji pisarzy polskich przeciwko cenzurze przyjętej 29 lutego 1968, po zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego dejmkowskich Dziadów.
Nazwisko Kijowskiego znajdowało się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Instrukcja dla cenzorów z 21 listopada 1976 zalecała: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[1].
Jeden z twórców Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Sygnatariusz Listu 15, Memoriału 101 i Apelu 64. Członek założyciel, wykładowca i członek rady programowej Towarzystwa Kursów Naukowych. Uczestnik Kongresu Kultury Polskiej w 1981[2] W sezonie 1981 dyrektor Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Złożył rezygnację w związku z wprowadzeniem stanu wojennego, w lutym 1982 r. po opuszczeniu Jaworza, gdzie był internowany[3].
Zmarł na czerniaka[4]. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 163-1-8)[5].
W latach 1985–2012 przyznawana była Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego w dziedzinie literatury.
6 marca 2008 Prezydent RP Lech Kaczyński przyznał Andrzejowi Kijowskiemu pośmiertnie Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Twórczość
edytujZbiory krytyczne
edytuj- Różowe i czarne (1957) felietony
- Miniatury Krytyczne (1961) felietony
- Sezon w Paryżu (1962) esej
- Arcydzieło nieznane (1964) felietony
- Maria Dąbrowska 1964, studium monograficzne o pisarce
- Listopadowy wieczór (1971), tom traktujący o dekadzie przedpowstaniowej – o czasach bezpośrednio poprzedzających wybuch powstania listopadowego.
- Szósta dekada (1972) felietony
- Niedrukowane (1977), II wyd.(1978) – teksty polityczne
- Podróż na najdalszy Zachód (1982) esej
- O dobrym Naczelniku i niezłomnym Rycerzu (1984) esej
Zbiory krytyczne opublikowane po śmierci
edytuj- Ethos społeczny literatury polskiej (1985) teksty polityczne
- Tropy (1986) eseje religijne
- Gdybym był królem (1988) felietony
- Bolesne Prowokacje (1989) eseje polityczne
- Granice Literatury. T. I–II (1990) pisma wybrane pod redakcją T. Burka
- Rachunek naszych słabości (1994) eseje polityczne
- Dziennik t. I 1955–1969 (1998)
- Dziennik t. II 1970–1977 (1998)
- Dziennik t. III 1978–1985 (1999)
- Rytuały oglądania (2005) felietony teatralne
- Dzieje literatury pozbawionej sankcji, t. I-II, antologia: wstęp, wybór i opracowanie oraz posłowie A.T. Kijowski; omówienie Marta Kwaśnicka, Instytut Literatury, Kraków 2020:
- vol. 1 ISBN 978-83-6635-932-1,
- vol. 2 ISBN 978-83-6635-928-4.
Opowiadania
edytuj- Diabeł, Anioł i Chłop (1955) opowiadania
- Pięć opowiadań (1957) opowiadania
- Oskarżony (1959) opowiadanie
- Pseudonimy (1964) opowiadania
- Dyrygent i inne opowiadania (1983) opowiadania
Powieści
edytuj- Dziecko przez ptaka przyniesione (1968) powieść poetycka
- Grenadier-król (1972) powieść poetycka
Scenariusze filmowe
edytuj- 1966 – Szyfry, scenariusz (reż. Wojciech Jerzy Has)
- 1972 – Wesele, scenariusz (reż. Andrzej Wajda)
- 1977 – Pasja, scenariusz (reż. Stanisław Różewicz)
- 1979 – Dyrygent, scenariusz (reż. Andrzej Wajda)
- 1981 – Z dalekiego kraju, scenariusz (reż. Krzysztof Zanussi)
- 1983 – Mgła, autor pierwowzoru Mgła (reż. Adam Kuczyński)
- 1988 – Dotknięci, autor pierwowzoru Oskarżony (reż. Wiesław Saniewski)
Dedal (pseudonim)
edytujPseudonim literacki używany przez Andrzeja Kijowskiego w latach 1968–1984. Jego przyjęcie łączyło się z objęciem pisarza zapisem cenzury na publikowanie pod nazwiskiem w związku z jego zaangażowaniem w działalność opozycyjną.
Pseudonimem „Dedal” podpisywał przeglądy prasy i kroniki kulturalne publikowane na łamach miesięcznika „Twórczość”. Z czasem rubryka ta przekształciła się w osobny felieton Dedala, którym powszechnie rozpoznawany autor posługiwał się niezależnie od aktualnego nasilenia polityki tzw. „rozrzedzania” nazwisk dysydentów realizowanej przez GUKPPiW.
Powstałe w ten sposób teksty złożyły się na wydany w rok po śmierci krytyka – już pod nazwiskiem, ostatni autorski wybór felietonów Andrzeja Kijowskiego zatytułowany:
- Kroniki Dedala. Szkice i kroniki (1986); (ISBN 83-07-01366-6; ISBN 978-83-07-01366-4)
Nagrody i ordery
edytuj- 1958 Nagroda Merkuriusza Polskiego
- 1959 Nagroda Życia Literackiego
- 1964 Nagroda Radia Wolna Europa
- 1965 Nagroda Fundacji im. Kościelskich
- 1968 Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
- 1972 Nagroda im. Anny Godlewskiej
- 1973 Nagroda za scenariusz filmu „Wesele”, Lubuskie Lato Filmowe, Łagów
- 2008 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie)
Przypisy
edytuj- ↑ Tomasz Strzyżewski, Wielka księga cenzury PRL w dokumentach, Warszawa: Prohibita, 2015, ISBN 978-83-61344-70-4.
- ↑ Andrzej Tadeusz Kijowski: Grymas Seniora.
- ↑ Wykaz alfabetyczny osób internowanych w okresie stanu wojennego. 13grudnia81.pl. [dostęp 2021-08-25].
- ↑ Katarzyna Wiśniewska: Tak pięknie, że strach bierze.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: ANDRZEJ KIJOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-28].
Bibliografia
edytuj- Dariusz Skórczewski – Aby rozpoznać siebie – Rzecz o Andrzeju Kijowskim – krytyku literackim i publicyście, copyright by – Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin (1996).
- Dorota Heck – Personalista w czasach kolektywizmu. O twórczości Andrzeja Kijowskiego, Wydawnictwo Gajt, Wrocław (2002).
- Studia o Kijowskim – Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie:
- T. I: Wiesława Tomaszewska – Między ideą a rzeczywistością. Andrzeja Kijowskiego wizja literatury. (2002).
- T. II: Wiesława Tomaszewska – Andrzej Kijowski: biografia – bibliografia – recepcja. Studium dokumentacyjne (2005).
- T. III: Andrzej Kijowski i krytycy. Antologia tekstów, opracowanie: Wiesława Tomaszewska przy współpracy Kazimiery Kijowskiej i Tomasza Burka (2005).
- T. IV: Andrzeja Kijowskiego portret wielokrotny. Pamięci pisarza w dwudziestą rocznicę śmierci, wybór i opracowanie: Wiesława Tomaszewska przy współpracy Kazimiery Kijowskiej i Tomasza Burka (2008). Tom zawiera wywiady przeprowadzone z pisarzem w latach 1983–1984 publikowane w piśmiennictwie bezdebitowym, wiersze Tadeusza Nowaka i Bohdana Zadury poświęcone pamięci pisarza, wśród autorów szkiców są: ks. Janusz St. Pasierb, Artur Międzyrzecki, Tadeusz Mazowiecki, Jan Józef Lipski, Marcin Babraj OP, Jan Józef Szczepański, Włodzimierz Maciąg, Andrzej Sulikowski, Jacek Bocheński, Włodzimierz Odojewski, Anna Trzeciakowska, Rajmund Kalicki, Jan Andrzej Kłoczowski OP, Janusz Krasiński. W wydawnictwie zamieszczono też szkic pt. „Gruba teczka akt”: „Pisarz Andrzej Kijowski w dokumentach Służby Bezpieczeństwa PRL” – wybór trzynastu dokumentów pochodzących m.in. z archiwum Instytutu Pamięci Narodowej.
- T. V: Andrzej Kijowski i literaturoznawcy. Studia, red. Wiesława Tomaszewska i Teresa Winek (2007); zawiera prace: Andrzeja Sulikowskiego, Konrada Górskiego, Bernadetty Kuczery-Chachulskiej, Doroty Kielak, Jana Błońskiego, Macieja Urbanowskiego, Antoniny Lubaszewskiej, Doroty Heck, Agnieszki Tomasik, Wiesławy Tomaszewskiej.
- T. VI: W kręgu tematów i form literackich. Szkice o twórczości Andrzeja Kijowskiego, wstęp i red. W. Tomaszewska, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2015.
- Wiesława Tomaszewska, Biografia literacka jako tekst otwarty (przykład kariery literackiej Andrzeja Kijowskiego), [w:] Kariera pisarza w PRL-u, red. Magdalena Budnik, Kamila Budrowska, Elżbieta Dąbrowicz, Katarzyna Kościewicz, t. IV: „Badania Filologiczne nad Cenzurą PRL”, Warszawa: Wydawnictwo Instytut Badań Literackich 2014.
Linki zewnętrzne
edytuj- Andrzej Kijowski w bazie IMDb (ang.)
- Andrzej Kijowski w bazie Filmweb
- Andrzej Kijowski w bazie filmpolski.pl
- Andrzej Kijowski – biogram na stronach IBL PAN
- Andrzej Kijowski na portalu culture.pl (opr. Janusz R. Kowalczyk)
- Dzieła Andrzeja Kijowskiego w bibliotece Polona