ਕੋਹਕਾਫ਼: ਰੀਵਿਜ਼ਨਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ
ਛੋ Robot: Adding ur:قفقاز |
ਛੋ Robot: Adding gv:Yn Choagaash |
||
ਲਕੀਰ 61: | ਲਕੀਰ 61: | ||
[[fy:Kaukasus]] |
[[fy:Kaukasus]] |
||
[[gl:Cáucaso]] |
[[gl:Cáucaso]] |
||
[[gv:Yn Choagaash]] |
|||
[[he:קווקז]] |
[[he:קווקז]] |
||
[[hi:कॉकस]] |
[[hi:कॉकस]] |
04:41, 24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2013 ਦਾ ਦੁਹਰਾਅ
ਕਾਕਸ ਜਾਂ ਕੌਕਸਸ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦੀ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਾਕਸ ਪਹਾੜ ਲੜੀ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਪਹਾੜ, ਏਲਬਰੁਸ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਕਾਕਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਖੰਡ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਉੱਤਰ ਕਾਕਸ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਕਾਕਸ। ਉੱਤਰ ਕਾਕਸ ਵਿੱਚ ਚੇਚਨਿਆ, ਇੰਗੁਸ਼ੇਤੀਆ, ਦਾਗਿਸਤਾਨ, ਆਦਿਗੇਆ, ਕਾਬਾਰਦੀਨੋ-ਬਲਕਾਰਿਆ, ਕਾਰਾਚਾਏ-ਚਰਕੱਸਿਆ, ਜਵਾਬ ਓਸੇਤੀਆ, ਕਰਾਸਨੋਦਾਰ ਕਰਾਏ ਅਤੇ ਸਤਾਵਰੋਪੋਲ ਕਰਾਏ ਦੇ ਖੇਤਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੱਖਣ ਕਾਕਸ ਵਿੱਚ ਆਰਮੀਨਿਆ, ਅਜਰਬੈਜਾਨ ਅਤੇ ਜਾਰਜਿਆ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਓਸੇਤੀਆ, ਅਬਖਜਿਆ ਅਤੇ ਨਾਗੋਰਨੋ-ਕਾਰਾਬਾਖ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ
- ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਾਕਸ ਨੂੰ ਕਾਕਸ (Caucas) ਜਾਂ ਕੌਕਸਸ (Caucasus) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਕਾਕਸ ਨੂੰ ਕਫਕਾਜ (قفقاز) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
- ਰੂਸੀ ਵਿੱਚ ਕਾਕਸ ਨੂੰ ਕਵਕਾਜ (Кавка́з) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਮਾਹੌਲ
ਉੱਤਰੀ ਕਾਕਸ ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਰੂਸ ਦੇ ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਵੱਲ ਰੂਸ ਹੀ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਕਾਕਸ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਸਾਗਰ ਅਤੇ ਤੁਰਕੀ ਨੂੰ ਛੂਹਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਕੈਸਪਿਅਨ ਸਾਗਰ ਕਾਕਸ ਦੀ ਸੀਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਸੀਮਾ ਈਰਾਨ ਵਲੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕਾਕਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਕਦੇ ਯੂਰੋਪ ਅਤੇ ਕਦੇ ਏਸ਼ਿਆ ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਹੇਠਲੇ ਇਲਾਕੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਵਿਚਕਾਰ ਪੂਰਵ ਦਾ ਇੱਕ ਦੂਰ-ਦਰਾਜ ਅੰਗ ਵੀ ਸੱਮਝਦੇ ਹਨ। ਕਾਕਸ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਭੱਜਿਆ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀਆਂ, ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇਭਾਸ਼ਾਵਾਂਜੁਗਾਂ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਤ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਵਲੋਂ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹਨ।
ਇੱਥੇ ੬,੪੦੦ ਭਿੰਨ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਦਰਖਤ-ਬੂਟੇ ਅਤੇ ੧,੬੦੦ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਜਾਨਵਰ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਪਾਏ ਜਾਣ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਲੰਗ, ਭੂਰਾ ਰਿੱਛ, ਬਘਿਆੜ, ਜੰਗਲੀ ਭੈਸਾ, ਕੈਸਪਿਅਨ ਹੰਗੂਲ (ਲਾਲ ਮਿਰਗ), ਸੁਨੇਹਰਾ ਮਹਾਸ਼ਿਏਨ (ਚੀਲ) ਅਤੇ ਓੜਨੀ (ਹੁਡਿਡ) ਕੌਵਾ ਚਰਚਿਤ ਹਨ । ਕਾਕਸ ਵਿੱਚ ੧,੦੦੦ ਵੱਖ ਨਸਲਾਂ ਦੀ ਮਕੜੀਆਂ ਵੀ ਪਾਈ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਵਣਾਂ ਦੇ ਨਜਰਿਏ ਵਲੋਂ ਇੱਥੇ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਮਿਸ਼ਰਤ ਹੈ- ਪਹਾੜਾਂ ਉੱਤੇ ਦਰਖਤ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਰੁੱਖ ਰੇਖਾ ਦੇ ਉੱਤੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਬੰਜਰ ਅਤੇ ਪਥਰੀਲੀ ਵਿੱਖਦੀ ਹੈ। ਕਾਕਸ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਲੋਂ ਓਵਚਰਕਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਭੇਡਾਂ ਨੂੰ ਚਰਵਾਨੇ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਣ ਵਾਲੀ ਕੁੱਤੀਆਂ ਦੀ ਨਸਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਲੋਕ
ਕਾਕਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ ੫੦ ਭਿੰਨ ਜਾਤੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀਭਾਸ਼ਾਵਾਂਵੀ ਭਿੰਨ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਦੀ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੇ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਵਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੂਰੇ ਕੇਵਲ ਕਾਕਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਨ। ਤੁਲਣਾ ਲਈ ਧਿਆਨ ਰਖਿਏ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਜਿਸ ਹਿੰਦ ਯੂਰੋਪੀ ਬੋਲੀ ਪਰਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਉਹ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਦਸੀਆਂ ਹਜਾਰੋਂ ਮੀਲ ਦੇ ਰਕਬੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ-ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੂਰਵੀ ਅਸਮ ਰਾਜ ਵਲੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਧ ਮਹਾਸਾਗਰ ਦੇ ਆਇਸਲੈਂਡ ਟਾਪੂ ਤੱਕ। ਕਾਕਸ ਦੀ ਉਲਝੀ ਅਣਗਿਣਤ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੱਖ- ਵੱਖਭਾਸ਼ਾਵਾਂਅਤੇ ਜਾਤੀਆਂ ਵੱਸੀ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਦੋਭਾਸ਼ਾਵਾਂਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦ-ਯੂਰੋਪੀ ਪਰਵਾਰ ਦੀਆਂ ਹਨ- ਆਰਮੀਨਿਆਈ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਔਸੇਤੀ ਬੋਲੀ। ਇੱਥੇ ਦੀ ਅਜੇਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਅਲਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਪਰਵਾਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਮੈਂਬਰ ਤੁਰਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਜਰਿਏ ਵਲੋਂ ਇੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕ ਭਿੰਨ ਇਸਾਈ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮੀ ਸਮੁਦਾਇਆਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸੁੰਨੀ ਮਤ ਦੇ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਜਰਬੈਜਾਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸ਼ਿਆ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਾਂ।
ਇਤਹਾਸ ਵਿੱਚ, ਕਾਕਸ ਦੀ ਕੁੱਝ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗ ਦਾ ਬਹੁਤ ਗੋਰਾ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸ਼ਵੇਤਵਰਣੀਏ ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਕਸੀ ਜਾਂ ਕਾਕੇਸ਼ਿਅਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ- ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨਜ਼ਰ ਵਲੋਂ ਕੁੱਝ ਅਸ਼ਵੇਤ ਜਾਤੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ) ਵੀ ਇਸਵਿੱਚ ਸਮਿੱਲਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਧਿਅਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਸਤਰੀ- ਪੁਰਖ ਕੁੱਝ ਮਿਸਰ ਜਿਵੇਂ ਅਰਬ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਬਸ ਗਏ ਸਨ (ਜਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮ ਬਣਾਕੇ ਲੈ ਜਾਵੇ ਗਏ ਸਨ) ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਉੱਥੇ ਉੱਤੇ ਭੂਰੀ ਜਾਂ ਨੀਲੀ ਅੱਖਾਂ ਵਾਲੇ ਗੋਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਕਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵੰਸ਼ਜ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੋਰਾਪਨ ਖਾਸਕਰ ਚਰਕਸ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ।
ਬਾਹਰੀ ਕੜਿਆਂ
- Ethnographic map of Caucasus
- Information for travellers and others about Caucasus and Georgia
- Caucasian Review of International Affairs—an academic journal on the South Caucasus
- BBC News: North Caucasus at a glance, 8 September 2005
- United Nations Environment Programme map: Landcover of the Caucasus
- United Nations Environment Programme map: Population density of the Caucasus
- Food Security in Caucasus (FAO)
- Caucasus and Iran entry in Encyclopaedia Iranica
- University of Turin-Observatory on Caucasus
- MA in Black Sea Cultural Studies. International Hellenic University-School of Humanities
- Circassians Caucasus Web (Turkish)
- Georgian Biodiversity Database (checklists for ca. 11,000 plant and animal species)
{{{1}}}