Къаукъаз
Къаукъаз, Къаукъас — Еуропэмрэ Азыемрэ я гъунапкъэм тету, Хы ШӀуцӀэм, Хы МыутӀэм, Хы Каспыйм я зэфакум дэтэу. Къаукъаз къушъхьахэм хэт (Къаукъазышхуэм) ар къыбгъэдэлъ шӀыпӀэхэри иубыдэу: Ишъхъэрэ Къаукъаз (Къаукъазыпэ), Ипшъэ Къаукъаз (КъаукъазкӀыб).
Ишъхъэрэ Къаукъазыр Урысыем хеубыдэ, Курджым икъо зытӀущым щымыхъукӀэ.
Ипшъэ Къаукъазыр Азербайджаныр, Апхъазыр, Ермэлыер, Ипшъэ Осетыер, Курджыр джоуэ хеубыдэ.
Нэхь лъагэ пӀэр — м 5 642 ( Ӏошъхьэмафэ )
Къэралыгъоу хэтхэр
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]
 Апхъазие
|
 Азербайджан (.svg){kind=small} Нахичеван кой)
|
 Армение
|
 Хъырцые ( Аджарые)
|
 Ипшъэ Осетиэ
|
Урысыем хиубыдыр:
 Адыгей
|
 Къэбэртэе-Балъкъэр
|
 Дагъыстан
|
 Къэрэщэе-Черкес
|
 Ингушие
|
 Чэчэние
|
 Ишъхъэрэ ӏэситиэ
|
 Ставропол край
|
 Краснодар край
|
Хэкумэтх
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]Къаукъазым шӀыуэ иубыдыр мин 440 км², абы шӀыпӀэ хэтхэр: Ишъхърэ Къаукъаз (Къаукъазыпэ), Къаукъазышхуэ, КъаукъазкӀыб губгъуэхэр (Курамрэ Араксымрэ я псыхъуэхэр, Колхидэмрэ джоуэ), Къаукъаз ЦӀыкӀур, Джавахет-Ермэл бгыхэр (я ишъхърэ-къуэкӀыпӀэ лъэныкъуэр).
Ишъхърэ Къаукъазым и пашъхьэм Ставропол бгыхэр ит (Нэхъ илъагапӀэр Ӏуашъхьа Стрижамент, м 831 хъууэ) Псыжъ-Хы МыутӀэ губгъуэмрэ Тэрч-Гум губгъуэхэмрэ зэхигъэкӀыу. Ишъхъэрэ Къаукъазым Тэрчымрэ Сунжэмрэ я зэхуакум тэрч-джабэхэмрэ сунжэ-джабэхэмрэ дэлъ я зэхуакум Алханчурт къуэр ирикӀу.
Къаукъазышхуэм и къушъхьэ зэхэтыкӀэр мэгуэч КъуэхьапӀэмкӀэ, хомурэ Тэман хы тӀыгуныкъуэм къыщыкӀэдзауэ дэкӀуэурэ Ӏуащхьэмахуэ нэсыху (инэхъ лъагапӀэр — м 5 642). Iуашъхьэшхуэ КурытхэмкӀэ (Ӏуащхьэмахуэрэ Къэзбэч Ӏуащхьэрэ я зэхуакум), КъуэкӀыпӀэмкӀэ Къэзбэч Ӏуащхьэ идежь къыщыкӀэдзауэ Апшерон хы тӀыгуныкъуэм нэс ехын кӀидзу. лъэныкъуэр Ӏуашъхьахэм зэву ирокӀуэ, къуэкӀыпӀэмрэ къуэхьапӀэ лъэныкъуэхэмрэ бгъуэуэ макӀуэхэ. Къаукъазышхуэм и Ӏуашъхьэхэм Ишъхъэрэ Къаукъазымрэ Къаукъаз кӀыбымрэ зэхагъэкӀыр я гъунапкъу ирикӀуу.
Лъэпкъхэр
[хэӀэзыхь | вики-текстым еӀаз]Къаукъаз лъэпкъхэр гуп щыуэ мэгуэчхэ:
- Къаукъазыбзэ лъэпкъхэр: абазэхэр, апхъазхэр, авэрхэр, агулхэр, адыгэхэр, арчинхэр, андийхэр, ахваххэр, багулалхэр, бежтинхэр, ботлыхэр, будуххэр, гинуххэр, годоберинхэр, гунзибхэр, даргинхэр, дидойхэр, ингушхэр, каратинхэр, крызыхэр, курджы-джуртхэр, курджыхэр, лэкъхэр, лезгинхэр, мычгышхэр, рутулхэр, табасаранхэр, тиндийхэр, удинхэр, хваршинхэр, хиналугхэр, цахурхэр, чамалалхэр джоуэ, пэмыкӀхэри.
- туркубзэ лъэпкъхэр: азэрбиджанхэр, балъкъэрхэр, къэрэшейхэр, къумукъухэр, нэгъуэйхэр, тырку-месххэр.
- къажэрыбзэ (ираныбзэ) лъэпкъхэр: къушъхьа джуртхэр, курдхэр, осетинхэр, талышхэр, тытхэр.
- пэмыкӀ индоеуропей лъэпкъхэр: ермэлыхэр, алыджхэр, урысхэр.
