Faissisme

Fotografia de Benito Mussolini e d'Adolf Hitler, lei doas figuras principalas dau faissisme.

Lo faissisme (var. fascisme, faishisme) (de l'italian fascismo, de fascio "fais", simbòl de poder roman) es una ideologia politica d'extrèma drecha e una practica de govèrn aparegut au començament dau sègle XX coma respònsa ai crisis economicas entraïnadas per la Premiera Guèrra Mondiala e per la crisi de 1929. Eissits de corrents de pensada ostils ais idèas dei Lutz e de la Revolucion Francesa, se caracteriza per la concentracion dau poder entre lei mans d'un dictator unic cargat d'assegurar la grandor e lo desvolopament de la Nacion e dau pòble. Per aquò, adopta una doctrina politica racista e expansionista necessitat un certan nivèu de dirigisme economic destinat a renfòrçar lei capacitats economicas dau país. Ierarquizat e centralisat, lo faissisme es egalament fondat sus lo respèct de l'autoritat dei caps e sus un sistèma repressiu estendut que dèu luchar còntra totei lei factors de division ò d'afebliments de la nacion (comunistas, raças consideradas coma inferioras, omosexuaus, etc).

Jutjat responsable de desenaus de milions de mòrts durant la Segonda Guèrra Mondiala en causa de la politica dei regims de Benito Mussolini e d'Adolf Hitler, lo faissisme es uei una ideologia fòrça descreditada. Pasmens, garda una certana influéncia dins la pensada de l'extrèma drecha e, de còps, de la drecha. Certanei partits politics, principalament en Itàlia e en Euròpa Centrala, se revendican tanben totjorn dau faissisme.

Istòria

L'evolucion economica d'Euròpa durant leis ans 1920-1930

La destabilizacion deis elèits tradicionaus europèus

Dinamisme d'un ciclista, òbra futurista d'Umberto Boccioni (1882-1916) contestant lei valors tradicionalas de la borgesiá dau periòde.

Lo faissisme apareguèt dins un contèxte de destabilizacion deis elèits tradicionaus europèus a la fin dau sègle XIX que foguèt catalizat per la Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918). D'efiech, l'industrializacion aviá aumentat lo nombre d'obriers e favorizat l'emergéncia dei classas mejanas (foncionaris, professions liberalas, quadres...). En revènge, lei païsans, leis artesans, lei comerçants e certaneis intellectuaus foguèron marginalizats e intrèron dins la contestacion. Leis elèits ancians (noblesa, militars, universitaris...) conoguèron tanben un procès similar en fàcia de l'aparicion de classas superioras novèlas eissidas dau capitalisme.

Aquò menèt a l'aparicion de pensadas contestant lei fondaments dau racionalisme e de la filosofia dei Lutz, basas deis ideologias progressistas dau sègle XIX (capitalisme, comunisme, anarquisme...). Lo fenomèn foguèt precòç en filosofia e dins leis arts amb l'importància donada a l'intuicion dins l'òbra d'Henri Bergson (1859-1941), lo concèpte d'energia vitala de Friedrich Nietzsche (1844-1900) ò lei principis de la psicanalisi emés per Sigmund Freud (1856-1939). Dins la literatura, mai d'un escrivan obtenguèt lo succès gràcias a de tèxtes inspirats per un miticisme religiós ò patriotica. Per exemple, foguèt lo cas de Charles Péguy (1873-1914) ò de Paul Claudel (1868-1955). Puei, apareguèron de contestacions pus vivas de l'òrdre borgés e liberau amb de corrents coma lo futurisme ò lo desvolopament deis activitats esportivas vantant lo despassament de se.

Lo desvolopament dau nacionalisme

Fotografia d'Alfredo Oriani, escrivan italian considerat coma un precursor dau faissisme.

Article detalhat: Nacionalisme.

Lo nacionalisme foguèt un beneficiari important d'aqueleis evolucions. D'efiech, son influéncia aviá aumentat dins plusors país durant tot lo sègle XIX. Pasmens, se lo nacionalisme èra inicialament compausat d'un ensemble de corrents modernistas (jacobinisme francés, Prima dei Pòbles, Risorgimento italian...), s'orientèt pauc a pauc vèrs la defensa dei tradicions e deis interès nacionaus per venir una idèa principalament conservatritz. Dins mai d'un país, aqueleis idèas se mesclèron amb de concepcions racistas (superioritat de la raça), antisemitas ò reaccionàrias (idealizacion de la societat preindustriala, refús dau comunisme ò dau capitalisme). En particular, aqueu procès foguèt fòrça possat en Alemanha onte la construccion de la nacion èra dirèctament basada sus l'idèa d'una raça alemanda e de la necessitat de l'unificar dins un Estat unic mentre que de pensaires coma Wilhelm Marr (1841-1904) prepausavan de vulgarizacions de teorias antisemitas destinadas au grand public. Lo ròtle dau nacionalisme dins l'entraïnament de la guèrra de 1914-1918 demeniguèt pas aquela influéncia generala deis idèas nacionalistas dins la vida politica.

Dins aqueu contèxte generau, se fau nòtar l'especificitat italiana onte de corrents poderós se formèron en mesclant anarquisme, anticonformisme e nacionalisme amb de personalitats coma Alfredo Oriani (1852-1909). Ansin, dins aqueu país, lo nacionalisme demorèt subretot un corrent modernizator de senèstra fòrça ostil a l'òrdre borgés.

La crisi italiana e la presa dau poder per lei faissistas

Article detalhat: Benito Mussolini.

Fotografia de Benito Mussolini durant la marcha faissista vèrs Roma en 1922.

La Premiera Guèrra Mondiala destabilizèt prefondament Itàlia en causa d'un agravament dei desequilibris tradicionaus dau país (acceleracion de la concentracion industriala dins lo nòrd, pèrdas importantas dins lei rengs dei païsans...), d'una demenicion dau nivèu de vida deis obriers (inflacion) e dau maucontentament dei regions ruralas après l'abandon de la reforma agrària promesa avans lo conflicte. De mai, lo nacionalisme italian foguèt umiliat quand leis autrei venceires dau conflicte refusèron de li cedir totei lei territòris revendicats dins lei Balcans. Enfin, l'economia aguèt de dificultats per tornar trobar un ritme estable e divèrsei decisions dau govèrn liberau agravèron la crisi.

Lo faissisme se formèt dins aqueu contèxte quand Benito Mussolini (1883-1945) fondèt lei « faisseus italians de combat » en març de 1919. Inicialament, situèt son accion au sen dau movement intervencionista (es a dire favorable a l'intrada de la guèrra d'Itàlia en 1915) de senèstra e lausèt un programa nacionalista e anticapitalista (jornada d'uech oras, reforma agràcia, participacion dei trabalhaires a la gestion dei companhiás...). Dins aquò, après una revirada ais eleccions de novembre de 1919, lo movement trobèt un sostèn de part dei païsans de la vau de Pò en lucha còntra lei revendicacions dei sindicats d'obriers agricòlas. Ansin, en novembre de 1920, l'assassinat d'un elegit comunau de drecha entraïnèt la repression dei movements sociaus per lei faissistas.

Aqueu succès encoratjèt leis autoritats a sostenir lo faissisme que ganhèt ansin rapidament de partisans. Mussolini organizèt una campanha per restablir l'òrdre dins la region. Son amplor inquietèt rapidament lo poder e lo ministre Ivanoe Bonomi ordonèt de dissòuvre totei lei bandas armadas. Pasmens, deguèt abandonar car lei faissistas avián ja format un partit de massa. De mai, après l'abséncia de reaccion governamentala durant la repression dei movements obriers, lei sindicats e lei socialistas refusèron de lo sostenir. En aost de 1922, lei sindicats assaièron pasmens d'organizar una grèva generala per luchar còntra la montada dau faissisme. Lo movement foguèt romput per fòrça e Mussolini poguèt organizar una marcha giganta que li permetèt de prendre Roma e d'obtenir la direccion dau govèrn. Per aquò, modifiquèt sei revendicacions politicas amb de duberturas en direccion dau rèi (abandon de son projècte republican), la Glèisa (considerada au servici de l'italianitat) e vèrs lo patronat (acceptacion dau liberalisme).

Après son arribada au poder, lo govèrn Mussolini restabliguèt rapidament l'òrdre e integrèt solament quatre ministres faissistas. Pasmens, tre novembre, Mussolini obtenguèt lei plens poders per un an e enebiguèt lei grèvas. D'institucions novèlas foguèron tanben creadas per assegurar lo contraròtle dei faissistas sus l'Estat (Grand Conseu Faissista...). Puei, comencèt de persecutar seis adversaris. En abriu de 1924, gràcias au sostèn financier dau patronat e a la violéncia dei bandas armadas (squadristas), lei faissistas obtenguèron 65% dei votz ais eleccions generalas. Enfin, entre junh de 1924 e febrier de 1925, l'afaire Matteotti permetèt a Mussolini de liquidar l'oposicion politica e d'ordonar lo vòte dei lèis de « defensa de l'Estat » que suprimiguèron divèrsei libertats (compres la libertat de la premsa), enebiguèron lei partits politics e creèron una polícia politica e un tribunau d'Estat.

Aparicion e evolucion dau faissisme dins d'autrei país

Milicians nazis durant lo Putsch de la Braçariá en 1923.

En mai d'Itàlia, lo faissisme apareguèt e se desvolopèt en Alemanha e dins lo rèsta d'Euròpa. D'efiech, tre la fin de la Premiera Guèrra Mondiala, Alemanha conoguèt una crisi grèva dins lei domenis politic, sociau, financier e economic. Plusors agitaires assaièron de preparar de revolucions conservatritz ò popularas amb de mots d'òrdre nacionalistas, conservators ò comunistas. De mai, la desmobilizacion laissava sensa emplech de centenaus de miliers de militars. Aquò entraïnèt ansin una multiplicacion deis insureccions e dei temptativas de còps d'Estat (putsch de Kapp, Reichswehr negra...).

Entre aqueleis agitaires, lo caporau Adolf Hitler (1889-1945) foguèt cargat per l'armada de susvelhar un grop nacionalista muniqués, lo DAP (Partit dei Trabalhaires Alemands) fondat per Anton Drexler (1884-1942). Antisemita e influenciat per lo socialisme, aqueu partit venguèt lo NSDAP (Partit Nacionau Socialista dei Trabalhaires Alemands) en febrier de 1920 sota l'influéncia d'Hitler. D'efiech, aqueu darrier capitèt rapidament de prendre lo contraròtle de l'organizacion. Adoptèt un programa de 25 ponchs d'inspiracion antisemita, nacionalista (pangermanisme), anticomunista e favorable a de reformas socialas (reforma agràcia, renfòrçament dei classas mejanas...). Introduguèt tanben l'usatge de la crotz gammada coma simbòl. Puei, assaièt d'organizar un còp d'Estat en novembre de 1923 mai la temptativa mau capitèt e Hitler foguèt arrestat e condamnat a 5 ans de preson.

Dins lo rèsta d'Euròpa, lo faissisme se difusèt dins d'autrei país coma França ò lo Reiaume Unit. Pasmens, son influéncia i demorèt limitada. En revènge, inspirèt divèrsei regims autoritaris coma aqueu de l'amirau Horthy en Ongria ò dei militars portugués.

Leis efiechs de la crisi de 1929

Article detalhat: Crisi economica de 1929.

La presa dau poder d'Hitler en Alemanha

Fotografia dau gabinet Hitler en 1933.

Article detalhat: Adolf Hitler.

La crisi economica de 1929 aguèt de consequéncias fòrça grèvas en Alemanha amb lo retirament precipitat dei capitaus estatsunidencs qu'avián permés la reconstitucion de son economia dins lo corrent deis ans 1920. La politica dei govèrns de 1930-1932 e lo retorn dau proteccionisme internacionau agravèt la crisi amb un afondrament dau pretz agricòlas, la falhida de plusors companhiás e una aumentacion grèva dau caumatge (6 milions de caumaires en 1932). Ansin, la populacion se dirigiguèt vèrs lo Partit Comunista d'Alemanha (KPD) e lei nacionalistas, principalament lo NSDAP.

Lei resultats electoraus demostrèron aqueu progrès amb 13% dei votz per lo KPD e 18% per lo NSDAP en setembre de 1930. En fàcia de la crisi, Hitler poguèt se presentar coma l'òme providenciau gràcias a un programa sociau e nacionalista. Aprofichèt tanben l'incapacitat dei liberaus de resòuvre la situacion mentre que de combats urbans opausavan de militants comunistas, sociaus democratas e nazis. Aquò li permetèt de progressar ais eleccions legislativas (37,4% dei votz en julhet de 1932 e 33% en novembre de 1932). Pasmens, foguèt batut per Paul von Hindenburg a l'eleccion presidenciala d'abriu de 1932 (60% dei votz còntra 40%).

Après aqueleis escrutinhs, certanei liberaus e conservators organizèron un raprochament amb lei nazis per s'opausar a la montada dei comunistas. Ansin, Hitler venguèt cancelier lo 30 de genier de 1933.

L'instauracion dau regim nazi

Recampament nazi en 1935.

Article detalhat: Tresen Reich.

De 1933 a 1934, Adolf Hitler capitèt de sometre Alemanha. La premiera etapa regardèt l'aspècte politic e comencèt amb l'incendi dau Reichstag lo 27 de febrier de 1933. Atubat per un èx-comunista manipulat per lei nazis, permetèt a Hitler d'obtenir lei plens poders amb l'ajuda dei conservators e dei catolics (interessats per la promessa d'Hitler de signar un concordat).

Ansin, a partir d'abriu, lei sindicats foguèron enebits e lo partit socialista foguèt dissòut. Lei partits de drecha se dissouguèron per protestar e sa reformacion foguèt pas autorizada. Lo 14 de julhet de 1933, lo NSDAP foguèt declarat partit unic. Un an pus tard, la Nuech dei Cotèus Lòngs (29-30 de junh de 1934) permetèt a Hitler d'eliminar l'ala socialisanta dau NSDAP qu'inquietava lo patronat alemand. Enfin, lo 2 d'aost de 1934, la mòrt dau president laissèt la totalitat dau poder politic a Hitler gràcias a un plebiscit ganhat amb 90% dei votz. Lei militars deguèron d'ara endavant li prestar jurament.

Puei, Hitler ordonèt lo rearmament d'Alemanha, enebit per lo Tractat de Versalhas. Estimulant l'activitat industriala, aquela politica permetèt de redreiçar l'economia e de demenir rapidament lo caumatge, çò qu'assegurèt una popularitat duradissa au regim. Aquò permetèt ai nazis de metre en plaça una politica antisemita mai e mai violenta destinada a expulsar lei judieus en fòra dau Reich. Pauc a cha pauc, aquela politica venguèt mai e mai dura amb l'organizacion de violéncias sistematicas e la dubertura d'un ret de camps de concentracion.

L'extension dau faissisme durant leis ans 1930

La crisi economica favorizèt la difusion dau faissisme dins la màger part dei país d'Euròpa. Lo fenomèn foguèt fòrça important dins lei país d'Euròpa Centrala que seis elèits foguèron destabilizats per l'afondrament deis exportacions agricòlas. Aquò favorizèt lo renfòrçament dau caractèr faissista dei regims autoritaris dau periòde (America Centrala, Espanha, Portugau, Ongria...). Pasmens, aquelei país adoptèron principalament una politica conservatritz centrada sus la defensa dei valors tradicionalas maugrat la participacion de faissistas au govèrn ongrés.

Regardant lei país democratics, de partits faissistas se desvolopèron en França, au Reiaume Unit e ais Estats Units d'America. En França, aquò permetèt l'emergéncia de partits fascisants mai lei partits de senèstra capitèron de s'unir per s'opausar a aquela montada (victòria dau Frònt Popular en 1936). Au Reiaume Unit, la British Union of Fascists obtenguèt una certana notorietat mai sei resultats electoraus demorèron marginaus.

La Segonda Guèrra Mondiala e la disparicion dei regimes faissistas

Presoniers dins un camp de concentracion alemand en 1938.

Desfacha dei país faissistas entre 1942 e 1945.

Article detalhat: Segonda Guèrra Mondiala.

A partir de la fin deis ans 1930, lei regims faissistas italian e alemand adoptèron una politica militara expansionista. Comencèron de revendicar divèrsei territòris en Africa, en Mediterranèa e en Euròpa. De 1935 a 1939, enregistrèron mai d'un succès diplomatic. Pasmens, se turtèron finalament a l'ostilitat de París e de Londres que declarèron la guèrra a Berlin en setembre de 1939 après l'invasion alemanda de Polonha.

Lei país faissistas capitèron inicialament de conquistar la màger part d'Euròpa après de victòrias rapidas còntra Polonha, Norvègia, Belgica, França, Iogoslavia ò encara Grècia. Dins aquò, mau capitèron de rompre la resisténcia dau Reiaume Unit e de l'Union Sovietica. Puei, après l'ataca de Pearl Harbor, declarèron la guèrra ais Estats Units. A partir de 1943, la multiplicacion dau nombre d'enemics e lei dificultats interioras d'Itàlia minèron l'aisse faissista que foguèt finalament esquichat en 1945 entraïnant l'execucion de Benito Mussolini e lo suicidi d'Adolf Hitler.

Durant la guèrra, lo regim nazi assaièt d'aplicar sei teorias nacionalistas (creacion d'un espaci vitau per la « raça superiora », exterminacion dei « raças inferioras »...) e multipliquèt ansin lei crimes de guèrra e còntra l'Umanitat. De mai, organizèt aquela exterminacion d'un biais industriau amb, per exemple, la creacion de camps d'exterminacion. Au finau, entre 5 e 6 milions de judieus, au mens un milion de Tsigans e de desenaus de milions d'Eslaus (principalament de Polonés e de Sovietics) foguèron tuats durant aqueleis operacions. Arrestats, lei responsables nazis foguèron jutjats e mai d'un foguèt condamnat per crims còntra l'Umanitat.

Lo faissisme dempuei 1945

L'amplor dei crims e destruccions de la Segonda Guèrra Mondiala descreditèt fòrça lo faissisme. Ansin, durant la Guèrra Freja, aquela ideologia demorèt marginala e, de còps, enebida dins mai d'un país. Pasmens, inspirèt certanei dictaturas militaras d'America dau Sud mesas en plaça dins la region per leis Estats Units coma aqueu d'Augusto Pinochet.

Dins aquò, son influéncia tornèt aumentar a partir deis ans 1980 en causa de la natura desestabilizatora dei crisis economicas entraïnadas per lo capitalisme neoliberau (crac de 1987, crac de 2000-2001, crisi de 2008...). D'efiech, aqueleis episòdis an tornarmai causat l'aparicion d'un caumatge de massa dins mai plusors país industrializats e an minat l'autoritat deis elèits eissits de l'après guèrra (patronat, classa politica, mèdias...). Aquò a donc favorizat la resurgéncia de tendàncias fascisantas, e pus rarament de partits se revendicant oficialament dau faissisme, dins lo discors dei partits de drecha extrèma e mai de drecha. L'audiéncia d'aquelei movements es en cors d'aumentacion dins plusors país europèus amb de participacions minoritàrias a certanei govèrns (Itàlia, Àustria...).

Caracteristicas dau faissisme

Lei caracteristicas precisas dau faissisme son pas aisadas de definir car pauc de regims se revendiquèron oficialament d'aquela pensada. De mai, lei sistèmas més en plaça presentan de variacions non negligiblas. Pasmens, es possible d'identificar de trachs generaus.

Trachs comuns a totei lei regimes faissistas

L'unitat dau pòble e de la nacion

Fotografia de sòcis d'una organizacion faissista per la jovença femenina.

Fotografia de la familha Goebbels presentada coma un modèl per lei nazis.

Lo faissisme es un regim que considera lo pòble coma un ensemble organicament unit permetent, gràcias a l'emergéncia d'un « òme novèu », d'assegurar lo desvolopament e la grandor de la Nacion. Per aquò, dèu prendre lo contraròtle de l'Estat e o plaçar a son servici. Ansin, lei regims faissistas son de regims de massa assaiant de fondar son poder sus una adesion larga de la populacion au faissisme. Una premiera caracteristica dau faissisme es donc l'enquadrament de la populacion per lo partit faissista. Per exemple, en Itàlia, lo Partit Nacionau Faissista teniá 2,5 milions de sòcis en 1940 e, en Alemanha, lo NSDAP 8 milions en 1945.

Una tala importància permet aisament au partit de contraròtlar lo mond culturau e d'enquadrar la jovença gràcias a una propaganda e d'organizacions dedicadas. La natalitat, element important per estendre la nacion e lo pòble, èra ansin sovent encoratjada. Pasmens, l'enquadrament generau de la populacion permet tanben de prepausar un quadre novèu per resòuvre lei tensions socialas. D'efiech, per lei faissistas, tant leis obriers que lei patrons an un ròtle de tenir dins la grandor de la nacion. La lucha dei classas i es donc estrictament enebida e d'accions son presas per assegurar l'emplec tot en mantenent la posicion de la borgesiá que garda son poder economic a condicion d'acceptar lei directivas politicas governamentalas.

En practica, lo racisme es un element permetent de definir l'unitat dau pòble a respècte dei populacions vesinas. Son intensitat es pasmens fòrça variabla. Per exemple, es demorada relativament limitada en Itàlia. En revènge, lo regim nazi imaginèt un sistèma estendut ierarquizant divèrsei raças e legitimant l'exterminacion de milions de personas. Leis autrei regims faissistas majors adoptèron sovent de posicions intermediàrias car seis ambicions se limitèron ben sovent a una region donada. Dins aquò, sei limits empediguèron pas la mesa en plaça de politicas d'exterminacion localas (Croàcia...).

Una politica expansionista

Fotografia d'una usina d'armament alemanda dins leis ans 1930.

Considerant la nacion coma un organisme aguent besonh de plaça e de ressorsas per se desvolopar e defugir lo declin, lei regims faissistas consideran la constitucion e la defensa d'un « Empèri » coma una causa importanta per assegurar la grandor de la Nacion. Per exemple, se pòdon citar lo projècte de renaissença de la « Roma Imperiala », de conquista dau Lebensraum alemand per i fondar un « Reich de Mila Ans » ò de constitucion d'una Granda Croàcia.

Pasmens, per lo faissisme, la formacion d'un empèri es pas unicament un objectiu. D'efiech, es tanben un mejan de permet de renfòrçar l'unitat de la nacion, de transcendir lei divisions e de resòuvre lei problemas economics gràcias ai politicas d'armament. De mai, la guèrra es tanben vista coma un revelator dau coratge e dei vertuts dau pòble, çò que permet de mesurar la vigor d'una nacion.

Un dirigisme economic en collaboracion amb la borgesiá

Fotografia d'Adolf Hitler e de Gustav Krupp, important industriau alemand, en 1940.

La necessitat de desvolopar la grandor de la nacion e de preparar la guèrra menèt lei regims faissistas a l'adopcion d'una politica economica mesclant dirigisme, autarquia e capitalisme regulat. D'efiech, l'Estat faissista esitèt pas d'intervenir dins leis afaires economics intèrnes per sostenir lei sectors industriaus ò agricòlas jutjats prioritaris (siderurgia, quimia, transpòrt, agricultura...). Itàlia foguèt probablament pus activa dins aqueu domeni car son teissut industriau èra pus feble qu'aqueu d'Alemanha.

Per aquò, una politica sociala foguèt adoptada per eliminar lo caumatge de massa e assegurar un emplec segur ais obriers. En cambi, lo patronat poguèt impausar de reduccions salarialas importantas e son poder economic foguèt renfòrçat amb l'enebiment dei sindicats e l'enquadrament dau proletariat per d'organizacions faissistas fidèlas au govèrn. Ansin, lo periòde faissista favorizèt la creissença de mai d'una companhiá e la borgesiá contestèt gaire la demenicion de son ròtle politic. De son caire, lei classas mejanas perdiguèron egalament una partida de sei revenguts mai poguèron obtenir una promoccion sociala gràcias au partit.

Au finau, lo bilanç economic italian e alemand a la fin deis ans 1930 es pas negligible car permetèt lo redreiçament productiu dei dos país. Ansin, la produccion italian doblèt entre 1922 e 1938 maugrat lo mantenement d'una dependéncia fòrta ais importacions. En Alemanha, maugrat l'afondrament deis ans 1930-1932, la produccion aumentèt de 33% entre 1928 e 1937. Aquò permetèt ansin d'eliminar lo caumatge e assegurèt una popularitat vertadiera ai regims faissistas, especialament en Alemanha onte lo nazisme subrevisquèt aisament fins a la desfacha de 1945.

Lo principi dau cap

Lo faissisme es un sistèma fòrça ierarquizat gràcias au principi dau cap (ò principi d'autoritat). D'efiech, lo foncionament de seis institucions es assegurat per un ensemble de caps que recebon una autoritat absoluda sus un domeni donat. Contestar aquela autoritat es enebit e, de còps, considerat coma una traïson. Aqueu principi se tròba, per exemple, exprimida dins la devisa dei SS « Mon onor es dich fidelitat ». Lei caracteristicas principalas deis institucions e organizacions faissistas son donc sa militarizacion e son centralisme.

A la cima dau sistèma, lo cap suprèm es donc un menaire dotat de poders quasi absoluts. Mussolini èra ansin unicament responsable davant lo rèi d'Itàlia e Hitler èra ritualament elegit per lo Reichstag totei lei quatre ans coma Reichführer dotat dei plens poders. Per sostenir e legitimar son poder, lei caps faissistas son donc ajudats per una propaganda intensa que permet de desvolopar una mistica dau cap e lo mite de son infalhibilitat. Dins mai d'un cas, lei caps de regim faissista recebèron pereu de títols prestigiós.

Lo sistèma repressiu

Rapòrt de la Gestapo a prepaus d'individús sospichats d'omosexualitat.

Per mantenir l'unitat dau pòble, la repression es una necessitat dei regims faissistas. Per aquò, totei leis estats faissistas se dotèron de polícias politicas fòrça importantas (Gestapo, OVRA...). Leis enemics designats de la nacion foguèron principalament lei comunistas, lei raças ò pòbles enemics (judieus...) e leis individús considerats coma « desviants », una categoria larga gropant lei criminaus condamnats, leis omosexuaus ò certanei minoritats religiosas. La repression permetiá tanben de mantenir en plaça lo rèsta de la societat que voliá pas èsser associat amb lei grops visats. Lei mejans utilizats foguèron donc fòrça variats anant de la marginalizacion sociala a l'assassinat. L'arrestacion e l'exili foguèron tanben de mesuras frequentas còntra leis adversaris dau regim.

Especificitats dau nazisme

Arribada de judieus dins lo camp d'Ausschwitz-Birkenau organizat per la SS per esplechar la man d'òbra capabla de trabalhar avans d'eliminar amb lo rèsta dei personas incapables de trabalhar.

Article detalhat: Nazisme.

A respècte deis autrei regims faissistas, lo nazisme d'Adolf Hitler presenta d'especificitats importantas en causa de la primautat pus importanta donada a la question raciala a ai liames personaus per lo Führer. Lo Tresen Reich organizèt ansin una politica d'exterminacion industriala dei populacions enemigas afin de liberar lei territòris revendicats per la « raça superiora germanica ». De mejans importants foguèron atribuïts a aqueu projècte amb la constitucion d'un sistèma complèx permetent d'esplechar aquela man d'òbra avans de l'eliminar. Lei judieus, lei Polonés e lei Sovietics ne'n foguèron lei victimas principalas. Franc de Croàcia qu'assaièt d'exterminar lei catolics, lei comunistas e una partida dei Sèrbes, un tal acarnament se tròba pas dins leis autrei regims faissistas.

Una autra particularitat dau nazisme es la lucha entre lei diferents còrs e entitats au servici d'Adolf Hitler (Wehrmacht, Gestapo, SS, partit, ministèris...). En Itàlia, Mussolini contunièt de fisar de responsabilitats importantas a son estructura administrativa, probablament car voliá limitat lo poder de sei fidèus. En Alemanha, Hitler preferiguèt recompensar l'iniciativa, çò qu'entraïnèt de conflictes permanents entre institucions e permetèt a la SS menada per Heinrich Himmler e Reinhard Heydrich d'estendre son influéncia sus la societat. Pauc a pauc, l'organizacion dispausèt d'un ensemble d'usinas pròpris, de fòrças armadas distintas e comencèt d'organizar la colonizacion de l'Èst d'Euròpa. Se preocupèt tanben dei questions de puretat raciala e aguèt un ròtle major dins l'exterminacion dei judieus. Sensa equivalent, aqueu sistèma, dich « Estat-SS » per certaneis istòrians, favorizèt l'emergéncia d'un fanatisme basat sus una obeïssença absoluda ais òrdres d'Hitler.

Diferéncias amb leis autrei regimes autoritaris dau periòde

Un emplec abusiu dau tèrme « faissista » consistís a l'aplicar a totei lei corrents de l'extrèma drecha, mentre que lo faissisme es solament un corrent istoric ben precís d'extrèma drecha. Un autre usatge abusiu es de qualificar de « faissista » tota persona, movement ò actitud supausats autoritaris, e mai s'an pas cap de relacion amb lo faissisme istoric. Ansin « faissista » e « faissisme » son una etiqueta plan frequenta per disqualificar un adversari quin que siegue dins la vida politica. Aquel biais retoric se sarra de la reductio ad hitlerum.

Lei confusions son nombrosas amb lei regims autoritaris fondats sus lei fòrças militaras coma :

• lo corporatisme qu'es una organizacion d'institucions recampant leis obriers e lei patrons per subordinar seis interès a aquelei dei companhiás. Imaginat per de pensaires catolics dins lo corrent dau sègle XIX, foguèt adoptat per lo Portugau de Salazar ò l'Espanha de Franco. Se presentant coma una alternativa au capitalisme e au comunisme, a pas per objectiu la grandor de l'economia nacionala.
• lo caudillisme que designa un regim fondat sus un còp d'Estat per un cap sostengut per una partida dei mitans conservators de la societat (Glèisa, proprietaris terrencs...). Es un fenomèn fòrça estacat a la Peninsula Iberica e a l'America dau Sud.
• lei monarquias reaccionàrias d'Euròpa Centrala durant leis ans 1920-1930. Nacionalistas e conservatritz, formèron de còps d'alianças amb lei faissistas per combatre lei comunistas. Pasmens, après l'eliminacion d'aquela menaça, la màger part d'aquelei govèrns s'ataquèron egalament ai faissistas.
• lei juntas militaras installadas ò sostengudas per leis Estats Units d'America durant la Guèrra Freja, principalament en America dau Sud. Anticomunistas, aquelei regims èran tanben sovent conservators car aliats amb leis elèits tradicionaus (Glèisa, patronat...). Pasmens, au nivèu economic, èran favorables a un sistèma capitalista fòrça liberalizat.

Annèxas

Liames intèrnes

• Adolf Hitler.
• Anarquisme.
• Antisemitisme.
• Benito Mussolini.
• Corporatisme.
• Crisi economica de 1929.
• Expansionisme.
• Nazisme.
• Nacionalisme.
• Populisme.
• Racisme.
• Segonda Guèrra Mondiala.

Bibliografia

• Pierre Milza e Serge Berstein, Le Fascisme italien, 1919-1945, Le Seuil, 1980.