Idi na sadržaj

Fašizam

S Wikipedije, slobodne enciklopedije

Fašizam je veoma širok pojam, a po stručnjacima društvenih nauka definiše se kao treći stadij nacionalizma (nakon nacionalizma i šovinizma) i smatra se radikalnom totalitarističkom ideologijom. Dobio je ime od italijanske riječi fascio što znači savez, odakle i vuče korijene. To je sistem vladanja obilježen centralizacijom autoriteta kojeg personalizira diktator, strogom socio-ekonomskom kontrolom. Ova vrsta vladavine se služi potiskivanjem, sprječavanjem i gušenjem opozicije terorom i cenzorstvom, i tipičnom politikom ratobornog šovinizma i rasizma. Postojao je, ali i postoji u mnogim državama svijeta i dan danas.

Spomenik žrtvama fašističkog terora na Trgu Eugena Kvaternika u Čakovcu
Benito Musolini (lijevo) i Adolf Hitler (desno), vođe fašističke Italije i nacističke Njemačke, obojica su bili fašisti.

Fašizam je oblik krajnje desnice, autoritarni ultranacionalizam [1] odlikuje diktatorske vlasti, prisilno suzbijanje opozicije, i jak ustrojiti društva i ekonomije, koji je stupio do izražaja u Evropi ranog 20. vijeka. Prvi fašistički pokreti nastali su u Italiji tokom Prvog svjetskog rata, prije nego što su se proširili na druge evropske zemlje.[2] Za razliku od anarhizma, demokratije, liberalizma i marksizma, fašizam je postavljen na krajnje desničare unutar tradicionalnog lijevo-desnog spektra.[2]

Fašisti su Prvi svjetski rat vidjeli kao revoluciju koja je donijela velike promjene u prirodi rata, društvu, državi i tehnologiji. Dolazak totalnog rata i totalna masovna mobilizacija društva srušili su razliku između civila i boraca. Nastalo je vojno državljanstvo u kojem su svi građani na neki način bili uključeni u vojsku tokom rata.[3] Rat je doveo do uspona moćne države sposobne da mobiliše milione ljudi da služe na linijama fronta i da obezbijedi ekonomsku proizvodnju i logistiku za njihovu podršku, kao i da ima neviđen autoritet da interveniše u živote građana.[3]

Fašisti smatraju da je liberalna demokratija zastarjela i smatraju da je potpuna mobilizacija društva u totalitarnoj jednopartijskoj državi neophodna da bi se nacija pripremila za oružani sukob i efikasno odgovorila na ekonomske poteškoće.[4] Fašističku državu predvode jak vođa (kao što je diktator) i vlada vanrednog stanja sastavljena od članova vladajuće fašističke partije kako bi se stvorilo nacionalno jedinstvo i održalo stabilno i uređeno društvo.[4] Fašizam odbacuje tvrdnje da je nasilje automatski negativne prirode i gleda na imperijalizam, političko nasilje i rat kao na sredstva koja mogu postići nacionalno podmlađivanje.[5] Fašisti zagovaraju mješovitu ekonomiju, s glavnim ciljem postizanja autarkije (nacionalne ekonomske samodovoljnosti) kroz protekcionističku i ekonomsku intervencionističku politiku.[6] Ekstremni autoritarizam i nacionalizam fašizma često manifestira vjeru u rasnu čistoću ili rasu gospodara, obično sintetiziranu s nekom varijantom rasizma ili netrpeljivosti prema demoniziranom „Drugom“; ideja rasne čistoće motivisala je fašističke režime da počine masakre, prisilne sterilizacije, genocide, masovna ubistva ili prisilne deportacije protiv "drugog".[7]

Od kraja Drugog svjetskog rata 1945., nekoliko stranaka se otvoreno opisalo kao fašističke, a umjesto toga, politički protivnici taj izraz sada obično pežorativno koriste. Opisi neofašističkih ili postfašističkih ponekad se formalnije primjenjuju kako bi se opisali suvremene stranke krajnje desnice s ideologijama sličnim fašističkim pokretima 20. stoljeća ili ukorijenjene u njima.[2] [8]

Benito Musolini sa tri od četiri kvadrumvira tokom Marša na Rim (s lijeva na desno: nepoznat, de Bono, Musolini, Balbo i de Vecchi)

Ultranacionalizam, u kombinaciji sa mitom o nacionalnom preporodu, ključna je osnova fašizma. [9] Robert Paxton tvrdi da je "strastveni nacionalizam" osnova fašizma, u kombinaciji sa "konspirativnim i manihejskim pogledom na historiju" koji smatra da je "izabrani narod oslabljen političkim strankama, društvenim klasama, neasimilibilnim manjinama, razmaženim rentijerima i racionalističkim misliocima." [10] Roger Griffin identificira srž fašizma kao palingenetski ultranacionalizam.[11]

Fašistički pogled na naciju jeste da je to jedan organski entitet koji povezuje ljude svojim porijeklom i predstavlja prirodnu ujedinjujuću snagu ljudi. [12] Fašizam nastoji riješiti ekonomske, političke i socijalne probleme postizanjem milenarističkog nacionalnog preporoda, veličanju nacije ili rase iznad svega i promociji kultova jedinstva, snage i čistoće. [13][potrebna stranica] [14][potrebna stranica] [15][potrebna stranica] [16] [17] Evropski fašistički pokreti tipično zastupaju rasističku koncepciju neevropljana kao inferiornih u odnosu na Evropljane.[18] Osim toga, fašisti u Evropi nisu imali jedinstven skup rasnih stavova.[18] Historijski gledano, većina fašista je promovirala imperijalizam, iako je postojalo nekoliko fašističkih pokreta koji nisu bili zainteresovani za nove imperijalne ambicije.[18] Na primjer, nacizam i talijanski fašizam su bili ekspanzionistički i iredentistički. Falangizam u Španiji je predviđao ujedinjenje naroda koji govore španski ( Hispanidad ) širom svijeta. Britanski fašizam je bio neintervencionistički, iako je prihvatio Britansko carstvo.

Zemlja porijekla fašističke ideologije i pobornici

  • Italija - Fašisti
  • Njemačka - Nacisti
  • Japan - Imperijalisti
  • Španija - Falangisti ili Frankovci
  • Norveška - Kvislinzi
  • Albanija- Albanska fašistička stranka
  • Hrvatska - Ustaše
  • Srbija - Četnici, Ljotićevci, Nedićevci
  • Bosna i Hercegovina - Četnici, Ustaše
  • Belgija - Reksisti
  • Austrija - Austrofašisti
  • Grčka - Metaksasisti
  • Brazil - Integralisti
  • Turska - Sivi vukovi

Reference

Bilješke

 

  1. ^ Turner (1975), str. 162: "... goals of radical and authoritarian nationalism."; Larsen, Hagtvet i Myklebust (1984), str. 424: "... organized form of integrative radical nationalist authoritarianism."; Paxton (2004), str. 32, 45, 173; Nolte (1965), str. 300
  2. ^ a b c Davies i Lynch (2002)
  3. ^ a b Blamires (2006), str. 140–141, 670; Mann (2004), str. 65.
  4. ^ a b Horne (2002).
  5. ^ Grčić (2000), str. 120; Griffin i Feldman (2004c), str. 185; Spielvogel (2012), str. 935; Payne (1995), str. 106.
  6. ^ Blamires (2006).
  7. ^ Kallis (2011); Paxton (1998); Lancaster (2011).
  8. ^ Enciclopedia Italiana Neofascismo.
  9. ^ Blamires (2006b), str. 451–453, "Nationalism".
  10. ^ Paxton (2004), str. 41.
  11. ^ Griffin (1991), str. 26.
  12. ^ Zimmer (2003).
  13. ^ Paxton (2004).
  14. ^ Passmore (2002).
  15. ^ Griffin (1991).
  16. ^ Laqueur (1997).
  17. ^ Encyclopedia Britannica Fascism.
  18. ^ a b c Payne (1995).

Bibliografija

Primarni izvori

  • Galezzo, Ciano (2001). The Ciano Diaries, 1939–1943. Simon Publications. ISBN 978-1-931313-74-2.
  • Gentile, Giovanni (1932). The Doctrine of Fascism.
  • Goebbels, Joseph (2019). Dalton, Thomas (ured.). Goebbels on the Jews: The Complete Diary Entries – 1923 to 1945.
    • Taylor, Fred, ured. (1983). The Goebbels Diaries 1939–1941.
  • Hitler, Adoph (1925). Mein Kampf.
  • Hoover, Calvin B. (mart 1935). "The Paths of Economic Change: Contrasting Tendencies in the Modern World". The American Economic Review. 25 (1): 13–20.. Supplement, Papers and Proceedings of the Forty-seventh Annual Meeting of the American Economic Association.
  • Hoover, J. Edgar (1947). "Testimony before the House Un-American Activities Committee". Arhivirano s originala, 23. 7. 2010.
  • Matthews, Claudio (1946). "Fascism Is Not Dead ...". Nation's Business.[Potreban pun citat]
  • Mosely, Oswald (1968). My Life. Nelson Publications.
  • Mussolini, Benito (2006) [1928]. My Autobiography with The Political and Social Doctrine of Fascism. Mineloa, New York: Dover Publications. ISBN 978-0-486-44777-3.
  • Mussolini, Benito (2002) [1934]. Gregor, Anthony James (ured.). Origins and Doctrine of Fascism. New Brunswick (USA); London (UK): Transaction Publishers. ISBN 978-0-7658-0130-2.
  • Mussolini, Benito (1935). Fascism: Doctrine and Institutions. Rome, Italy: Ardita Publishers.
  • Mussolini, Benito (1998). My Rise And Fall. Da Capo Press. ISBN 978-0-306-80864-7.
  • de Oliveira Salazar, António (1939). Doctrine and Action: Internal and Foreign Policy of the New Portugal, 1928–1939. Faber and Faber.
  • Orwell, George (29. 12. 2019) [26. 3. 1944]. "What is Fascism?". Tribune., republished in The Collected Essays, Journalism and Letters of George Orwell. 1968.
  • Orwell, George (april 1946). "Politics and the English Language". Horizon. Arhivirano s originala, 27. 11. 2021. Pristupljeno 27. 11. 2021.; link via The Orwell Foundation
  • de Rivera, José Antonio Primo (1971). Textos de Doctrina Politica (jezik: španski). Madrid.

Sekundarni izvori

 










  • Jablonsky, David (1989). The Nazi Party in dissolution: Hitler and the Verbotzeit, 1923–1925. London; Totowa, NJ: Frank Cass and Company Ltd.















  • Zafirovski, Milan (2008). Modern Free Society and Its Nemesis: Liberty Versus Conservatism in the New Millennium. Lexington Books.
  • Zimmer, Oliver (2003). Nationalism in Europe, 1890–1940. London: Palgrave.

Tercijarni izvori

Dalje čitanje

Vanjski linkovi


Nedovršeni članak Fašizam koji govori o politici treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.