Stolt henrik
- For ein annan plante kalla stolt henrik, sjå åkersvineblom.
| Stolt henrik | |
 Stolt henrik | |
| Systematikk | |
| Rike: | Planteriket Plantae |
| Orden: | Nellikordenen Caryophyllales |
| Familie: | Amarantfamilien Amaranthaceae |
| Underfamilie: | Meldefamilien Chenopodioideae |
| Stamme: | Anserineae |
| Slekt: | Stolthenrikslekta Blitum |
| Seksjon: | Blitum |
| Art: | Stolt henrik B. bonus-henricus |
| Vitskapleg namn | |
| Blitum bonus-henricus | |
Stolt henrik eller stolt-henrik (Blitum bonus-henricus), også kalla stolthenriksmelde og henriksspinat, er ei fleirårig urt i amarantfamilien. Planten har vore brukt til mat i fleire hundre år, men er i dag ofte rekna som ugras.
Stolt henrik er i dag rekna til planteslekta Blitum, medan han tidlegare var rekna til meldeslekta Chenopodium. Planten blir 20–70 cm høg. Han har spydforma blad medan blomsterstanden er høg, smal og aksforma med lite prangande grøne blomar.
Artsnamnet bonus-henricus tyder 'gode Henrik' og er avleidd av tysk Guter Heinrich som viser til ei godsinna husånd og at planten er blitt nytta som dyremedisin. På fransk og engelsk er planten også kjend som 'gode kong Henrik' (Good King Henry/Harry, Chénopode du bon roi Henri), utan at det er klart kva som er opphavet til dette namnet.
Utbreiing
[endre | endre wikiteksten]Ein reknar med at stolt henrik stammar frå fjell nord for Middelhavet og mot Kaukasus. Han er blitt dyrka i store delar av Europa der han ofte veks forvilla. Ein finn han også nordaust i Nord-Amerika. I Noreg veks stolt henrik spreidd på Austlandet og nokre stader på Vestlandet. Han er rekna som nær truga i Noreg.
Bruk
[endre | endre wikiteksten]Stolt henrik kan brukast som spinatvekst, kokt eller steikt i rettar som supper eller omeletter, eller saman med potet eller bulgurkveite. Ein kan også eta frøa, som på den amerikanske slektningen quinoa. I Nordaust-Italia er han ein del av vår-retten pistic der han blir forvella og så steikt i olje med kvitlauk saman med ei rekkje andre planteslag.
Kjelder
[endre | endre wikiteksten]- «Stolt Henrik - flerårig melde til hagen» Arkivert 2014-04-22 ved Wayback Machine., Skogoglandskap.no, henta 4. april 2014.
- Stolt Henrik» (31. desember 2013), Store norske leksikon. Fri artikkel henta 4. april 2014.
- Chenopodium bonus-henricus, Artsdatabanken, henta 4. april 2014.
- «Lungrot», Den virtuella floran
- «Good Henry, n.», OED.com
