Hopp til innhald

Det internasjonale fonetiske alfabetet

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
For staving av ord ved radiokommunikasjon, sjå bokstaveringsalfabet.

Det internasjonale fonetiske alfabetet (i daglegtale IPA-lydskrifta, frå det engelske namnet International Phonetic Alphabet) er eit fonetisk alfabet som lingvistar brukar til å representera dei språklydane (fonar eller fonem) som taleorgana til mennesket kan produsera. IPA er meint å vera ein standard for lydskrift i alle språk. Dei fleste teikna kjem frå det latinske alfabetet, medan andre er tekne frå gresk og nokre få teikn som ikkje finst i noko skriftspråk.

Pulmoniske konsonantar

[endre | endre wikiteksten]
Artikulasjonsstad Labial Koronal Dorsal Radikal (ingen)
Artikulasjonsmåte Bi­la­bial La­bio–‐
den­tal
Den­tal Al­veo­lar Post-‐
al­veo­lar
Re­tro–‐
fleks
Pa­la­tal Ve­lar Uvu­lar Fa­ryn–‐
gal
Epi–‐
glot­tal
Glot­tal
Nasal    m    ɱ    n    ɳ    ɲ    ŋ    ɴ  
Plosiv p b * * t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ   ʡ ʔ  
Frikativ ɸ β f v θ ð s z ʃ ʒ ʂ ʐ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ ʜ ʢ h ɦ
Approks­imant    β̞    ʋ    ɹ    ɻ    j    ɰ      
Vibrant    ʙ    r    *    ʀ    *  
Flikk eller flapp    *    Labiodental flapp    ɾ    ɽ          *  
Lateral Frikativ ɬ ɮ *    *    *       
Lateral Approks­imant    l    ɭ    ʎ    ʟ  
Lateral flapp      ɺ    *      *    
  • Stjerner (*) markerer lydar som ikkje har offisielle IPA-symbol. Sjå artiklane om lydane for ad hoc-symbol brukt i litteraturen.
  • Kross (†) markerer symbol som ikkje har offisiell Unicode-støtte. Frå mai 2005 gjeld dette labiodental flapp, som blir symbolisert ved v med ein krok på høgre side: Labiodental flapp
  • I rader der symbola står i par (obstruentar), er symbolet til høgre ein stemt konsonant (bortsett frå [ɦ]). I dei andre radene står det enkle symbolet for ein stemt konsonant.
  • Sjølv om det er eit felles symbol for dei koronale artikulasjonsstadene for alle konsonantar bortsett frå frikativar, blir symbola sett på som spesifikt alveolare, post-alveolare, osb., når ein tek for seg eitt enkelt språk, avhengig av korleis ein uttalar lyden på dette språket.
  • Mørke område viser til artikulasjonar som ein reknar som umoglege.
  • Symbola [ʁ, ʕ, ʢ] representerer anten stemte frikativar eller approksimantar.
  • Det er meir forma på tunga enn stillinga hennar som skill frikativane [ʃ ʒ], [ɕ ʑ] og [ʂ ʐ].
  • Den labiodentale nasalen [ɱ] er ikkje kjend som fonem i noko språk.

Ikkje-pulmoniske konsonantar

[endre | endre wikiteksten]
Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalveolar Retrofleks Palatal Velar Uvular Epiglottal
Ejektiv Stopp ʈʼ ʡʼ
Affrikat t̪θʼ tsʼ t̠ʃʼ ʈʂʼ kxʼ qχʼ
Frikativ ɸʼ θʼ ʃʼ ʂʼ ɕʼ
Lateral affrikat tɬʼ cʎ̝̊ʼ kʟ̝̊ʼ
Lateral frikativ ɬʼ
Klikk Tenuis ʘ ǀ ǃ ǂ ʞ
Stemt ʘ̬ ǀ̬ ǃ̬ ‼̬ ǂ̬
Nasal ʘ̃ ǀ̃ ǃ̃ ‼̃ ǂ̃
Tenuis lateral ǁ
Stemt lateral ǁ̬
Implosiv Stemt ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ
Ustemt ɓ̥ ɗ̥ ᶑ̊ ʄ̊ ɠ̊ ʛ̥
Endre Fremre Nesten-
fremre
Midtre Nesten-
bakre
Bakre
Trong
i • y
ɨ • ʉ
ɯ • u
ɪ • ʏ
• ʊ
e • ø
ɘ • ɵ
ɤ • o
ɛ • œ
ɜ • ɞ
ʌ • ɔ
a • ɶ
ɑ • ɒ
Nesten-trong
Halvtrong
Sentral
Halvopen
Nesten-open
Open
  • Der symbola opptrer i par, er det til høgre ein runda vokal. Alle andre er urunda.

Diakritiske teikn

[endre | endre wikiteksten]
ɹ̩ n̩ Syllabisk e̯ ʊ̯ Ikkje-syllabisk
tʰ dʰ Aspirert
n̥ d̥ Ustemt s̬ t̬ Stemt
b̤ a̤ Luftfylt stemme b̰ a̰ Knirkerøyst
t̪ d̪ Dental t̼ d̼ Lingval-labial
t̺ d̺ Apikal t̻ d̻ Laminal
u̟ t̟ Meir fremre i̠ t̠ Meir bakre
ɔ̹ x̹ Meir runda ɔ̜ x̜ʷ Mindre runda
tʷ dʷ Labialisert tʲ dʲ Palatalisert
tˠ dˠ Velarisert tˁ dˁ Faryngalisert
ɫ Velarisert eller faryngalisert

Suprasegmentale diakritikon

[endre | endre wikiteksten]

Suprasegmentale diakritika er teikn som blir nytta for å gje trykk, tonelag og lengde på vokalar og konsonantar.

Teikn Tyding og bruk Eksempel
ˈ Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 1 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. [ˈlʷoːʋən] - loven
² Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 2 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. [²lʷoːʋən] - låven
˜ Viser cirkumfleks tonelag i einstavingsord. [˜lʷɔːn] - trøndersk låne med apokope
ˌ Viser staving som har bitrykk. Påverkar ikkje tonelag.
ː Viser lang vokal eller konsonant i hovudtrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden. [²leːtə] - lete
ˑ Viser halvlang vokal eller konsonant i bitrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden.

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]