Viktor Ullmann

Viktor Ullmann (Teschen (Silezië), 1 januari 1898 - Auschwitz-Birkenau, 18 oktober 1944) was een joods-Tsjechisch dirigent en componist.

Levensloop

De vader van Viktor was een joods-Oostenrijks officier. Hijzelf was een leerling van Arnold Schönberg in Wenen en was zeer beïnvloed door Alexander von Zemlinsky, die hij assisteerde aan het "Neue Deutsche Theater" in Praag.

Ullmann was dirigent van het Schauspielhaus Zürich. Hierna leidde hij een antroposofische boekhandel in Stuttgart. Na de opkomst van de nazi's ging Ullmann terug naar Praag, waar hij een bekend musicus en een internationaal gerenommeerd componist werd. Hij schreef ruim 40 composities voor orkest, piano, kamermuziekensembles, drie opera's en vele liederen.

In 1939 legde het 'Reichsprotektorat Böhmen und Mähren' een verbod op de uitvoering van zijn muziek. In 1942 werd hij naar Theresienstadt gedeporteerd. In dit concentratiekamp was hij muzikaal actief en productief als nooit tevoren. Hij schreef er zijn meesterwerk, de opera "Der Kaiser von Atlantis" waarvan hijzelf nooit een uitvoering heeft gezien. Van zijn composities in Theresienstadt zijn 25 gered.

In 1944 werd Ullmann naar Auschwitz verplaatst en twee dagen later werd hij in de gaskamer vermoord.

Composities

Werken voor orkest

1924 Symfonische fantasie (ook bekend als: "Solocantate voor tenor en orkest), op. 7
1928 Opus 4 - (ook bekend als: "1e Symfonie" of "Symfonietta"), concert voor orkest, op. 11
1933-1934 Opus 3 b - Variaties, fantasie en dubbelfuga over een klein pianostukje van Arnold Schönberg, voor orkest
1936-1937 Opus 12 - Huttens letzte Tage (C. F. Meyer), lyrische symfonie voor tenor, bariton en orkest
1939-1940 Opus 24 - Slavische rapsodie, voor orkest en obligaat saxofoon
1939 Opus 25 - Concert, voor piano en orkest

Missen en gewijde muziek

1936 Opus 13 - Missa symphonica "Ter eer van de aartsengel Michaël", voor solisten, gemengd koor, orkest en orgel

Cantates

1936 Opus 14 - Drie koren a capella (ook bekend als: "Rosenkreuzer-cantate")
1936 Opus 15 - Paas-cantate (ook bekend als: "Kamer-cantate"), voor kamerkoor en zes instrumenten
1940 Opus 32 - Krieg (Oorlog) cantate voor bariton en piano
1943 Immer inmitten, cantate voor mezzosopraan en piano - tekst: H. G. Adler

Muziektheater

Opera's

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto
1927-1929; voltooid in 1938	Peer Gynt, op. 6			Henrik Ibsen
1935	Der Sturz des Antichrist, op. 9	3 aktes	1995, Bielefeld	Albert Steffen
1940-1941	Die Heimkehr des Odysseus, op. 33
1941-1942	Der zerbrochene Krug	1 akte	1996, Dresden	Heinrich von Kleist
	Werken uit het Concentratiekamp Theresienstadt
1943-1944	Der Kaiser von Atlantis oder Die Tod-Verweigerung, op. 49	1 akte	1975, Amsterdam	Peter Kien
1944	Der 30. Mai 1431 libretto en schetsen tot een "Jeanne d'Arc"-opera	2 aktes

Toneelmuziek

1922 Muziek voor een sprookjesspel (Kerstspel: "Wie Klein Else das Christkindlein suchen ging"
1924 Der Kreidekreis, voor het toneelwerk van Klabund (pseudoniem van: Alfred Henschke)
1943 Toneelmuziek tot een François-Villon-spel

Werken voor koren

1919 Drie mannenkoren, op. 1
1943 Zehn jiddische und hebräische Chöre, voor vrouwen- of mannen- of gemengd koor
1944 Drie Hebreeuwse Knappen-koren (a capella)

Vocale muziek

1922 Liederen met orkestbegeleiding, op. 2
1923 Avondlied, voor solisten, gemengd koor en orkest, op. 3 - tekst: Matthias Claudius
1923 Zeven liederen, voor zangstem en piano, op. 4
1924 Zeven liederen, voor zangstem en kamerorkest, op. 6
1929 Opus 5 - Zeven kleine serenades, voor zangstem en 12 instrumenten - tekst: van de componist
1929/1939 Opus 21 - Liederen, voor zangstem en piano - tekst: Brezina
1935 Opus 8 - (Zeven) Elegieën, voor sopraan en orkest
1936 Opus 11 - Chinese Melodrama's (ook bekend als: "Galgenlieder"), voor zangstem en piano
1937 Opus 17 - Zes liederen, voor sopraan en piano - tekst: Albert Steffen
1937 Opus 18 - Liederen (ook bekend als "Liederencyclus II"), voor zangstem en piano - teksten: Kraus, Johann Wolfgang von Goethe, Novalis
1939-1940 Opus 20 - Geestelijke liederen, voor hoge stem en piano
1939-1940 Opus 22 - Kinderliederen, voor zangstem en piano
1939 Opus 26 - Vijf liefdesliederen, voor sopraan en piano - tekst: Huch
1940 Opus 23 - Der Gott und die Bajadere, voor bariton en piano - tekst: Johann Wolfgang van Goethe
1940 Opus 27 - Lieder des Prinzen Vogelfrei, voor zangstem en piano - tekst: Friedrich Nietzsche
1940 Opus 29 - Drie sonetten uit het Portugees, voor sopraan en piano - tekst: Barett-Browning en Rainer Maria Rilke
1940 Opus 30 - Liederbuch des Hafis, voor bas en piano
1940 Opus 31 - Nachlese (Liederen)
1941 Opus 34 - Six Sonnets, voor sopraan en piano - tekst: Labé
1941 Opus 35 - Zes zangen, voor alt of bariton en piano
1942 Opus 37 - Drie liederen voor bariton en piano - tekst: C. F. Meyer
1942 Opus 40 - Concertaria (uit "Iphigenie" van Johann Wolfgang van Goethe), voor zangstem en piano
1942 Opus 41 - Zes liederen, voor zangstem en piano - tekst: H. G. Adler
1943 Herbst, voor sopraan en strijktrio - tekst: G. Trakl
1943 2 Lieder der Tröstung, voor diepe stem en strijktrio - tekst: Albert Steffen
1943 Wendla im Garten, voor zangstem en piano - tekst: Wedekind
1943-1944 Twee Hölderlin-liederen, voor zangstem en piano
1943 Der Mensch und sein Tag, twaalf liederen voor zangstem en piano - tekst: H. G. Adler
1943 Chansons des enfants francaises, voor zangstem en piano
1943 Drie Chinese liederen, voor zangstem en piano
1944 Drei jiddische Lieder, voor zangstem en piano
1944 Die Weise von Liebe und Tod, twaalf stukken voor spreker en orkest (of piano) - tekst: Rainer Maria Rilke
1944 Abendphantasie, voor zangstem en piano - tekst: Friedrich Hölderlin

Kamermuziek

1923 Opus 1 - 1e Strijkkwartet, op. 5
1924 Opus 2 - Oktet (ook bekend als: "Oktettino"), op. 8
1926 Trio, voor houtblazers, op. 10
1935 Opus 7 - 2e Strijkkwartet
1936 Opus 16 - Sonate voor kwartstonen-klarinet en kwartstonen-piano
1937 Opus 39 - Sonate, voor viool en piano
1943 3e Strijkkwartet (in een beweging)

Werken voor piano

1925 21 Variaties en dubbelfuga over een klein pianostukje van Arnold Schönberg (op. 19, 4), op. 9
1929 5 Variaties en dubbelfuga over een klein pianostukje van Arnold Schönberg
1933-1934 Opus 3 a - 9 Variaties en dubbelfuga over een thema van Arnold Schönberg
1936 Opus 10 - 1e Sonate
1938-1939 Opus 19 - 2e Sonate
1939 Opus 3 c - Variaties en dubbelfuga over een thema van Arnold Schönberg
1940 Opus 28 - 3e Sonate
1941 Opus 38 - 4e Sonate
1943 5e Sonate
1943 6e Sonate
1943 Don Quixote ouverture voor piano
1944 7e Sonate
1944 Cadencen tot de pianoconcerten (Nr. 1 en 3) van Ludwig van Beethoven

Bronnen, noten en/of referenties

http://www.classical-composers.org/cgi-bin/ccd.cgi?comp=ullmann

Bibliografie

Ingo Schultz: Viktor Ullmann - Leben und Werk, Kassel/Stuttgart: Bärenreiter/Metzler, 2008. 279 p., ISBN 978-3-476022-32-5
Herbert Gantschacher Zeuge und Opfer der Apokalypse - Viktor Ullmann als Artilleriebeobachter im Ersten Weltkrieg Zeuge des Giftangriffs an der Isonzofront am 24.Oktober 1917 und im Zweiten Weltkrieg als Opfer der Vernichtung durch Giftgas am 18.Oktober 1944 in Auschwitz Catalogus voor de tentoonstelling, Wenen-Arnoldstein-Prora 2007/2008
Arbeitsgruppe Exilmusik am Musikwissenschaftlichen Institut der Universität Hamburg (Peri Arndt, Silke Bernd, Gwyneth Bravo, Christoph Dompke, Nina Ermlich, Sophie Fetthauer), (eds.) Lebenswege von Musikerinnen im „Dritten Reich“ und im Exil, Musik im Dritten Reich und im Exil–Band 8. Hamburg: von Bockel Verlag, 2000. 420 p., ISBN 978-3-93269-63-7-4
Vojtĕch Blodig, Ludmila Chládková, Erik Polák: Origins of Terezín and its Development until 1941. in: Ghetto Museum Terezín. Trans. Dagmar Lieblová and Rita Mcleodová. Terezín: Memorial Terezín, 1998
Zum Opernschaffen Viktor Ullmanns. in: 4. Sudetendeutsch-tschechisches Musik-Symposium (Die Oper in Böhmen und Mähren). 17./18. Mai 1996 in Regensburg. Hrsg. Torsten Fuchs. Regensburg: Sudentendeutsches Musikinstitut 1996. S. 179-190.
Frank Geißler, Marion Demuth (eds.): Musik - Macht - Missbrauch: Kolloquiem 6.–8. Oktober 1995 Dresden: Dresdner Zentrum für zeitgenössische Musik, 1995.
Jan Dostal: Stoffenverwandschaften in den Opern "Der Kaiser von Atlantis" und "Der Sturz des Antichrist". in "...Es Wird der Tod zum Dichter": Die Referate des Kolloquiems zur Oper "Der Kaiser von Atlantis" von Viktor Ullmann. Hrsg. Hans–Günter Klein. Hamburg: Von Bockel Verlag: Verdrängte Musik–Band 14, 1994.
Viktor Ullmann. Zwei Prager Karrieren. in: 2. sudetendeutsch-tschechisches Musiksymposion. Der jüdische Beitrag zur Musikgeschichte Böhmens und Mährens. Regensburg, 28./29. September 1992. Regensburg 1994. (Veröffentlichungen des Sudentendeutschen Musikinstituts. Berichte; Bd. 2). S. 42 - 53.
Viktor Ullmann (1898 - 1944). Der verschüttete Lebensweg eines Musikers der geköpften Generation. in: musica reanimata-Mitteilungen Nr. 4, Berlin 1993. S. 1-6.
Joachim Braun, Vladimír Karbusický, Heidi Tamar Hoffmann: Die Komponisten, in: Verfemte Musik: Komponisten in den Dikaturen unseres Jahrhunderts - Dokumentation des Kolloquiums vom 9-12 Januar 1993 in Dresden, Frankfurt am Main: Peter Lang, 1995, 460 p., ISBN 3-6314-761-83
Hanns-Werner Heister, Walter-Wolfgang Sparrer: Komponisten der Gegenwart, Edition Text & Kritik, München, 1992, ISBN 978-3-88377-930-0
Viktor Ullmann. Jude - Anthroposoph - "Entarteter Musiker". in: Flensburger Hefte. Sonderheft Nr. 8. Flensburg 1991. S. 5-26.
Joža Karas: Music in Terezín, 1941-1945, New York: Pendragon Pr; 1st edition (June 1990), 223 p., ISBN 978-0918728340
Jitka Ludvová: Viktor Ullmann, HV, xvi (1979), 99–122
Max Bloch: Viktor Ullmann. A brief biography and appreciation, Journal of the Arnold Schoenberg Institute. 3 (1979), S. 150-177.
Alois Hába: Albert Steffens: "Der Sturz des Antichrist" als Oper von Viktor Ullmann. Das Goetheanum, Jg. 16, Nr. 26, 26. Juni 1937, S. 210 f.
Herbert Gantschacher Viktor Ullmann - Zeuge und Opfer der Apokalypse / Witness and Victim of the Apocalypse / Testimone e vittima dell'Apocalisse / Svědek a oběť apokalypsy / Prič in žrtev apokalipse. ARBOS-Edition, Arnoldstein- Klagenfurt - Salzburg - Vienna - Prora - Prague 2015, ISBN 978-3-9503173-3-6
Герберт Ганчахер Виктор Ульман - Свидетель и жертва апокалипсиса «Культ-информ-пресс» Санкт-Петербург 2016, ISBN 978-5-8392-0625-0