Qat (drug)
Qat (ook wel: chewing khat, kat of mira) is een licht stimulerende drug. Qat is het blad van de gelijknamige plant (Catha edulis). Kauwen op de bladeren verdrijft vermoeidheid en honger. Het genotmiddel wordt al sinds de dertiende eeuw in Jemen, Somalië, Ethiopië en Kenia gebruikt.[1]
In bovengenoemde landen, waar qat legaal wordt gekweekt en gebruikt, kan het percentage van de bevolking dat weleens qat heeft gebruikt oplopen tot 80%. Het percentage regelmatige gebruikers varieert in deze landen tussen 20 en 60%, waarvan 17 tot 30% dagelijkse gebruikers zijn. Onduidelijk is hoeveel daarvan problematische gebruikers zijn.
Qat wordt vaak in groepen gebruikt en vervult daar een sociale functie. Bij feesten of andere festiviteiten worden regelmatig qatsessies georganiseerd, vaak met specifieke rituelen en sociale codes omgeven en in speciaal daarvoor bestemde ruimtes. De functie van qatgebruik in dergelijke settings is vaak meer sociaal en als medium tot informatie-uitwisseling, dan dat het individuele psychische stimulatie tot doel heeft. In die zin is het vergelijkbaar met alcohol in niet-moslimlanden. Vrouwen hebben hun eigen sessies, maar minder frequent. Emigranten uit landen waar qatgebruik veel voorkomt ondervinden vaak legale problemen wanneer zij hun qatgebruik willen voortzetten na emigratie.
Een belangrijke plaats voor qatproductie en -export is het plaatsje Meru, gelegen aan de voet van Mount Kenya. Qat wordt vanuit Kenia over de gehele wereld geëxporteerd, voornamelijk naar geëmigreerde Somaliërs, Jemenieten, Ethiopiërs en Kenianen. Dit moet zo snel mogelijk gebeuren omdat de qat alleen vers gebruikt kan worden. Het belangrijkste psychoactieve ingrediënt cathinon is onstabiel en om deze reden consumeren qatgebruikers de plant het liefst vers. Als de plant 48 uur lang niet gekoeld bewaard is, bevatten de bladeren geen cathinon meer, maar uitsluitend nog cathine als psychoactief ingrediënt.[2] Aan het begin van de 21e eeuw waren er wereldwijd naar schatting 10 miljoen qatgebruikers.
Werking en bijwerkingen
[bewerken | brontekst bewerken]De belangrijkste psychoactieve stof in qat is cathinon met amfetamineachtige eigenschappen. Het kauwen van qat wekt anderhalf tot vier uur na het kauwen euforie op met een energiek gevoel met verhoogde alertheid en zelfvertrouwen. De potentie van qat is minder dan de helft van amfetamine.[bron?] Afhankelijk van de dosis leidt qatgebruik tot een verhoging van de ademhalingsfrequentie, lichaamstemperatuur, (systolische en diastolische) bloeddruk en hartfrequentie, pupilverwijding en een droge mond.[2] Chronisch gebruik kan leiden tot slapeloosheid, anorexie, dysforie en concentratieproblemen.[2] Na zeer intensief gebruik kunnen psychoses optreden na qatgebruik. Deze verdwijnen weer enkele dagen na het staken van het gebruik, eventueel in combinatie met een antipsychoticum.[2] Dergelijke psychoses zijn vooral beschreven onder emigranten die qat in een nieuwe, minder vertrouwde omgeving gebruiken.
Ontwenningsverschijnselen na intensief gebruik kunnen optreden, maar zijn relatief mild. Zo kunnen lethargie, milde depressie, lichte tremor en soms terugkerende nachtmerries optreden.[2]
Gezondheidsrisico's
[bewerken | brontekst bewerken]Medische problemen die gerelateerd zijn aan qatgebruik zijn gastritis (mogelijk door de hoge concentratie tannines), evenals vertraagde maaglediging en constipatie. Onzeker is nog of er een effect is op de conditie van het tandvlees of op het risico op kanker van mond of keelholte.[2] Er zijn aanwijzingen voor een negatief effect op het aantal, de mobiliteit en kwaliteit van spermacellen.[2] Bij vrouwen die qat tijdens de zwangerschap gebruiken is een verhoogd risico op vroeggeboorte, maar niet op geboorteafwijkingen of een doodgeboren kind.
Het effect op de bloeddruk treedt vooral op bij incidentele gebruikers. Bij regelmatige gebruikers treedt waarschijnlijk tolerantie op voor wat betreft het effect op de bloeddruk.[2] Enkele studies wijzen op een verhoogd risico op een hartinfarct in de uren na qatgebruik.[2]
Cognitieve beschadigingen
[bewerken | brontekst bewerken]Veelvuldig qatgebruik lijkt de zelfbeheersing te verminderen. Onderzoekers onder leiding van Dr. Lorenza Colzato lieten qatgebruikers een stopsignaaltaak uitvoeren. Ze moesten naar een beeldscherm kijken en op de juiste knop drukken zodra er een naar links of rechts wijzende groene pijl in beeld kwam. Als de kleur van die pijl direct na verschijnen in rood veranderde mochten ze juist niet drukken. Wat betreft reactiesnelheid en accuratesse bij de groene pijlen presteerden qatgebruikers even goed als niet-gebruikers, maar het kostte hen aanzienlijk meer moeite om zich in te houden als de pijl rood werd. Uit die resultaten concluderen de onderzoekers dat langdurig qatgebruik effect heeft op de inhibitie, het vermogen om prikkels te onderdrukken. Dat kan gevaarlijk zijn, want die verminderde zelfbeheersing heeft invloed op sociaal en persoonlijk functioneren. Het zou bijvoorbeeld roekeloos rijden of crimineel gedrag in de hand kunnen werken. De onderzoekers dachten dat het zelfs kon meespelen bij het opkomen van verslaving: hoe meer iemand zou gebruiken, hoe minder hij in staat zou zijn om zichzelf ervan te weerhouden te gebruiken.[3]
Wettelijke status in Nederland
[bewerken | brontekst bewerken]Sinds 5 januari 2013 is de Nederlandse Opiumwet gewijzigd, waarmee qat ook illegaal werd in Nederland.[4] De drug zou geestelijk en lichamelijk verslavend zijn en op langere termijn schadelijk kunnen zijn voor gebruikers. Op 10 januari 2012 stuurde minister Leers een brief naar de Tweede Kamer, waarin hij aankondigde dat qat op lijst II van de Opiumwet zou worden geplaatst. Separaat werd het rapport aangeboden: 'Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland'.[5][6][7] Dat gebeurde na lang aandringen van de Tweede Kamer en van buurlanden. In een rapport vergeleek het RIVM in 2009 verschillende drugs, waaronder qat.[8] De week na 5 januari 2013 werd op Schiphol een transport van 650 kilo onderschept. Voor die datum was Schiphol een grote aanvoerhaven met naar schatting 800.000 kilo per jaar.[9] In een eerste proces bij de rechtbank te Breda op 16 mei 2013 werd 6 maanden gevangenisstraf geëist voor de invoer van ruim 600 kilo.[10]
- ↑ Wat is qat of khat?. Jellinek. Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ a b c d e f g h i (en) Favrod-Coune T, Broers B. (22 juli 2010). The health effect of psychostimulants: a literature review. Pharmaceuticals 3 (7): 2333–61. ISSN: 1424-8247. PMC 4036656. DOI: 10.3390/ph3072333. Dit is een open-access-artikel, beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding (CC BY; versie 3.0).
- ↑ Colzato, Lorenza, Ruiz, Manuel, Van Den Wildenberg, Wery, Bajo, Maria Teresa, Hommel, Bernhard (2011). Long-Term Effects of Chronic Khat Use: Impaired Inhibitory Control. Frontiers in Psychology 1. ISSN:1664-1078. DOI:10.3389/fpsyg.2010.00219/abstract.
- ↑ Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Besluit van 18 december 2012, houdende wijziging van lijst II, behorende bij de Opiumwet, in verband met plaatsing op deze lijst van het middel Qat. artikel 3a, tweede lid, van de Opiumwet (4 januari 2013). Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Staten-Generaal, Tweede Kamer der, Drugbeleid; Brief regering; Aanbieding onderzoeksrapport ‘Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland’. zoek.officielebekendmakingen.nl (10 januari 2012). Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Rapport 'Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland'
- ↑ Kabinet verbiedt qat. Trouw (9 januari 2012). Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Ranking van drugs. Een vergelijking van de schadelijkheid van drugs 340001001. www.rivm.nl. Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Dutch to ban import, use of narcotic qat leaves | Reuters. web.archive.org (18 januari 2013). Gearchiveerd op 18 januari 2013. Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Eis van half jaar in een van eerste qat-zaken. Algemeen Dagblad (2013-16-05). Geraadpleegd op 4 juni 2023.