Plesiosaurus
| Plesiosaurus Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Vroeg-Jura | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Geslacht | |||||||||||||
| Plesiosaurus Conybeare, 1821 | |||||||||||||
| Typesoort | |||||||||||||
| Plesiosaurus dolichodeirus Coneybeare, 1824 | |||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||
Plesiosaurus op  Wikispecies
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Plesiosaurus[1][2][3] is een geslacht van uitgestorven zeereptielen. Het was een der eerste leden van de groep der Plesiosauria. Het geslacht leefde in het vroeg-Jura in Europa. Plesiosaurus was een van de vroeg ontdekte zeereptielen, samen met onder andere Ichthyosaurus en Mosasaurus. Er zijn zo'n vijftien soorten in dit geslacht benoemd.
Het geslacht werd benoemd door Conybeare.[4]
In 2019 werden in Nederland fossiele resten van een Plesiosaurus gevonden in de mergelgroeve van Sibbe bij Maastricht.[5]
Ontdekkingsgeschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Resten van Plesiosaurus werden voor het eerst vermeld in een verhandeling door de Britse geologen Henry Thomas de la Bèche en William Daniel Conybeare in 1821 over fossiele vondsten uit het Jurassische Blue Lias. Daarin beschrijven ze onder andere wervel- en peddelresten van een tot dan toe onbekend mariene vorm, die volgens de la Bèche en Conybeare meer overeenkomsten vertoont met een reptiel dan de toen al bekende Ichthyosaurus uit dezelfde lagen. Daarom benoemen ze het nieuwe geslacht Plesiosaurus, maar nog zonder een soortnaam te geven.
De formele benoeming van de typesoort Plesiosaurus dolichodeirus geschiedde pas in 1824 door Conybeare op basis van een skelet uit het Sinemurien bij Lyme Regis, gevonden en geschetst door de Britse commerciële verzamelaarster (en naar moderne normen paleontologe) Mary Anning in december 1823. Conybeare beschrijft voor het eerst de lange nek en peddel van Plesiosaurus en maakt een eerste reconstructie van het skelet. De beweging van Plesiosaurus interpreteert Conybeare als vergelijkbaar met de zeeschildpadden van vandaag, waarbij de dieren in de buurt van het wateroppervlak blijven en op zoek zijn naar voedsel met hun nek als een zwaan onder water (een functie van de nek die vandaag niet meer wordt ondersteund).
Conybeare vermeldt in zijn werk ook een andere Plesiosaurus-soort, die een veel kortere nek had dan P. dolichodeirus en die Conybeare Plesiosaurus giganteus (eigenlijk is dit een pliosauride) noemt. Aangezien het oorspronkelijk door de la Bèche en Conybeare als Plesiosaurus beschreven materiaal uit verschillende plaatsen komt en niet voldoende is beschreven, werd het skelet van Anning door de volgende auteurs zowel gebruikt als type voor de soort P. dolichodeirus als voor het geslacht Plesiosaurus. Een door James Parkinson aan de hand van het materiaal van la Bèche en Conybeare in 1822 gerangschikte soort genaamd Plesiosaurus priscus, is slechts een nomen dubium. Mary Anning en haar prestaties blijven volledig onopgemerkt in het werk van Conybeare.
Honderden andere soorten Plesiosaurus werden gedurende de volgende 170 jaar toegewezen. Sommige hiervan kwamen uit de Lyme Regis, zoals P. dolichodeirus, maar ook uit andere delen van de wereld en strekten zich uit over een periode van het Boven-Trias tot het einde van het Krijt. Van de Lyme Regis beschreef de anatoom Richard Owen de soort Plesiosaurus macromorus op basis van resten van de ledematen en wervelkolom die ook door Anning werden gevonden.
De eerste die de taxonomie van het oorspronkelijke geslacht van dichtbij bestudeerde, was paleontoloog Glenn W. Storrs in 2003. Storrs toonde aan dat Owens P. macromorus slechts een synoniem is van P. dolichodeirus. Storrs kon ook aantonen dat het geslacht Plesiosaurus waarschijnlijk alleen beperkt is tot het type P. dolichodeirus, terwijl de vele andere soorten niet aan het geslacht kunnen worden toegewezen. De enige uitzondering volgens Storrs, zijn de overblijfselen van Plesiosaurus guilelmiimperatoris uit het Toarcien van Baden-Württemberg. Deze is nu ook geplaatst in zijn eigen geslacht genaamd Seeleyosaurus.
-
Skelet in Japan -
Fossiel in het Natural History Museum
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]Plesiosaurus leek oppervlakkig op vroege pliosauriërs zoals Macroplata, maar er waren enkele duidelijke verschillen. Plesiosaurus had voor een vertegenwoordiger van de Plesiosauroidea een vrij korte nek en een vrij grote kop maar bij Macroplata was de nek nog iets korter en de kop iets groter. Bovendien waren bij Plesiosaurus de achterpeddels kleiner dan de voorpeddels. Bij Macroplata was dit andersom.
Zoals met alle andere Plesiosauria, was het lichaam van Plesiosaurus aangepast aan het leven in de zee, dus had het geslacht, net als veel andere zeereptielen en zeezoogdieren, ledematen omgezet in peddels, waarbij de voorste peddels bij Plesiosaurus iets langer waren dan de achterste peddels. Typisch voor de meeste Plesiosauroidea was de nek van Plesiosaurus ook erg langwerpig en bestond deze uit veertig halswervels. Aan het einde was een relatief kleine schedel met een set puntige tanden. De kenmerken die Plesiosaurus onderscheiden van andere bekende Plesiosauria zijn onder andere een relatief korte schedel met een brede, maar taps toelopende snuit, bijna cirkelvormige slaapvensters en kenmerken van de borst- en bekkengordels. Plesiosaurus was een relatief klein geslacht plesiosauriërs die een lengte van ongeveer driehonderdvijftig centimeter bereikte.
Leefwijze
[bewerken | brontekst bewerken]Plesiosaurus at waarschijnlijk vis, belemnieten, ammonieten en misschien kleine zeereptielen. Plesiosaurus leefde samen met Teleosauridae zoals Pelagosaurus, andere zeereptielen zoals Macroplata, Ichthyosaurus, Eurhinosaurus, Stenopterygius, Temnodontosaurus en vele soorten vissen en ongewervelden.
Voortplanting
[bewerken | brontekst bewerken]Er is nog veel onduidelijkheid over hoe Plesiosaurus zich voortplantte. Onderzoekers gaan ervan uit dat het dier te groot en te zwaar is om uit het water te komen en eieren op land te leggen zoals andere reptielen. De vondst van een verwante fossiele plesiosauriër met een onvolgroeid jong er in suggereert dat het dier levendbarend was en per zwangerschap één enkel jong ter wereld bracht.[6]
Paleo-ecologie
[bewerken | brontekst bewerken]De lagen waarin Plesiosaurus dolichodeirus werd gevonden, werden afgezet in een ondiepe zee, niet bijzonder ver van de kust. Plesiosaurus deelde dit leefgebied met vele andere mariene reptielen, waaronder de pliosauriërs Archaeonectrus en verschillende soorten ichthyosauriërs als Ichthyosaurus, Leptonectes en Temnodontosaurus. Naast andere typische zeedieren zoals mosselen en ammonieten, zijn er ook resten van landorganismen als insecten en verschillende planten. Fossielen van landreptielen zoals de pterosauriërs Dimorphodon en de dinosauriër Scelidosaurus zijn ook bekend uit de lagen van Lyme Regis.
-
Plesiosaurus dolichodeirus -
Plesiosaurus guilelmiimperatoris, nu Seeleyosaurus guilelmiimperatoris
Fylogenie
[bewerken | brontekst bewerken]Als een van de eerste leden van de Plesiosauria, ligt Plesiosaurus dicht bij de basis van de Plesiosauroidea-groep. Af en toe wordt Plesiosaurus geplaatst in een afzonderlijke familie genaamd Plesiosauridae met andere vroege vertegenwoordigers zoals Seeleyosaurus en Hydrorion.
Verkort cladogram van de Plesiosauroidea volgens Ketchum & Benson (2010).
| Plesiosauroidea |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Verkort cladogram van de Plesiosauroidea volgens Benson & Druckenmiller (2013).
| Plesiosauroidea |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur
- Malam, J., & Parker, S (2003). Dinosaurussen en andere prehistorische dieren. Parragon. ISBN 1 40541 315 8
- Palmer, D., Cox, B., Gardiner, B., Harrison, C. & Savage, R.J.G. (2000). De geïllustreerde encyclopedie van dinosauriërs en prehistorische dieren. Köneman, Keulen. ISBN 3 8290 6747 X
- Palmer, D. (2006). Atlas van de prehistorische wereld. Uitgeverij Elmar, Rijswijk. ISBN 978 90 5947 163 4
- Lambert, D., Naish, D. & Wyse, E. (2002) Lexikon der Dinosaurier und anderer Tiere der Urzeit. Dorling Kindersley, München. ISBN 3-8310-0342-4
- Palmer, D., Brasier, M., Burnie, D., Cleal, C., Crane, P., Thomas, B.A., Buttler, C., Cope, J.C.W., Owens, R.M., Anderson, J., Benson, R., Brusatte, S., Clack, J., Dennis-Bryan, K., Duffin, C., Hone, D., Johanson, Z., Milner, A., Naish, D., Parsons, K., Prothero, D., Xing, X., McNamara, K., Coward, F. & Beatty, R. (2009) Prehistoric Life Dorling Kindersley, London. ISBN 978 0 7566 5573 0
Noten
- ↑ Plesiosaurus | Dinocast. www.dinocast.nl. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ Plesiosaurus. www.prehistoric-wildlife.com. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ Fossilworks: Plesiosaurus. www.fossilworks.org. Geraadpleegd op 31-12-2022.
- ↑ (en) Conybeare, W.D. (1821). Notice of the discovery of a new fossil animal forming a link between the Ichthyosaurus and the Crocodile, together with general remarks on the osteology of the Ichthyosaurus. Transactions of the Geological Society of London 5: 559-594[dode link]
- ↑ Wervel van een zwanenhalshagedis ontdekt in mergel[dode link]
- ↑ http://www.bbc.com/news/science-environment-14447187
- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Plesiosaurus op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.