Klaartje de Zwarte-Walvisch
| Klaartje de Zwarte - Walvisch | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemene informatie | ||||
| Geboren | 6 februari 1911 | |||
| Geboorteplaats | Amsterdam | |||
| Overleden | 16 juli 1943 | |||
| Overlijdensplaats | Sobibor | |||
| Werk | ||||
| Genre | autobiografie | |||
| Bekende werken | Alles ging aan flarden | |||
| Uitgeverij | Balans | |||
| ||||
Klaartje de Zwarte-Walvisch (Amsterdam, 6 februari 1911 – Sobibor, 16 juli 1943) was een Joodse vrouw, dagboekschrijfster tijdens de tweede wereldoorlog en mantelnaaister.
Biografie
[bewerken | brontekst bewerken]Klaartje Walvisch was een dochter van Barend Walvisch en Mietje Breemer, wonende in de Keizerstraat. Ze trouwde in 1934 met Joseph de Zwarte (magazijnbediende).[1]
Ze werd op 22 maart 1943 uit haar woning aan de Tweede Oosterparkstraat 245 gehaald en werd meegenomen naar de Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Amsterdam aan het Adama van Scheltemaplein. Haar man werd even later opgepakt en samen belandden ze in de Hollandsche Schouwburg. Samen met haar man werd ze vervolgens gedeporteerd naar Kamp Vught. Haar man werd tewerkgesteld bij het buitencommando van Kamp Vught te Moerdijk.
Op 4 juli 1943 vond er een transport plaats naar Kamp Westerbork vanwaar ze op 13 juli op de trein naar Sobibór gezet werd.[2] Het was het achttiende van de in totaal negentien transporten die vanuit Westerbork naar Sobibór gingen. Eenmaal daar aangekomen op 16 juli werden alle gedeporteerden uit die trein, 1988 mannen, vrouwen en kinderen, vergast.[3]
In totaal zijn er 34.000 mannen, vrouwen en kinderen uit Nederland in Sobibór vermoord in nog geen vijf maanden tijd. Van de negentien transporten overleefden slechts vijftien vrouwen en drie mannen de oorlog.
Dagboek
[bewerken | brontekst bewerken]Vanaf het moment van aankomst in de Hollandsche Schouwburg, gedurende haar tijd in Kamp Vught tot haar aankomst in Westerbork hield Klaartje de Zwarte-Walvisch een dagboek bij over de ontberingen. Het belang en de kwaliteit van het schrijven worden door velen erkend.
"Het dagboek is een bijzonder document, niet alleen omdat het een schokkende inkijk in het leven in de kampen geeft, maar ook omdat het nog eens duidelijk maakt dat de gruwelen van Hitlers Derde Rijk niet beperkt bleven tot Duitsland en Polen. (...) Naast historische heeft het dagboek van Klaartje de Zwarte-Walvisch ook literaire waarde. De Zwarte-Walvisch kon schrijven....."[4]
Over het beruchte kindertransport uit Kamp Vught in 1943 maakte ze een adembenemend verslag, waarvan hier een passage volgt van het daadwerkelijke moment van afscheid en tevens de passage die de titel gaf aan het boek:
‘Zoals men weleens onwillekeurig een stukje papier versnippert, zo werden harten en zielen verscheurd en uit elkaar gerukt. Alles ging aan flarden. Alles werd vertrapt. Elk hartje, onverschillig of het klein of groot was, werd vertrapt, besmeurd en onherstelbaar verwoest. Dit was beschaving. Dit was cultuur. Dit was het nieuwe Europa.’
Ze was in staat het dagboek voor haar vertrek uit Westerbork te overhandigen aan haar zwager Salomon de Zwarte, die het doorgaf aan zijn dochter Miep Koenig, die het afleverde aan het Joods Historisch Museum. Miep had geen idee dat het door haar tante geschreven was, omdat ze niet met haar vader sprak over het zeer beladen onderwerp van de oorlog.[5]
Het dagboek bevond zich al jaren in het museum, maar doordat het anoniem geschreven was en alle namen en verwijzingen naar namen er voor de veiligheid zorgvuldig uit weggelaten waren, was het bekend als Dagboek uit kamp Vught van een onbekende vrouw.
In 2008/2009, tijdens onderzoek voor de televisieserie De Oorlog wilden researchers Yfke Nijland en Suzanne Hendriks van de NPS (Nederlandse Programma Stichting), die het dagboek als naslagwerk voor de serie gebruikten, weten wie de schrijfster was. Door de weinige gegevens te combineren en met behulp van het digitale Joods Monument (destijds Digitaal Monument) werd de schrijfster gevonden.[6] Het manuscript werd snel uitgegeven in boekvorm onder de titel Alles ging aan flarden, met als subtitel Het oorlogsdagboek van Klaartje de Zwarte-Walvisch.[7]
Op zondag 22 november 2009 is het in de Hollandse Schouwburg in Amsterdam gepresenteerd. Ad van Liempt, eindredacteur van de tv-serie 'De Oorlog' zei over het dagboek: "Je zou kunnen zeggen dat Klaartje de Zwarte begint met schrijven, waar Anne Frank moest ophouden: bij haar arrestatie. En de manier waarop ze verslag doet is af en toe letterlijk adembenemend."[8]
Andere erkenning
[bewerken | brontekst bewerken]In 2017 stond de Zwarte-Walvisch centraal in een aflevering van de tv-serie Het was oorlog van Omroep Max.[9]
In september 2017 heeft de gemeente Amsterdam brug 1925 in het Oosterpark de naam Klaartje de Zwarte-Walvischbrug gegeven. Het woonhuis aan de Tweede Oosterparkstraat 245, waar Klaartje en haar man Joseph vanaf april 1941 woonden, ligt vlakbij dat park.
In januari 2024 zijn op de Tweede Oosterparkstraat Stolpersteine gelegd voor Klaartje De Zwarte-Walvisch en Joseph de Zwarte.[10]
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Zwarte-Walvisch, K. de, Alles ging aan flarden, Amsterdam 2009. ISBN 9789460032189
- Tagebuch aus dem KZ : "Herzen und Seelen zerfetzt"
- De oorlog aflevering 5, waarin het dagboek ter sprake komt
- Joods Amsterdam; Joods Monument
- Digitale Vrouwenlexicon
- ↑ Stadsarchief Amsterdam, archiefkaart Joseph de Zwarte
- ↑ Op de dag dat Klaartje de Zwarte-Walvisch in Westerbork op de trein werd gezet, werd zij bijgestaan door haar zwager. In een bewaard gebleven notitie beschrijft de zwager het moment van afscheid als volgt:
‘Klaar, Zoojuist naar de trein gebracht. Heb al het mogelijke gedaan het haar aangenaam te maken. Bewonderingswaardig flink is ze. Een uit velen die ik hier heb zien weggaan. Ondanks dat ze heel alleen was, slaat ze er zich prachtig doorheen. Onze tafel was zeer onder de indruk, omdat ze erg lief voor iedereen is geweest.’
Joods Historisch Museum, Documentencollectie inv. nr. 00009720 en 00012789 - ↑ De negentien transporten. Stichting Sobibor. Gearchiveerd op 13 januari 2020. Geraadpleegd op 28 februari 2020.
- ↑ Athenaeum Boekhandel | Een intens verlangen om te getuigen. www.athenaeum.nl. Gearchiveerd op 28 februari 2020. Geraadpleegd op 28 februari 2020.
- ↑ NPS | De Oorlog - Personen - Klaartje De Zwarte-Walvisch. archief.ntr.nl. Geraadpleegd op 28 februari 2020.
- ↑ De woede van Klaartje de Zwarte. bndestem.nl. Gearchiveerd op 25 april 2023. Geraadpleegd op 13 november 2020.
- ↑ Schokkend dagboek uit de oorlog nu pas boven water Gearchiveerd op 30 mei 2016.
- ↑ NPS | De Oorlog - Weblog » Presentatie oorlogsdagboek Klaartje de Zwarte-Walvisch. archief.ntr.nl. Gearchiveerd op 28 februari 2020. Geraadpleegd op 28 februari 2020.
- ↑ Klaartje de Zwarte-Walvisch & Sera de Croon, omroep Max, 10 februari 2017. Gearchiveerd op 18 februari 2017.
- ↑ Lewis Daniels, Stolpersteine voor Klaartje De Zwarte-Walvisch en Joseph de Zwarte. debrugkrant.nl (18 januari 2024). Geraadpleegd op 21 januari 2024.